Dertli Doğdum Anamdan

со
о
гз
GJ
ТУРЕЦКОГО
ЯЗЫ КА
^БК-9*81.2(5Туц)
К 89

Печатается по постановлению
Издательского совета
Института стран Азии и Африки при МГУ
и Издательского Дома «Муравей»

Рецензенты
профессор Э. А. Грунина
доцент Г. П. Александров

ч Кузнецов П. И. Учебник турецкого языка. Завершающий

i курс. — М.: ИД «Муравей-Гайд», 2000. — 376 с.

' Учебник излагает все основные сведения по фонетике турецкого языка,

вводит и закрепляет наиболее важные правила морфологии и синтакси­
са, самую употребительную лексику н фразеологию. Предназначен для
работы в аудиторных условиях, а также для лиц, желающих изучать язык
самостоятельно.

Издательский совет
ИСАА прн МГУ и ИД «Муравей»:

проф. М. С. Мейер (председатель)

проф. А. А. Вигасин
проф. А. М. Карапетьянц
В. Я. Кофман
проф. А. В. Панцов
проф. JI. А. Фридман

ISBN 5-8463-0033-2

© П, И. Кузнецов, 2000
О Издательский Дом «Муравей-Гайд», 2000
 ПРЕДИСЛОВИЕ

нием1аюно“!т 9 РС\У',еб',ИКа7>Рсщ:_0Г0я1ика яагмется прадолже-

" -гш п Т Г Г ’ ВМа"НОГ° курса. Этой книгой » .

грамматики турецкого языка Темном ИЗУЧеНие нормативного курса,

до усвоивший НС Менее’ ЧеловеК, достаточно твер-
Г ф р ^ о г и е й Т W ИВЛ»ДеЮЩИ* ВВадеНнбй в учебнике лексикой'
сочетаний и Лп ° К0Л° 00 СЛОВи окол° 1ОООустойчивых слово-

гг“-аЧ "^“
построенныхКпо v НаЧШ1ЬНЫЙ Курс’ “ ™ °raet и уроков (№№ 15—28), ,
тыре темы} слои * извеР™°и схеме: грамматическая часть (три-че-

вообразовательные^
прнипй „„ , аффтс^ы^с** ^раж невд^И^ на
; L упражнениями Ю^С ЯНеК°Т°РЫе ^вве­
закрепление
денной
стовымилексики и фразеологии и пйпИ.
общая (текстовая) часть с послетек-
стовыми Упражнениями.
чепгий гг В уучебнике ппспг^.
синике представлены также гГраммати-

лагаи,щ „йрео™ н” ™ и 1 Х Г е « Г “ еЛ
кто занимается языком без нренода^ля Г Ш> ’ - Т 0"
виду дополнить учебник фономаториатами лальне — ■
Лингнит^чГсктГтпГ,еРНЬг1.1 “ р"ант у ,е 6 »ика набирали студенты
ного университета ГИТУ иского государственного гуманитар-
Азии и Африки ГИГА д и ^ илологического отделения Института стран
ман, О. Хадарцев Е Копы ЛеЗКИНа’ ° ' СтреЛкович, М- Вуль, М. Гольд-
признательность.’ това и ДРУгие, которым автор выражает свою

3
УРОК 15{1)

ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
(b e lir s iz g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)

Преждепрошедшее I время образуется посредством сложного аффик­

са-mıştıf(T. e. -mış4+ i-di) и обозначает действие,совершившееся до опи­
сываемого момента в прошлом.
Можно говорить о следующих подзначениях (или оттенках значения)
этой формы: . ,
1. Ею обозначается второе из двух называемых действий, по времени
предшествующее первому.
İstasyona koşup geldi. Ne çare ki tren kalkmıştı (kalkmış idi). Он прибе­
жал на станцию. Увы, поезд (уже)ушел.
2. Внимание может фиксироваться не столько на действии (совершен­
ном до описываемого момента), сколько на его результате.
İyi giyinmişti. Он был хорошо одет (т. е. в то время, о котором ведет­
ся рассказ, находился в состоянии (уже) одетого). Форма на -miş(tir)
описывала бы состояние в момент речи: İyi giyinmiştir. Он хорошо одет
(сейчас, хотя действие— одет ься-—совершено ранее, и говорящий не
был ему свидетелем).
,, В описаниях наряду с -inişti часто употребляется также форма на
-(ı)yordu (определенный имперфект). При этом аффикс -dı (т. e. i-di) мо­
жет опускаться, но должен наличествовать в глаголе, который завершает
описание. '
Tablo bugünkü gibi gözümün önündedir. Büyük annem ...bir bahçe
iskemlesine oturmuş (oturmuş idi), Hüseyin namaz kılar gibi yanında diz
çökmüştü. Yavaş yavaş bir şey konuşuyorlardı (R. Nuri). Каргина, как жи­
вая, стоит у меня перед глазами. Бабушка сидела (букв, (уже) села) на
садовой скамейке, Хюсейин, словно совершая намаз,опустился рядом с
ней на колени. Они тихо о чем-то разговаривали.

4
3. Форма на -mıştı может обозначать действие, представляющееся гово­
рящему давно прошедшим.
— Babama bir şey söyleyeceğim. ...Karağıyı beiı kırm ıştım , otıu
söyleyeceğim.(Ö. Seyfettin). — Я должен признаться отцу. ...Это я (тогда)
сломал скребницу, вот об этом я (ему) скажу.
В видовом отношении давнопрошедшее I время равноценно формам
на-dı и -mış(tır): им обозначаются как однократные, так и многократные
действия.
Adamın yüzüne baktım ve hatırladım. Bu dairede onu birkaç defa
görmüştüm, bir gün konuşmuştukbile. Я взглянул ему в лицо и вспомнил. Я
его несколько раз видел в этом учреждении, однажды мы дажеразгова­
ривали.
В спряжении формы преждепрошедшего I времени нет никаких осо­
бенностей (по сравнению, в частности, с формой на -yordu — см.
урок 12).

Утвердительная форма

ben gelmiştim (gelmiş idim)

я (уже) пришел, приходил (к тому времени)
sen gelmiştin (gelmiş idin)
ты (уже) пришел, приходил (к тому времени)
о gelmişti (gelmiş idi)
он (уже) пришел, приходил (к тому времени)
biz gelmiştik (gelmiş idik)
мы (уже) пришли, приходили (к тому времени)
siz gelmiştiniz (gelmiş idiniz)
вы (уже) пришли, приходили (к тому времени)
onlar gelmişlerdi (gelmişler idi)
(gelmiştiler (gelmiş idiler))
‘они (уже) пришли, приходили (к тому времени)

Отрицательно-вопросительная форма

ben sormamış mıydım? (sormamış mı idim?)

я (еще) не'спросил, не спрашивал (тогда)?
sen sormamış mıydm? (sormamış mı idin?)
/ ты (еще) не спросил, не спрашивал (тогда)?
о sormamış mıydı? (sormamış mı idi?)
он (еще) не спросил, не спрашивал (тогда)?
5
biz sömiamış mıydık? (sormamış mı idik?)
мы (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?
siz sormamış mıydınız? (sormamış mı idiniz?)
вы (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?
onlar sormamışlar mıydı? (sormamışlar mı idi?)
(onlar sormamış mıydılar? (sormamış mı idiler?))
они (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?

ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ИВРЕМЯ
( b e li r li g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)

Эта сложная временная форма, образующаяся посредством аффикса

-dıydı4/-tiydi4, (т. e. -dı/tı+ i-di), употребляется довольно редко. Ею обозна­
чаетсяранее илн когда-то совершенное действие, воспринимаемое как
отдельный, изолированный факт прошлого.
Форма на -dıydı4имеет два «конкурирующих» между собой типа спря­
жения:
I .geldimdi (gel-di-m i-di) «я приходил (тоща)», geldindi, geldiydi, geldikti
V.s.
II — geldiydim (gel-di i-di-m), geldiydin, geldiydi, geldiydik, v.s.
Отрицательно-вопросительная форма: sormadım mıydı (sor-ma-dı-m mı
i-di)? «разве я не спрашивал (тогда)?», sormadın mıydı?, sormadı mıydı?,
sormadık mıydı?, sormadınız mıydı?, sormadılar mıydı?.
ПРИМЕРЫ:
Biz buniı konuşmadık mıydı? — (Разве) мы не говорили об этом?
Konuştuktu: — Говорили.
О halde itiraz edemezsiniz. — В таком случае вы не можете возражать.
Hani akşamlan gelirim, dedindi, on beş gündür semtimize
uğramadın. (H. Edip)
— Помнишь, ты говорил «буду приходить по вечерам» и
вот уже полмесяца не появлялся у нас в квартале.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:

1. Öğleden sonra metroyu gezdik. Moskova’nın meşhur metrosunu. Bu metro
hakkında az çok fikrim vardı. Fotoğraflarını da evvele^görmüştüm. (Z. Sertel)
2. Defteri Vaçv.tX\:yorulmuştu. (O. Atay) 3. İyi bir iş var....— Ne? — Valinin
çocuğu için benden bir beyaz eşek istem işlerdi. Seksen liraya kadar
satabileceğiz. (Ö. Seyfettin)4. Yola öğle yemeğinden sonra çıktık. Babam çarşıya

6
gitm iş gelm iş, kahveye gitm iş gelm iş, sonunda yemeğe oturmuştuk.
(S. Kocagöz) 5. Düşünün bir kere, yüzünü ben bile unutmuşum. Hiç olmazsa
elli resmini çekmiştim. Çok değişmiş. (N. Hikmet). 6. Hani, sen ata binmeye
bayılırım (= binmeyi ...pek severim) demiştin. Unuttun mu? İşte Hakkı Bey
unutmamış. — A, ben ata binemem. O gün lâf olsun diye öyle bir şey
söylemiştim. (Y. Kadri) 7. Babam Andrey Petroviç Grinev gençliğinde graf
Münnich’in maiyetinde (=yanında)A/z/wef etmiş, 17.. yılında orâaâanayrılmıştı.
O zamandan beri Simbirsk’teki köyündeyayamı.? ve orada Avdotya Vasiliyevna
Yu...ile evlenmişti. Biz dokuz çocuktuk. Bütün erkek ve kızkardeşlerim daha
pek küçükken (= pek küçük yaşta) öldüler. (A. Puşkin. «Yüzbaşının kızı»
romanının başlangıcı) 8. Taş merdiveni koşarak indim, atımın yanına gittim. At
yiyemediği otların üstüne uzanmış, yatıyordu. 9. ...çitasını nereye koydun,
hanım?— ...Gene çocukların eline geçmesin diyesakladtydım. (İ. T.) 10. Radko
beş dakikayı boş geçirmek istemedi Sabahtanberi hiç bir şey yememişti.
Hizmetçisini çağırdı. (Ö. Seyfettin) 11. Dün gene Fakı Haşanın kızı buraya
gelmiş. — Geldi idi, ne olacak? (M. Yesari) 12. Dün gece radyoyu neden
kapamadın? — Ben kapadımdı, geceyansma doğru odaya giren ağabeyim
açık bıraktı. 13. ...kuyruğu (=sırasım) kim dinliyor? Ben kuyruğagirdimdi, birisi
...önüme geçti. 14. Başıma geleceği biliyordum. ...Kendisine söylediydim.
...korkuyorum, dediydim. (O. Kemal) 15. Vay, Nevres, nerede idin yahu?...—
Dün Mısır’dan geldim. — Mısır’dan mı geldin? Sen Mısır’a mıgitmiştiri? Niçin
gittin? (A.Nuri) 16. Burası eski bir kontaktı. ...Altmış sene evvel, doksan yaştan
sonra on dört yaşında bir kızla evlenen ...bir ihtiyar tarafından yaptırılmıştı.
Mal sahibi bahçenin duvarlarını yapan ustaya mütemadiyen (=durmadan)
«İçerisini kargalar (=kara renkli kuşlar) bile görmesin!» demişti. (Ö. Seyfettin)
17. Yeryüzünde görmediğim memleket, gezmediğim yerkalmamış gibi idi. Yalnız
Sovyetler Birliğiyle Çini ziyaret etmemiştim. Bu iki memleketi görüp yakından
tanımak benim için bir ideal idi. (Z. Sertel)
2. Aşağıda sıralanan eylemlerden birini alıp Belirli geçmiş zamanın hikâyesi (= -diydi)
ve Belirsiz geçmiş zamanın hikâyesi (= -mişti)nin asıl (=olumlu), olumsuz, soru ve
olumsuz soru biçimlerine kişi ekleri getirerek sıra ile çekimlerini yapınız (çekimleyiniz):
işitmek, üşümek, korkmak, yanılmak, dökmek.

3. Üç noktanın yerine -mış, -mıştı, -dı, -dıydı, -yor, -yordu gibi biçimlerden birini
koyun, gereğinde bir kişi eki de ekleyin.
1. Evden çıkıp kenti dolaşmaya koyulduk. Arkadaşım kentimize ilk kezgel...
Bu gezinti onun için çok ilginçti. 2. Yavaşça içeri girdim. Kardeşim kanapeye
otur..., bir şey oku... 3. Bunu bir defa Hilmi Bey Sabiha Hanımaлву/г... (H. Edip)
4. Ne düşünüyorsun?— Bir gün Handan seni tarif et...(=tanımla-, anlat-), onu
düşün.... (H.Edip) 5. Sokak kapısından bahçeye doğru bakındı. Herkes#//....
Kendisi gitmek için geri dönüp şapkasını al..., bu sırada kulağına müzik
odasından piyano seslerime/.... (S. Ali) 6. Ona elbiselerimden bir şey ver. Pek
7
hafif giyin.... (A. Puşkin) 7. Annesine: — Kendine bir iş bulsun. Ne derdi var?
Neden bir şey yapmak isteme...'? diye sordum. Esasen bu soruyu kendisine de
defarca sor.... 8. Yüzüme şaşkın şaşkın bakıyordu. Her halde sözlerimden bir
şey anlayama.... 9. Nihayet kapı açıldı, ...Nâzım göründü. Basit giyin.... Yavaş
adımlarla bize doğruyürü.... (Z. Sertel)

4. Aşağıdaki tümceleri Rusçadan Türkçeye çeviriniz.

1. Язаплакал, потому что говорил правду. Да, я видел его там. 2. Странно!
До вчерашнего дня ни он, ни я не понимали этого правила. 3. Как он
постарел! Впрочем, я не видел его пять лет 4. Был конецдекабря, но земля
еще не покрылась снегом. 5. Мы приехали в три десять. На перроне было
три-четыре человека. Пять минут назад поездушел. 6. Он согласился, так
как был приучен к этому с детства. 7. Почему вы ни у кого ничего не
спросили? — Мы спрашивали, но ннкто ничего не знал. 8.Разве мы этого
тоща не делали? —Делали. — В таком случае что же вы хотите"} 9. По­
мнишь, ты говорил: «Он не делает того, что может». Оказывается, ты
ошибся. 10. Я растерянно смотрел на его брата. Как изменила его бо­
лезнь!

ФОРМА -DIĞI ZAMAN

( - d ığ ı z a m a n b iç im i)

Сложная форма на -dığı zaman (или -dığı sırada, -dığı sıra, в старых
текстах-dığı vakit) состоит из нмени действия на-dık в сочетании с каким-
либо аффиксом принадлежности и служебного слова zaman (sıra, sırada,
vakit). Форма на-dık с аффиксом принадлежности может также стоять в
местном падеже: (-dığında1). Всеми этими формосочетаниями обознача­
ется сказуемое придаточного временного предложения. Подлежащее
такого предложения всегда ставится в основном падеже.
Перечисленные формы соответствуют по-русски словосочетанию:
союз «когда»+ та или иная форма изъявительного наклонения. Абсолют­
ное время совершения действия определяется по сказуемому главного
предложения, поэтому форма-dığı zaman (и другие) может переводиться
на русский язык не только прошедшим или настоящим, но также и буду­
щим временем. Названными формосочетаниями может обозначаться
действие завершенное или незавершенное, однократное или многократ­
ное.
Порядок слов внутри придаточного временного предложения обыч­
ный: форма -dığı zaman, как и всякое сказуемое, помещается в самом
конце придаточной конструкции, а сама эта конструкция обычно либо

1 Устаревшей являете* форма -dikta (-dik + -ta).

открывает сложное предложение, либо занимает место в его середине,
перед главным сказуемым. Возможны, однако, и случаи инверсии, тогда
придаточное временное замыкает собою предложение.

Образец спряжения глагола в форме

-dığı zaman (sırada, -dığında)

(ben) duyduğum zaman (sırada), duyduğumda

когда (я) (у)слышал, (у)слышу
(sen) duyduğun zaman (sırada), duyduğunda
когда (ты) (у)слышал, (у)слышишь
(о) duyduğu zaman (sırada), duyduğunda
когда (он) (у)слышал, (у)слышит
(biz) duyduğumuz zaman (sırada), duyduğumuzda
когда (мы) (у)слышали, (у)слышим
(siz) duyduğunuz zaman (sırada), duyduğunuzda
когда (вы) (у)слышали, (у)слышите
(onlar) duydukları zaman (sırada), duyduklarında
когда (они) (у)слышали, (у)слышат

ПРИМЕРЫ: (Ben) odaya girdiğim zaman (,girdiğim sıra(da), girdiğimde)

kardeşim uyumuştu (uyuyordu).
— Когда я вошел в комнату, мой брат уже заснул (спал).
Bana uğradığında (uğradığın zaman) sana o kitabı gösteririm.
— Когда ты зайдешь ко мне, я тебе покажу эту книгу.
Ona uğradığımız sıra(da) hep seni konuşur.
— Когда мы заходим к нему, он все время говорит
о тебе.
Birlikte olamadıkları zaman hemen her gün buluşurlar.
— Когда они не могут быть вместе, почти каждый
день встречаются.
1*
Формосочетание-acağı zaman (sıra, sırada) употребляется в тех слу­
чаях, когда в обозначаемое им действие включены значения намерения
или долженствования («когда собирался...», «когда должен был...» н т д.)
ПРИМЕР: *
Odadan çıkacağım zaman telefon çaldı.
— Когда я собирался выйти из комнаты, зазвонил
телефон.

Если слово zaman выступает в значении не послелога, а имейи суще­

ствительного («время»), то предшествующая ему форма на -dik (с аф­
9
фиксом принадлежности) является сказуемым придаточного определи­
тельного предложения (см. урок 14-й Начального курса).
ПРИМЕР:
Sergim/ı açılacağı zaman henüz gelmedi.
— Время, когда откроется выставка, еще не пришло.

ALIŞTIRMALAR

5. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:

1. Sigarayı, canım istediği zaman içerim. (Ş. Sıtkı) 2. Ben ok\ı\agittiğim zaman
öğretmenlerle öğrencilerin velileri (=anababaları) salonda konuşmaya
başlamışlardı. (Д. Nesin) 3. Topal gidip de odaya döndükleri zaman kadın
açtı ağzını, yumdu (=kapadı) gözünü. (O. Kemal) 4. Bu yazıyı bitirdiğim
zaman doğru gazeteye koştum. 5. Döndüğümüz zaman İstanbula Ordumuzla
döneceğiz. (S. Kocagöz) 6. O tarafa yürüdü. Kapısını açtığı sırada Macide
piyanonun kapağını kapamış, çantasını almıştı. (S. Ali) 7. Bizim üç ahbap
geldikleri sırada şehrin pazarıymış. (S. Ali) 8. Beni tekrar yukarı çıkardıkları
zaman âdeta bir zafer kazanmış (almış) gibiydim. (S. Ali) 9. ...en yakın
hastaneye geldiğimiz zaman çoktan gece olmuştu. (A. Nesin) 10. Kapıya
doğru yürüdüğüm zaman, koğuşta (büyük oda, salon) ...hiç bir ses
duyulmuyordu. (T. Gürkay) 11. Biraz sonra hepsi bir araya geldikleri zaman,
durumu kısaca anlattım. 12. ...ve çocukların İstanbula döndükleri zaman
seni burada, benim evimde bulacaklar. (Y. Kadri) 13. Bilseniz onlar sizi
gördükleri zaman nasıl sevinirler. (O. Pamuk) 14. Kardeşlerim mışıl mışıl
uyuyordu ben yatağımagirdiğimde. (S. Kocagöz) 15. Şu Alman doktorunun
karşısına, on üç yıl önce çıktığında böyle miydin ya? (B. Yıldız) 16. «Siz ne
zamandan beri bu köydesiniz?» dedim. «Elli sene oluyor her halde. Babam bu
köye yerleştiğinde on beş yaşmda vardım (S. A.) 17. İnsanlara inanmadığı
zaman onlardan kaçıyordu. (O. Atay) 18. ...Sonraları iş değişti. Kerim olmadığı
zamanlar, onun işlerini Câzim Bey görmeye başladı. (A. Nesin) 19. Dün yazıya
oturacağım zaman masanın üstünde uzun bir kâğıt elime geçti. (Ö. Seyfettin)
20. İçeriye (=odaya) gireceğim sıra, bir ses duydum. (B. Yıldız). 21. Bir şey
istemeyeceğin zaman da gel! (O. P.)

6. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:

1. Когда мы вышли на улицу, вечерело (спускался вечер). 2. Завтра,
когда вы его увидите, вы можете сказать и об этом. 3. Когда мой стар­
ший брат был призван в армию, я еще учился в шестом классе средней
школы. 4. Пока сидите здесь. Когда поезд прибудет на станцию, вы ра­
зыщете Свой вагон. 5. Когда проводилось («делалось») это собрание,
наши товарищи еще не вернулись из Измита. 6. Когда по тем же доро­
10
гам они вернулись, время подходило к девяти часам вечера. 7. Когда
мы видим таких людей, мы нередко спрашиваем сами себя:... 8. Разве,
когда вы вышли из дома, в котором живете, слева от вас, у ворот,, не
было автомобиля? 9. Когда ваш дядя приедет; передайте ему от меня
прнвет. 10. Когда я вошел в кабинет, он сидел у стола и писал письмо
своему отцу. 11. Подходит время, когда три наших товарища по пригла­
шению ректора университета отправятся в Стамбул. 12. Когда их дочь
не может посетить их, она звонит им («нщет их») по телефону.

ДОЛЖЕНСТВОВАТЕЛЬНОЕ НАКЛОНЕНИЕ
(g e r e k lik k ip i )

Долженствовательное наклонение передает идеюобъективного дол­

женствования, что по-русски выражается посредством оборотов типа
«(он) должен...» в сочетании с инфинитивом основного глагола.
. Долженствовательное наклонение имеет форму настоящего време­
ни и форму прошедшего времени. Настоящее время образуется путем
присоединения к основе глагола сложного ударного аффикса -malı/-meli,
за которым следуют личны е аффиксы первой группы.

Образец спряжения

(ben) sevinmeliyim я должен (мне следует) радоваться

(sen) sevinmelisin ты должен радоваться
(о) sevinmelidir) он должен радоваться
(biz) sevinmeliyiz мы должны радоваться
(siz) sevinmelisiniz вы должны радоваться
(onlar) sevinmelidirler) они должны радоваться

Отрицательная форма долженствовательного наклонения образуется

посредством аффикса отрицания -ma/-me, а при при образовании отри­
цательно-вопросительной формы чаще используется слоро değil «не»:
-malı değil nii...? «Разве не следует...?» Не исключено и формосочета-
ние -mamalı mı...?, семантически не равноценное первому: «следует
(ли) не...?»
ПРИМЕРЫ:
Kendi kendime: «Buradan derhal gitmeliyim (uzaklaşmalıyım)» dedim.
— Я сказал сйм себе: «Мне следует тотчас же отсюда
уйти (удалиться)».

11
Ona bu soruyu sormamaksınız.
— Вы не должны задавать ему этого вопроса.
Bu bilgileriyaymalı değil miyiz!
— Разве мы не должны распространять эти сведения?
(или: ...yaymamalı mıyız?
— Нам не следует распространять эти сведения?)

Форма прошедшего времени образуется путем присоединения к ос­

нове наклонения (-malı/-meli) аффикса прошедшего времени-(y)di н тре­
буемого личного аффикса второй группы, например: (ben) gitmeliydim
(git-meli-i-di-m) «мне следовало уходить».

Образец спряжения
в отрицательно-вопросительной форме
(ben) aramalı değil miydim? (aramamalı mıydım?)
разве я не должен был искать? (следовало ли мне
не искать?)
(sen) aramalı değil miydin? (aramamalı miydin?)
(разве) ты не должен был искать?
(о) aramalı değil miydi? (aramamalı mıydı?)
(разве) он не должен был искать?
(biz) aramalı değil miydik? {aramamalı mıydık?)
(разве) мы не должны были искать?
(siz)aramalı değil miydiniz? (aramamalı mıydınız?)
(разве) вы не должны были искать?
(onlar) aramalı değil ıtriydiler? (aramamalı mıydılar?)
(разве) они не должны были искать?
%
ПРИМЕРЫ:
Çûcuğa bu kitabı okutmamalıydınız.
— Вам не следовало давать ребенку читать эту книгу.
О da mıgitmeliydn — Ему тоже следовало идти?
Особенностью форм 3-го лица единственного числа в настоящем и
прошедшем времени (-malı(dır), malıydı) является то, что они использу­
ются и в тех случаях, когда субъект действия является неопределенным
(неопределенно-личные предложения). Подлежащее в таких предложени­
ях отсутствует.
ПРИМЕРЫ:
Oraya bir gitmeli(dir). — С лезет сходить туда.
Bu soruyu sormamalıydi. — Не следовало задавать этого вопроса.

12
 Формы долженствовательнош наклонения от глагола olmak («быть,
становиться») имеют дополнительное значение: «должно быть». Они мо­
гут присоединяться не только к именам, но и к основе настоящего време­
ни (-yor) или прошедшего субъективного (-mış) времени.
ПРИМЕРЫ:
Herhalde Tüıkçekonuşuyor olmalılardı ki ...anlamıyordum. (R. Nuri)
— Безусловно, они (должно быть) говорили по-турецки,
ноль скоро я ...не понимала

ALIŞTIRMALAR

7. Aşağıdaki eylemleri asıl gereklik kipi (-ıhalı) ile bu kipin geçmiş zamanı, yani
Bileşik hikaye zamanı (-malıydı)nın olumsuz, soru, olumsuz soru gibi çeşitli
biçimlerine sokarak çekimleyiniz:
tutmak, yıkamak, yüzmek, seçmek.

8. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çevirin.

1. Beni dinle Rabia, sen mutlaka kocaya varmalısın. ...çocuklaryetiştirmelisin.
(H. Edip) 2. Bugün bir resim yapmaya karar vermişti bir şeylerbulmalıydı. (S. Ali)
3. Köpeği de hemen öldürmeli. Hemen. (A. Çehov). 4. «Artık sen de bizden mi
oldun? Çoktan böyle yapm alıydın .»(A. Puşkin). 5. İnsan olan bir insan evliliği
düşünmeli. (O. Kemal) 6. ...kara yoluyla döneceksin. Kımseşüphelenmemeli. Biz
hemen gitm eliyiz.^. Sıtkı) 7. «Buraya bir daha gelmeyeceğim! Daha çok
çalışacağım! Buraya bir dahagelmenKli.» (O. Pamuk) 8. Ama insan bunlan birisine
anlatmalı değil m il (O. Kemal) 9. Bütün bunlara tezelden (=çabuk, çabucak) bir
sonvermeliydim. (O. Kemal) 10. Hemen dışarı çıkıp kapının önünde onubeklemeli
miydim? (S. Ali) 11. ...bir tıraş olmalı değil mi idin ele güne (=her kese,
{tanımadığın} insanlara) karşı? (H. Taner) 12. Almanlar Urallar’dan öteyegeçmeli
mi geçmemeli mi? (F. Baysal) 13. Bu doğru ama ona bunu söylemeliydimj
(O. Pamuk) 14. Nadire Hanım: «Evlendirmel'ı bu kızı!» diye düşündü. (O. Pamuk)
15. Bu Hilmi Bey buraya şık sıkgeliyor olmalı. (Miz. Hik., 4) 16. Efendi, gene bir
oyun çıkarıyorsun olmalı. (M. Yesari)

9. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin.

1. Мы обязательно должны посетить этот музей. 2. Мне не следует расска­
зывать ему об этом случае. 3. Вам следовало лучше готовиться к экзаме­
нам. 4. Следовало воспользоваться его предложением и посетить выстав­
ку, где ни один из нас не бывал. 5. «И действительно, мне не следовало
будить больного человека», — думает он. 6. К девяти часам ему следует
быть здесь. 7. Тебе следовало по крайней мере сказать об этом мне. 8. Не
нужно было этого делать. Ведь он и сам все знает. 9. Разве вам не следова­

13
ло навестить больного товарища? 10. Я не понял: куда я должен ехать? 11.
Он, должно быть, ничего н,е понял. Смотрит на нас с большим удивлени­
ем. 12. Надо было верить ему или не верить? 13. Разве не следует написать
ему письмо? 14. Следует ли не писать ему писем?

РЕДУПЛИКАЦИЯ (УДВОЕНИЕ) ИМЕН

( ik ile m e le r )

Различают полную и частичную редупликацию имен.

Полной редупликации могут подвергаться некоторые существитель­
ные^ многие прилагательные.
удвоенные имена существительные обычно образуют сложное сло­
во (словосочетание), часто с наречным значением.
уег уег местами
zaman zaman (vakit vakit) временами, время от времени
Kenti sokak sokak dolaştı. Он обошел весь город улица за улицей.

Adım adım ilerliyorlar. Они шаг за шагом продвигаются вперед.

Удвоение имени прилагательного указывает на повышенную степень
качества.

büyük büyük (evler) большие-преболыние (дома)

san san (çiçekler) желтые-прежелтые (цветы)

Прилагательные может разделять вопросительная частица пи.

Buradaki nehir yer yer derin mi derin!
— Ну и глубока же местами здешняя река!

Многие прилагательные, особенно отглагольные прилагательные,

удваиваясь,приобретает наречное значение.
şaşkın растерявшийся, изумленный
şaşkın şaşkm растерянно, изумленно
Yavaş yavaş kendine geldi. Он постепенно пришел в себя.
В некоторых случаях второе слово может быть отличным от ^ервош,
но сходным с ним по значению или по форме (хотя бы и не имеющим
самостоятельного значения).
В других случаях начальный согласный имен существительных за­
меняется звуком ш.
şen neşeli развеселый (оба слова означают
«веселый»)
eğri büğrü искривленный, весь перекошенный (büğrü
самостоятельно не употребляется)
 eski püskil старый, драный (püskü самостоятельно
не употребляется)
tek tük единичные, отдельные; понемногу
kitap mitap книги и прочее; всякие там книги
Частичной редупликации (pekiştirme) подвергаются только имена
прилагательные. В этом случае к началу слова (слева) присоединяется
первый звук (гласный) или же два звука (согласный и гласный) этого же
слова в сочетании с одним из четырех согласных звуков — m, р, г,s. Этим
способом образуются слова:
bambaşka совсем другой
bembeyaz белый-белый
bomboş совершенно пустой
dimdik крутой, отвесный, прямой
dümdüz совершенно ровный
sımsıkı очень тесный; крепко-накрепко
simsiyah черный-черный, чернущий
yemyeşil зеленый-презеленый
apaçık совершенно открытый; без (всякой) утайки, откровенно
арак белый-пребелый
арауп совсем другой
dopdolu переполненный
ipince тоненький
kapkara черный-пречерный
kapkaranlık мрачнейший
kıpkırmızı краснейший, красный, как рак
kupkuru совершенно сухой
sapsağlam очень прочный, абсолютно здоровый (невредимый)
sapsan совсем желтый, резко побледневший
sapsakin абсолютно спокойный
taptaze свеженький, наисвежайший
upuzun длинный-предлинный
yepyeni абсолютно новый
çarçabuk очень быстро, молниеносно
tertemiz чистейший
besbelli совершенно ясный, очевидный
büsbütün целиком и полностью
dosdoğru совершенно прямой; прямехонько; совершенно верно
kaskatı очень твердый, жесткий
masmavi синий-синий
tastamam совершенно готовый; ровнехонько
yusyuvarlak совершенно круглый — и ряд других слов.
 Метод частичной редупликации неприменим по отношению ко мно­
гим прилагательным (ciddi, fena, geç, glizel, dik, iyi, kötü, tuhaf и мн. др.),
хотя, вероятно, допустимы (но не фиксируются словарями) i акие слова,
как gemgeniş, dipderin, ирисиги др.

ALIŞTIRM ALAR

10. Aşağıdaki tümceleri (ve parçayı) Rusçayaçeviıiniz.

1.Ev ev gezerek durumu anlatıyorlar. 2. Ben ata mata binmem. 3. Zaman zaman
görüşürüz. 4. Bu odada dolap molap yok. 5. Simsiyah bir masa. 6. Birdenbire
kıpkırmızı oldu (sapsan kesildi). 7. Kapı apaçık duruyor. 8. Uzun uzun
(=upuzun) koridorlardan geçtik. 9. Şen neşeli bir delikanlı. 10. Kahveye tek tük
müşteri gelmeye başladı. 11. Dün mağazaya araba araba mal geldi. 12. Bana
şaşkın şaşkın ne bakıyorsun? 13. Gökmasmavi, güneş kıpkırmızı. 14. Bilmem
nereden eğri büğrü bir masa getirdiler.
15. Adamın biri, yeni bir eve taşınmak için bir arabacı çağırmış, evin
eşyalarım göstererek:
— Bak, bakalım, bıinlan kaldırmak için ne vereceğiz? demiş.
Arabacf:
— Efendi, on liradan aşağı kaldıramam bunu.
— Ama da çok istiyorsun.
"v—Bak bu eşyalara: karyola maryola, dolap molap, iskemle miskemle,
lamba mamba...
—Eh, öyle ise beş lira veririm.
— Neden?
— Karyolayı al, maıyolayı bırak, dolabı al, molabı bırak, iskemleyi al,
miskemleyi bırak, lambayı al, mambayı bırak...

Sözlük

1. iskemle — скамья, скамейка; табу- 5* ziyaret— посещение, визит

ретка •(birinin) -ine gitmek — нанести
2. kırm ak— (с)ломать; разбить; огор- визит (кому-л.)
чить; обидеть ~ etmek — посещать, наносить ви­
3. adım — шаг зит
шаг за шагом 6. yoklamak — осматривать; прове­
~ atmak —делать шаг, шагать рять; навещать
4. ıstırap(bı)— мучение, страдание 7. saklamak— прятать; скрывать; со­
~ çekmek— испытывать мучение, хранять
страдать 8. vali — губернатор

16
 9. ek — 1) (ilâve) добавление, при­ -lenmek — развеселиться
ложение; 2) аффикс 25. randevu— свидание, встреча
eklemek (ilâve etmek) — доба­ 26. alıcı (reseptör, almaç, ahize) —
вить; присоединить приемник; телефонная трубка
10. sağlam — прочный; здоровый; на­ 27. kulak — ухо
дежный ~ı ağır — он туг на ухо, глуховат
11. katı — твердый, жесткий ~ asmak — прислушаться
12. sa k in — 1) спокойный, тихий 28. yapıştırmak — приклеить, приле­
2) житель, обитатель пить, влепить
13. dik — отвесный, крутой; перпен­ yapışkan — липкий, навязчивый
дикулярный 29. özür (zrü) —•извинение, оправда­
14. lâf — слово; словеса; болтовня ние
(sizden) - dilerim — прошу (вас)
~ olsun diye для красного словца;
простить меня
для проформы
30. af (ffı) — прощение, извинение
15. dert(di) — горе, беда; боль (ду­
affınızı rica ederim — прошу (вас)
шевная); болезнь
извинить меня
~li — огорченный; страдающий
affetmek — прощать, извинять
16. yuvarlak— 1) круглый; округлый
31. kahraman — герой, храбрец
2) шар 32. dikmek — 1) втыкать, водружать
yer ~ı — земной шар 2) шить
17. tez — быстро, скоро 33. bıyık — усы
- elden — быстренько, на скорую ~ bırakmak — отпустить усы
руку 34. sakal — борода
18. hafif ■— легкий ak— - почтенный старец, аксакал
19. ağır— тяжелый; медленный 35. sarışıh — блондин, светловолосый
—başlı — серьезный, степенный 36. kumral — шатен, светло-коричне­
~lık — тяжесть; вес вый
20. merdiven— лестница 37. esmer — брюнет; (yağız) темный,
-den (veya -i) çıkmak, inmek—под­ смуглый
няться, спуститься по лестнице 38. tüccar — купец, торговец
39. çehre (=yüz) — лицо, облик
* * *
40. kılık— внешность, внешний вид;
21. alışfmak (-e) — привыкать (к че­ одеяние
му, каиу-л.) * * *
~kan — привычный; привыкший
-kanlık (itiyat*(dı)) — привычка 41. şişmek — пухнуть, раздаваться
22. öğüt (nasihat) — совет; наставле­ -kin — опухший, припухлый
ние -m an — полный, толстый (о чело­
23. tavsiye— рекомендация, совет веке)
~de bulunmak — дать совет 42. omuz — плечо
~ etmek — рекомендовать (кого, 43. parm ak — палец
что-л.), советовать - oynatmak — шевельнуть паль­
24. neşe (=sevinç) — радость, весе­ цем
лость 44. dudak — губа
-1İ — веселый, радостный (о чело­ 45. yanak — щека
веке) 46. zayıf — слабый

17
 -lam ak — слабеть, худеть 64. kurt (du) — 1) волк;
47. zavallı— несчастный, бедный 2) червь; червь сомнения
48. olasılık (ihtimal) — вероятность 65. yorgan — одеяло
olası (muhtemel, ihtimal) —г ве­ 66. sarmak — обвязывать, перевязы­
роятный, вероятно вать; завертывать; окружать
49. boyun (ynu) — шея sanlmak(-e) — браться (за что-
50. bağ — узел, связка, связь то); бросаться, припадать (к
boyun ~ı (kıra vat) — галстук
51. eğmek — сгибать, наклонять
чему-л.)
baş (boyun)-----склонить голову; 67. korumak — защищать, охранять,
смириться оберегать
52. kaş — бровь 68. top — 1) пушка; 2) мяч;
~la göz arasında — в мгновенье kar topu — снежки
ока 69. nikâh — обручение; бракосочета­
53. nöbet — 1) дежурство; черед ние
2) приступ (болезни) (i) ~ altına almak— взять в жены;
54. muhatap (bı)— собеседник жениться
55. buyurm ak— повелеть 70. ipek — шелк; шелковый
-unuz! — пожалуйте! пожалуйста! 71. adalet— справедливость; юстиция
56. kurtarm ak — спасать; выручать - yerini bulur — справедливость
57. vait, vaat (dı) —1обещание
восторжествует
-te bulunm ak— дать обещание
72. inşallah — если будет угодно Ал­
vadetmek — обещать
лаху; дай-то Бог; надеюсь (на
58. ilâç (cı) — лекарство
59. şü k ü r (teşekkür) — благодар­ это)
ность 73. el — посторонний, чужак
ço k премного благодарен el oğlu — посторонний, незнако­
allah a слава богу мец
hele (еще) спасибо (что...) 74. aziz — а) дорогой, милый
60. ümit (di) (umut) — надежда б)святой
- (-ini) kesmek (-den)— потерять 75. adî— простой, обычный; низкого
надежду качества
~siz— безнадежный; потерявший 76. bizzat — лично
надежду 77. alâka (= ilgi) — 1) (-е) интерес;
61. reçete — рецепт
2) (ile) отношение, связь
* * • 78. müteşekkir— благодарный, при­
знательный
62. nitelik (vasıf (sfı)) — качество, 79. medeni (uygar) — цивилизован­
свойство ный, культурный
63. tavır (vrı)— вид, манера 80. boz — серый, бурый

Türemiş sözcükler
1. kapak— крышка; обложка (книги)
2. boyuna— беспрерывно
3. iler(i)lemck— продвигаться; прогрессировать
4. duygu (his (ssi)) — чувство
18
 5. vııryUmak (-p)— влюбиться
6. bakış (nazar*)— взгляд, взор
ilk - t a — с первого взгляда
7. tam dık-г- знакомый
8. oyuncak — игрушка
9. benzetmek (-i, -e) — 1) находить сходство (с чем-л.)
2) принять за... (другого)
3) сломать
10. b akan — министр
baş премьер-министр
11. başlangıç— начало
12. doğrulmak— 1) выпрямиться, подняться
2) направиться (куда-то)

Deyimler
1. ne çare k i...—-увы...
2. görülüyor (ki...) — видно (что...)
3. neredeyse (nerede ise) — того н гляди, вот-вот
4. akl(ın)a gelm ek— прнйти на ум; вспомнить(ся)
5. yan gözle bakm ak — посмотреть искоса
6. ne yapıp yapıp — во что бы то ни стало, приложив все усилия
7. nâsılsa (nasıl ise) —-как-то, каким-то образом

К ом м ентарий
Имена ağır и h a fif — антонимы, и соответствуют русским прилага­
тельным «тяжелый» и «легкий» в их основных значениях: «тяжелый ка­
мень», «тяжелая болезнь», «Тяжелая (=трудная) работа», «тяжелое ^ д о ­
рогое) пальто», «тяжело (медленно) идти» (ağır ağır уйгйтек)и т. п. В зна­
чении «это (сделаггь) легко/трудно» употребляются слова kolay/güç, zor.
Имя ihtimal в значении «вероятно» употребляется только как в в о д ­
н о е с л о в о (İhtimal gelir. «Вероятно, он придет»)иВ настоящее время
заменяется неологизмом olası, который употребляется и как п р и л а ­
г а т е л ь н о е : Buolası (muhtemej*) değil. «Это невероятно».
Глагол buyurmak «повелевать» при вежливо-почтительном обраще­
нии к собеседнику может заменять собою такие глаголы, как girmek, geçmek,
gitmek, almak, söylemek, а также вспомогательный шагал etmek.
ПРИМЕРЫ:
Şu odaya buyurun.
— Пожалуйте (=проходите, войдите) в эту' комнату.
Ne buyurdu?— Что он соизволил сказать?

19
 Словообразовательный,аффикс -gan/-kan

Аффикс-gan, -gen/-kan, -ken присоединяется, как правило, к двуслож­

ным глагольным основам н образует от некоторых из них отглагольные
прилагательные обычно со значением постоянно проявляющегося при­
знака: konuşkan «разговорчивый», unutkan «забывчивый», çalışkan «тру­
долюбивый», çekingen «застенчивый», yapışkan «привязчивый, прилип­
чивый», alışkan «привыкший, приученный» и т. п.

Словообразовательный аффикс -gm/-kın

Аффикс-gın, -gin, -gun, -gün/-kın, -kin, -kun, -künприсоединяется в

основном к односложным глагольным основам, образуя прилагатель­
ные обычно со знамением завершенного действия, перешедшего в состо­
яние (чаще с пассивным оттенком): şaşkın «изумленный, изумившийся»,
şişkin «опухший, вздувшийся», seçkin «избранный», düşkün «падший»,
bitkin «слабый» (доел, «кончившийся»), yorgun «уставший, усталый»,
üzgün «огорченный» и др. Иногда образует также имена существитель­
ные: bilgin (âlim) «ученый, специалист», gezgin «путешественник».
Alıştırma 11. Şu tamlama gruplan ile tümceleri Rusçaya çevirin:
1. Çalışkan öğrenci. 2. Ne yapışkan biri! 3. Seçkin eserler. 4. Şaşkın şaşkın ne
bakıyorsun bana! 5. Düşkün kadın. 6. Yorgun görünüyordu, sesi de bitkindi.
7. Şu bilgin (âlim) biraz çekingen ama, hiç te unutkan değil. 8. Hasta olacak.
Bak, bir yanağı şişkin. 9. Alışkan bir tavırla kapının ziline bastı. 10. Üzgün
görünüyor. 11. Daha üç fincan kırgın. 12. Evliya Çelebi adındaki büyük Türk
gezgini 13. Altmış yaşım geçkin bir adam.
Alıştırma 12. Kalın harflarla yazılan sözcük ve deyimleri ezberlemek üzere aşağıdaki
tümceleri çeviriniz:
1. Allah Allah! Çocuk bardağı kırdı. 2. Kırdım mı? Üzülme canım. İsteyerek
yapmadım. 3. Dayısını ziyaret mi etmiş? Atıyor! 4. Galiba bi nsaklanıyorbmbda.
Evin her yanını yoklasınlar. 5. Yarın öğretmen bir yoklama ödevi verecek.
6. Vali kim, ben kim? Ne diye ziyaretine gideyim? 7. Bir iskemle al da otur
yanıma. 8. Yumurta (çatı olmuş. 9. Bu tahta katı, fakatgörülüyor ki pek sağlam
değil. 10. Dik çizgi. 11. Bugün deniz pek sakin. 12. Müşterileri arasında bu
köyünsakinleri de var. 13. Uzun/â/Â hacet (=gerek) yok. 14. Lâ/zamanı bitmiş,
iş zamanı gelmiş. 15. Ek bir zorluk. 16. Sözüne birşey eklemek istiyor.
17. Yuvarlak hesapla bu kentin nüfusu iki yüz bini aşkın. 18. Bu işi tez elden
yaptılar. 19. Durum pek ağır. 20. Hafifbir kahvaltı. 21 .Ağır ağ/r yürüyor (Ağır
adımlar atıyor). 22. Bize dik dik bakıyor. 23. Bütün eşya sağlam geldi.

20
24. — Ah doktor, tuhaf bir derdim var. 25. Dert ağlatır,aşk söyletir, (atalar
sözü). Yani dert. ıstırap verir, aşk sevindirir.
1. Надо навестить больного товарища. 2. Шаг за шагом они приближа­
ются. 3. Я хотел нанести ему визит. Не получилось. 4. Тяжелая болезнь.
5. Дорогое пальто. 6. Он одет очень легко. 7. Каков вес этого камня? 8.
Легкая головная боль. 9. Лавочник огорчен. 10. Это мы делаем не для
проформы. 11. Прочное здание. 12. Твердый согласный. 13. Почему вы
скрываете истину? 14. Сколько миллиардов лкщей проживает на земном
шаре! 15. Собраться за круглым столом. 16. Что у вас за беда? Видно, что
вы страдаете.
1. Bu yeni kurallara alışamıyorum. 2. Evet, bunlara alışkanlık (itiyat) gerek.
3. Şen neşeli bir delikanlı. 4.Merdiveni çıktığında...5. Öğüt terinizi kendinize
saklayın. 6. Reseptörü (alıcıyı, almacı) kulağına yapıştırdı. 7. Sizden özür
dilerim. Affediyor musunuz beni? 8. Biri esmer, biri sarışın, biri de kumral saçlı
üç çocuk...9. Şu tuhaf kılıklı sakallı bıyıklı adam neci? Bîr tüccar mı?
10. Öykünün baş kahramanı kim? 11. Kentin çehresi değişti. 12. Bahçeye
ağaç diktiler. 13. Gözleri yere dikilmişti. 14. Ben o kıza randevu vermedirn.
15. Bu kılıkta sokağa çıkılır mı hiç?
1. Детям шьют одежду. 2. Поставьте («воткните») сюда часового. 3. Ка­
кой геройский поступок! 4. Он вдруг развеселился. 5. Вы не смотрите на
внешний облик этого смуглого человека. Он очень богатый купец. 6. Я
вперил взор в его лицо. 7. Рекомендую вам этого товарища. 8. Я никак не
могу привыкнуть к его наставлениям.
1. Geniş omuzlu gür sesli bir adam. 2. Siz önden buyurun. 3. Buyurunuz
kahvenizi. 4. Hastanın harareti yükseliyor. Sıkı bir ilâç için doktora fcay vurmalı
(müracaat etmeli). 5. Bir zamanlar pek şişmandı. Bak, ne kadar (ne denli)
zayıflamış. Buna olasılık (ihtimal) bile vermiyordum. 6. Muhatabım temiz
kıyafetli, boyun bağlı (kravatlı) efendiden bir adamdı. 1. Hasta ümitsiz gibi
görünüyor, fakat Allaha şükür, doktor hâlâ umutlu. Hattâ bir reçete yazdı.
8. Ne? Nöbet bende mi? Bir yanlışlık olacak. Benparmağımı bile oynatmam.
9. İnsanparmakları şöyle adlanır: baş parmak, ikinci parmak (işaret parmağı),
orta parmak, dördüncü parmak (adsız parmak), küçük parmak. 10. Kız annesinin
boynuna atıldı. 11. Aralarında kardeşlik bağları var. 12 . Zavallı adam derdine
ilâç bulamıyor. 13. İnanmayın. Bunlar boş vaitler. 14. Size hastayı kurtarmayı
vadeden kim? 15. Istırap veren dert (hastalık), ıstırap çeken de zavallı
m uhatabınızın).
1. На лице каждого человека два таза, две брови, два уха, две щеки, и две
губы", верхняя губа и нижняя губа. 2. Премного благодарен, лекарство у
меня есть. 3. Ваши обещания нас не спасут. 4. Вы сегодня заступаете («вхо­
дите», «выходите») на дежурство! 5. Ярецептов не выписываю. Обра­
21
титесь к другому специалисту. 6. Вероятность этого мала . 7. В мгновенье
ока верхняя губа у негораспухла. 8. Надежда умирает последней. 9. Не­
счастная девушка все еще очень слаба. 10. Я вам обещаю это. ^

1. Bu tarım aracının niteliklerini (vasıflarım) saysın. 2. Zavallı üzgün bir tavırla

içeri girdi. Ъ.КиП kurdu yemez (atalar sözü). 4. Yorganına göre ayağım uzat
(a.s.). 5. Adalet bakanlığına kimi getirdiler? 6. İhtimal, beni başka birine
benzetiyorsunuz. 7. Evet, ilk bakışta bir tanıdığıma benzettim sizi. 8. Kitabın
kapağını beğendim, fakat başlangıcı ilginç değil. 9. Ele güne karşı bu kılıkta
çıkıjırmı? lO.İpekcor&p. 11. Yasa (kanun) bizi korur. 12. Şimdi aklıma geldi, o
söylediğiniz adam nikâh dairesinde çalışıyor. 13. Ne yapıp yapıp kar topu
oynamak istiyorlar. Ancak kar yok, boyuna yağmur yağıyor. 14. Yan gözle bize
baktı, fakat bir şey demedi. 15. Bu ülke son yıllarda çok ilerledi: 16. Benim
nazarımda (gözümde) o bir hiçtir. \1. İnşallah, yakında buluşuruz. 18.0 eloğlu
neredeyse gene gelecek. 19. Bu işe alâkanız tabiî. 20. Uygar ülkeler (medenî
memlekefler).
I. Ни начала, ни конца! 2. Бесчувственный человек. 3. Он взял в жены
эту девушку с густыми шелковистыми волосами. 4. Они играют не в
футбол, а в ручной-мяч. 5. Ребенок сломал игрушку. 6. Он подошел ко
мне с обиженным видом. 7. Волков окружили с четырех сторон. 8. На
этом собрании министра юстиции нет. 9. Во что бы то ни стало надо
купить новое одеяло. 10. Они шаг за шагом продвигаются вперед.
II. Несчастный вот-вот заплачет. Впрочем, понять его чувства легко.
12. Мне вспомнился один его знакомый. Он беспрерывно читал какую-
то книгу без обложки. 13. Увы, он сумел отсюда каким-то образом
выйти. 14. Я нахожу в вас сходство с моим другом. 15. Дорогом мой,
почему ты проявляешь интерес к этому зверю? Это же обычный се­
рый волк. 16. Вы лично видели этого незнакомца!. 17. Я порвал связи с
этим человеком. 18. Он признателен вам за оказанную ему помощь.

Alıştırma 13. Kaim harflerle yazılan sözcüklerin yerine eşanlamlılarını kullanın:

1. Ben kravatsız oraya gitmem. 2. Ne hafifiş! 3. Adamı çehresinden tanıdım.
4. Elbette tanırım, eskiftoramdır. 5. Hanemize teşrif buyurunuz. 6. Bu düşünceyi
doğru bulmuyorum. 7. Çokciddi bir adam. 8. Onu sahiden tanımayız.

B ir randevu

Sabahleyin gözümü açtığım zaman saat dokuzu geçiyordu. Demek, ona bir
saatten az bir zaman vardı. Hemen yataktan kalktım. Dünkü telefon konuşması
aklıma gelmişti. O konuşan kimdi acaba? Bu koskocaman kentte ne akrabam

22
vardı, ne de bir tanıdığım. Oysa (halbuki) dün gecenin geç saatinde, buraya
geldiğim gündenberi masamın üstünde gereksiz bir oyuncak gibi duran telefon
birdenbire çalmıştı. «Acaba kim olabilir?» düşüncesiyle telefonu açmıştım (yani
reseptörü kaldırıp kulağıma yapıştırdım). Tanımadığım bir ses:
— Sermet Beyle görüşmek istiyordum ...Dedi. ‘
— Sermet Bey benim.
— Affımzı rica ederim, beyim. Sizi böyle geç saatte rahatsız ediyorum
da...Fakat başka çare yoktu—
— Zaran yok. Kiminle konuşuyorum?
— Siz beni tanımazsınız. Zaten ben de yalnız adınızı biliyorum.
— O halde...
— O halde yarın sizinle görüşmeliyiz, daha doğrusu ben sizi bir iş için
görmek istiyorum (Bir rahatsızlık hissetmiştim. Çünkü böyle tanımadığım
kimserlerle görüşmek alışkalığı yok bende).
— Ne işi?
— Şimdi telefonla söyleyemem. Yarın buluşur, konuşuruz. Saat ondan sonra
boş vaktiniz var mı?
— Öğleye dek var.
— Ne âlâ. Öyleyse nerede buluşuruz?
— Oturduğum «Atlantik Palas» otelinin tâ karşısında bir kahve var. Sabahlan
orası bomboş...
— Tamam efendim. O kahveyi bilirim. Yarın sabah saat onda beni orada
bulursunuz. İçeri girdiğinizde dikkat edin: solumda bir gazete bulunduracağım.
İsmimi de yazınız: Lütfı Bey.
I
***

Taş merdiveni çıkıp kahveye girdiğim zaman saat onu ya geçmiş ya

geçmemişti. Biraz karanlık olan salonda gerçekten de hemen hemen kimse yoktu.
Yalnız biri ortada biri arkada duran iki masada iki adam oturuyordu. Biraz
yavaşlayarak ikisine de şöyle bir baktım.
Arkadaki masada oturan tüccar kılıklı bir adamdı. Şöyle geniş omuzlu,
şişman, iri yarı biriydi. Garsonun getirdiği kahveyi içiyor, derin derin bir
şeyler düşünüyordu. Gözleri uzakça bir yere dikilmişti. Sol elinin parmaklan
ile bir gazete tutuyordu. Henüz ihtiyar tdeğildi, fakat 45 yaşını her halde
geçkindi. Bıyıklı sakallı çehresinde iri burunla kalın dudaklardan başka iki de
şişkin yanak insanın dikkatini çekiyordu. Kumral saçları karışmıştı.
İkinci müşteri sarışın, gözlüklü, boyun bağlı (kıravatlı) bir gençti. Temiz,
fakat basit giyinmişti. Olası (ihtimal), üniversite öğrencilerindendi. Ötekiden
çok daha zayıftı. Eline bir gazete almış, gözden geçiriyordu. En tuhafı şuydu ki
solunda bir başka gazete vardı.

23
 Şaşkınlığımdan olduğum yferde durdum ve kendi kendime: «Acaba
hangisi?» dedim. Arkadaki müşteri geldiğim tarafa başını bile çevirmemişti.
Rahat rahat kahvesini içmeye devam ediyordu. Oysa daha yakın olanı
okuduğu gazeteyi biraz indirerek yan gözle bana bakmıştı. Birini bekliyor
gibiydi. Ben de nihayet kararımı verdim, oturduğu masaya doğru gittim.
Kulağına eğilerek: «Lütfi Bey?» dedim. Kaşlan yukarıya kalktı. Gülümseyerek:
«Benzetiyorsunuz, bayım. Dedi. Adım bambaşka». Bu kez şaşmak nöbeti
bana geldi. Demek, beni arayan öteki adamdı. Salonun arka tarafına doğru
yürümeğe yükümlü (mecbur) kaldım.
Evet, tüccar kılıklı adam, Lütfi Beydi. Selâmlaştık. Meğer babamın eski
ahbaplarından biriymiş. İzmir’deki telefon numaramı nasılsa öğrenmiş, babam
için yazdığı mektubu şimdi bana uzatıyordu.
— Son görüştüğümüz zaman babanız esmer, gür saçlı, yuvarlak yüzlü, şen
neşeli bir delikanlıydı. Eh, nerede o günler! Acaba şimdi nasıl görünüyor? Ne
yapıp yapıp görüşmeliyim onunla.
Muhatabım sordu, ben yanıt verdim. Böylece yarım saatten fazla konuştuk.
Öteki müşteri çoktan gitmişti. Nihayet ayağa kalktım: «Bayım, bana müsaade.
Öğleden sonra göreceğim acele bir işim var. Sizinle tanışmaya pek memnun
oldum. Konya’ya gittiğinizde bizlere buyurunuz (hanemize teşrif buyurunuz).»
Dedim. Hararetle el sıkıştık, ayrıldık.

Sağlık (bir konuşma)

Kerim: Hele şükür! Artık ayaktasınız.

Şahap: Özür dilerim! Geceleyin iyi uyuyamadım. Birazkeyfsizim.
Кл Öyle mi? neniz var?
Ş.: Ben de bilmiyorum. Epey zamandan beri boyuna başım ağrıyor, nöbet
geliyor.
K: Demek oluyor ki bir süredenberi ıstırap çekiyorsunuz. Fakat genellikle
Sağlığınız yerindedir, değil mi? İştahınız var mı?
Ş.: Son zaman bir şey yiyemiyorum.
Kj Aman, aç mı duruyorsunuz? Azizim, derhal bir doktora müracaat etmelisiniz
(baş vurmalısınız).
Ş.: Ettim, fakat verdiği ilâçlardan şimdiye dek hiç yarar (fayda) görmedim.
İşte yazdığı reçete de yanımdadır. Oysa beni kurtarmayı vadetmişti.
K: Size hangi doktor bakıyor?
Ş.: Aile doktorumuz. Âli Bey.
K : Anneme de o baktıydı.
Ş.: Bayan anneniz şimdi nasıldır?
K : Artık kalkıp dolaşabiliyor. Hatta biraz bahçede geziniyor.
Ş- Buna pek memnun oldum Şey...Hasta dedim de aklıma geldi. Hakkı Beyden

24
 haberiniz var mı? Acaba şimdi nasıl oldu? İyi midir?
İ t: Maalesef, hastalığı epey ağır. Doktoru bile ümidini kesti.
Ş.: Vah zavallı! Hastalığı nasıl başladı?
K : Bay Hakkı’nın, çocukluğundan beri gözleri zayıftı. Bu derde bir çare
bulunamıyor.
Ş.: Ne yapıp yapıp yüksek nitelikli göz hastalıkları uzmanı doktor Orhan Beye
başvurmalı.
K: Ne çare ki Orhan Bey pek pahalı bir doktormuş. Hani, söz var ya: yorganına
göre ayağını uzat. Biliyorsunuz, Hakkı Bey zengin bir adam sayılamaz.
Ş,: Evet, fakat sağlığı korumaktan önemli şey yok, sanırım. Nitekim medeni
insanlarız.
K : Doğrusunuz (hakkınız var). Gördüğüm vakit doktor Orhanı onlara bizzat
tavsiye ederim. Şimdi nasılsınız? Başınızın ağrısı hafifledi mi? Dışarıya
çıkabilir misiniz?
Ş.: Tamamiyle geçti.
К : O halde çıkalım. Şimdi arkadaşımız Nuri Beyin ziyaretine gideceğiz, değil
mi?
Ş.: Hay hay. Biliyorsunuz, bir(kaç) zaman önce Nuri Bey ipek saçlı güzel bir
kızı nikâh altına aldı.
K : Artık adalet yerini bulur. EskidenNuri Bey futbol topuna vurulmuştu.
Bundan böyle işine ve ailesine sarılır.
Ş.: İnşallah!

Alıştırma 14. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:

1. Gene içime o kurt düşüyor. Zafere nasıl inanmalı? Lâkin (=fakat) işte, asıl bu
gördüğüm şeyler için zafere inanmalıdır. ...Türk köylüsü top arabalarım kendi
yoıganına sarıp taşıyor, işte bunun için inanmalıdır. (Y. Kadri. Yaban) 2. Ne ise,
olan oldu. Şimdi bana bilârdo öğretmeyi teklif etti. (A. Puşkin) 4. Denıek ki
komutanın evinde idim. M.I.-na yanıma gelmişti. Saveliç’e bazı şeyler sormak
istedim, fakat ihtiyar ...kulaklarını tıkadı. (A. Puşkin) 5. Sofada PugaçoFa
rasladım, yol elbisesi giymişti. (P.) 6. Her şeyi gördüydük debunu görmediydik.
(Y.Kemal)7. ...gözlerini gözlerimin içine dikmiş bakıyordu. (S. Kocagöz) 8. «Vah
vah...Keşke bana varmalı idiniz...Artık nikâhınız olduğu gün kendimi
öldürmeli» demiş ve kaçmıştım. (R. Nuri) 9. Birinci soru: «Çocuğu hastalıktan
korumak için ne yapmalıdır?» (A. Nesin) 10. Merhaba, diyorum. Otobüs
bulamadın mı? — Var, diyor. ...Köyüme dönemem ama. İş bulmalıyım
Ankara’d a — Var mı tanıdığın birisi?— Var.— Kim?— Bizim köyden çıkan
ilk hükümet adamı. — Görevi (=vazifesi)? — Adalet Bakanlığında kapıcı.
— İyi. diyorum. Hadi, bir kaç saat uyu. Otobüs neredeyse kalkar. Gitmeliyim
ben. Eyvallah. (B. Yıldız) 11. Tuhaf kılıklı adam kapıdan içeri girdiği zaman
kabinede benden başka kimse yoktu. Baş vurmak istediği kulakçı henüz

25
çıkmıştı. Kumral sakalım karıştırarak düşünceli düşünceli odanın ortasında
durdu. 12. Şişman adam başını çevirdi, parmağıyla boş sandalyeyi göstererek:
«Müsaade eder misiniz?» diye sordu. Öteki müşteri ona şaşkın' şaşkın
baktıktan sonra «Rica ederim. Oturunuz.» dedi ve başını eğerek gazetesini
okumaya devam etti. (O. Kemal) 13. Niyazi hastalanmış, yattyordu. (O. Kemal)
14. Sonra «Şimdi ne yapmalı?» diye kendi kendime sordum. (S. Ali)
15. İçimden: «Mutlaka bütün bunlara alışmalıyım» diyordum. (Y. Kadri)
16. Ayol zavallı Hocanın kimi var ki? Kendi ölmüş, kendi geldi haber verdi!
...Bizim de kimimizvaı? Kendi yazımızı kendimiz yazarız. (B. Felek) 17.Meraktan
yerimde duramıyordum. Kalkacağım sırada o doğruldu, tekrar ...gitti. (S. A.)
18. Sonra, elindeki paralan sayacağı sıra Beytullah’i gördü. (B. Y.)

Alıştırma 15. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:

1. До сегодняшнего дня я не знал этого. Точнее говоря, и сейчас не знаю.
2. Ну слава богу,приступ прошел. Но все же я очень слаб.— А что гово­
рит ваш !ран?— Ничего...Два месяца тому назад, когда мы виделись впер­
вые, он обещал меня спасти. Но сейчас он, видимо, утратил надежду.
Такое у меня чувство. 3. Нам известны беды многих жителей этого горо­
да. Министерство юстиции должно проверить ситуацию и защитить не­
счастных. 4. Мое внимание привлекли его густые брови и ярко-красные
губы. 5. Мне не хотелось обижать моего собеседника. Но навестить я
хотел не его, а другого своего знакомого. 6. Вы хотите что-то добавить?
— Да, дать совет. Не следует ничего обещать. Особенно для красного
словца. 7. Такие прогулки дадут вам больше пользы, чем любое лекар­
ство. Сегодня вы выглядите не столько степенным, сколько здоровым и
веселым. 8. У этого незнакомца был вид морского волка. Кроме того, он
хорошо играл в ручной мяч. Другие его качества были пока неизвестны.
9. Ему как-то удалось войти в зал, но когда мы пришли, его там уже не
было. 10. Я поднял трубку и стал говорить. Мне пришлось отклонить сви­
дание, которое хотел мне назначить мой знакомый. Ибо мне хотелось встре­
титься с девушкой, в которую я влюбился с первого взгляда и которую
хотел во что бы то ни стало взять в жены.

Alıştırma 16. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:

Вы, конечно, знаете парк культуры в Измире. Несколько дней назад под
вечер я пошел туда, чтобы (дать голове) немного отдохнуть. Я живу неда­
леко от парка, в гостинице на бульваре Газилер, и время от времени посе­
щаю парк культуры. Когда я вошел (внутрь), часы уже пробили шесть.
Погода была теплой. Дождь, шедший после полудня, час назад прекратил­
ся, облака ушли на северо-запад. Вечерами здесь бывает многолюдно, но
сейчас гулявших по парку было мало. Я прошел мимо зоопарка и сел на

26
одну из скамеек. Поодаль сидел средних лет мужчина. Это был круглоли­
цый человек с каштановыми усами и внешностью чиновника или бизнес­
мена. Он не был толст, однако был крупным мужчиной. Одет он был
просто и легко, в парк пришел без пиджака и без галстука. Когда я сел, он
искоса взглянул на меня. Кого-то он мне напоминал (=я находил сход­
ство...), но кого? Вдруг, поднявшись (со своего места), он подошел ко мне
и сказал:
— Прошу прощения, вы такой-то,
— Да, вы не ошибаетесь, я он (самый),— ответил я, несколько удивив­
шись. — А вы...Не могу узнать.
— Омер. Ваш одноклассник.
— Да, теперь узнал. Но до чего же ты изменился! Ты же был слабень­
ким, болезненным ребенком, а стал широкоплечим, сильным мужчиной.
Ты в Измире живешь?
— Да, работаю в резиденции губернатора. Пойдем,^) дороге погово­
рим.
Мы двинулись в направлении Лозаннских ворог.

Alıştırma 17. Aşağıdaki atasözlerini ezberleyin:

1. Bir insanı tanımak için kendisiyle yol arkadaşlığı etmelidir. 2 Çok çocuk
anayı şaşkın babayı düşkün eder. 3. Dert derdi açar. 4. Dünyada rahat yaşamak
isteyen her şeyi hoş görmelidir. 5. Eğilen baş kesilmez. 6. El beş parmaktır,
hangisi bir boyda. 7. El işler baş buyurur. 8. Eski kurt yolunu şaşmaz. 9. Gezen
kurt aç kalmaz. 10. İki iş bir olmaz, başka başka düşünmeli. 11. Kırk kurda bir
a£lan ne yapsın. 12. Kurdu kurt ile avlamalı. 13. Lâfla iş bitmez. 14. Mart ayı dert
ayı. 15. Na oldum dememeli, ne olacağım demeli. 16. Sakalım yok ki sözüm
dinlensin. 17. Vaktine göre söz söylemeli. 18. Yalan söyleyen unutkan olmamalı.
19. Yerin kulağı var. 20. Yoıgamna göre ayağım uzat.
УРОК 16(2)

ПРИДАТОЧНЫЕДОПОЛНИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ
(tü m le y ic i tü m c e )

В турецком языке придаточные дополнительные предложения, явля­

ющиеся частью сложного (полипредикативного) предложения, в струк­
турном плане напоминают распространенное дополнение простого пред­
ложения.
Ср.: Ben, ablanızın yeni çantasını (çanta-sı-n-ı) gördüm. «Я видел (кого?,
что?) новую сумочку вашей сестры».
Ben, ablanızın evden çıktığını (çık-tık-ı-n-ı) gördüm. «Я видел (что?), что
ваша сестра вышла из дома».
Сложные предложения указанного типа состоят из главного и прида­
точного предложений.
Главное предложение чаще всего разрывается: подлежащее (и отно­
сящиеся к нему слова) ставятся в начале сложного предложения, сказуе­
мое — в конце его: Ben (no/yresKai4ee)...gördüm (сказуемое).
Придаточное предложение обычно помещается внутри главного.
Подлежащее представляет собой имя существительное (или, факульта­
тивно, местоимение) в родительном падеже (ср.: ablamz-ın), сказуемое—
глагол в форме на -dik или -асак с аффиксом принадлежности, обозна­
чающим лицо, совершающее данное действие, и с падежным аффиксом,
которого требует управляющий глагол (ср. : çıktığını: çık-tık-ı-n-ı (gördüm)).
Винительного падежа имен действия на -dik и на -асак требуют такие
глаголы, как açıklamak «разъяснить (что...)», anlamak «понять»,anlatmak
«рассказать», belirtmek «передавать», bildirmek «сообщить», bilmek «знать»,
duymak«ycnbinıaTb, почувствовать», düşünmek «думать», farketmek «за­
метить», görmek «видеть», ispatlamak «доказать», öğrenmek «узнать», sanmak
«полагать», söylemek «сказать» (но не: demek!), yazmak «написать» и ряд
других.Дательным падежом имен действия управляют глаголы bakmak
«смотреть (, как...)», dikkat etmek «обратить внимание», inanmak «верить»,
karar vermek «решить (, что...)», şaşmak «удивляться»,yanmak «сокрушаться
(по поводу того, что...)» и некоторые др. Имя действия получает исход­
ный падеж, если оно предшествует, в частности, глаголу korkmak «бояться
(, что...)».
28
 Второстепенные члены придаточного предложения помещаются в
обычном порядкемежду подлежащим и сказуемым (ср.: ablanızınevden
çıktığını...), иногда— перед подлежащим.
Имя действия на -dik указывает на то, что действие совершено в про­
шлом или совершается в настоящее время, например: Arkadaşım, ayın
yirmisinde Izmire’e geldiğini bildirdi. «Мой товарищ сообщил, что двадцато­
го числа прибыл (прибывает) в Измир».
Имя действия на -асак выступает в значении будущего времени на
-асак, настоящего-будущего на -ar/-ır, а также может заключать в себе
значение долженствования, например: Arabacıya iki sokak sonra sola
dönüleceğini söyledi. (O. Pamuk) «Он сказал извозчику (водителю), что
через две улицы нужно повернуть («будет повернуто») налево».
Спряжение имен действия на -dık/-acak с аффиксами принадлежно­
сти (выступающими в значении личных аффиксов) вутвердительной и
отрицательной формах не имеет никаких специфических особеннос­
тей.

Образец спряжения

О, (benim) gel(me)diğimi // gel(mey)eceğimi söyledi.

Он сказал, что я (не) приехал/приезжаю // (не) приеду.
О, (senin) gel(me)diğini // gel(mey)eceğini söyledi.
Он сказал, что ты (не) приехал/приезжаешь // (не) приедешь.
О, (onun) gel(me)diğini // gel(mey)eceğini söyledi.
Он сказал, что он (не) приехал/приезжает // (не) приедет.
О, (bizim) gel(me)diğimizi // gel(mey)eceğimizi söyledi.
Он сказал, что мы (не) приехали/приезжаем // (не) приедем.
О, (sizin) gel(me)diğinizi // gel(mey)eceğinizi söyledi.
Он сказал, что вы (не) приехали/приезжаете // (не) приедете.
О, (onlann) gel(me)diklerini // gel(mey)eceklerini söyledi.
Он сказал, что они (не)приехали/приезжают // (не) приедут.
К формам Ha-dık/-acak может присоединяться и вопросительная ча-
стицапи (mi, mu, mü), например:
О, (benim) gelebileceğimi // gelemeyeceğimi mi söyledi?
Он сказал, что я смогу // не смогу приехать?
Если подлежащее должно быть представлено личным местоимением, то
последнее в большинстве случаев опускается, так как лицо будет обозначено
аффиксом принадлежности (в сказуемом придаточного предложения), на­
пример: İzmir’e geldiğimi bildirdim. «Я сообщил, что прибыл в Измир».
29
 Если подлежащее главного предложения является также и подлежа-
щим придаточного, то последнее всегда опускается, например:
Arkadaşım, İzmir’e geldiğini yazıyor. «Мой товарищ пишет, что приехал в
Изм&р».
Если имя действия образовано от непереходного глагола в страда­
тельном залоге, то подлежащее в придаточном предложении отсутству­
ет; а сказуемое (т. е. форма на -dık/-acak) всегда получает аффикс при­
надлежности 3-го лица единственного числа, например: Sonra tiyatroya
gidilecek. «Затем пойдут в театр». —> Sonra tiyatroya gidileceğini
söylüyor. «Он говорит, что потом пойдут в театр».
Подлежащее придаточного предложения иногда ставится в основ­
ном (а не родительном) падеже. Обычнсгэто бывает тогда, когда подле­
жащее непосредственно предшествует сказуемому и обозначает неоду­
шевленный или неопределённый предмет. Например: Gazete, caddenin
her iki yanında birçok yeni binalar kurulacağını yazıyor. «Газета пишет, что
по обеим сторонам проспекта будет построено много новых зданий».
, Чтобы трансформировать в придаточное дополнительное предложе­
ние простое именное предложение (с аффиксами сказуемости или пре­
дикативными именами var и yok), используется глагол olmak «быть»,
«стать», например: (Biz) Öğrenciyiz // öğrenciydik «Мы учащиеся //
были учащимися». —> (Bizim) Öğrenci olduğumuza dikkat çekti. «Он при­
влек внимание к тому, что мы учащиеся // были учащимися». <
(Onun) Oğlu var. «У него есть сын» —>(Onun) Oğlu (без родительного
падежа!) olduğunu söyledi. «Он сказал, что у него есть сын».
Когда логическое ударение падает на подлежащее главного предло­
жения, оно по общему правилу помещается непосредственно перёд
сказуемым, а придаточное дополнительное предложение перед ним, t. е.
в самом начале сЛожнОго предложения, например: Ablanızın evden
çıktığını ben de gördüm. « # тоже видел, что ваша сестра вышла из
дома».
Возможна также и такая инверсия: главное предложение, составляю­
щее рему (наиболее значимую часть) сообщения, помещается перед
придаточным предложением, например:
Benjde gördüm çıktığım. «Я тоже видел, что он вышел (она вышла)».
Формам на -dık/-acak могут предшествовать вопросительные сло-
ea (kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl и т. п.). Предложения этого типа соот­
ветствуют аналогичным сложным предложениям русского языка, на­
пример: Arkadaşımın nereye gittiğini biliyorum. «Я знаю, куда уехал мой
товарищ». Ne yapacağımızı bilmiyorum. «Я не знаю, что нам делать
(что мы будем делать)».

30
Alıştırma İ. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
1. Sen Yüzbaşım, vapurların geldiğine, geleceğine şaşıyorsun. (S. Kocagöz)
2. Benim vefat ettiğimi (=öldüğümü) gazetelerde okumadınız mı? (A. Nesin)
3. Benim de Camus gibi bir ahmak olduğuma karar verdi. (O. Atay) 4. Hangi
insan kendisinin de hakikaten (^gerçekten) öteki insanlar gibi günün birinde
mutlaka öleceğine inanır. (N. Hikmet) 5. Nigâr nereye gittiğine bakmayınız,
nasıl gittiğine bakınız. (Y. Kadri) 6. Mühendislerin kesinliği olmayan (kesin
olmayan) sorunlarla ilgilenmediğini mi söylemek istiyorsunuz? (O. Pamuk)
7. Kurtulduğuma hâla inanamıyorum. («Milliyet») 8. Yeni öğreniyorum kimlerle
arkadaş olduğunu. Son zamanlarda ne yaptığını da kimse bilmiyor. 9. Şükür,
tek bacağımı kaybettiğime. (B. Yıldız) 10. Alzylabaktıklarmı sandjm. (O. Kemal)
11. Kabahat(!) kimde olduğum biliyor musunuz? Babamda mı, onda mı?
(Y. Kadri) 12. Pek yakında ordularımızla birlik İstanbul’a dönebileceğimizi
sanıyoruz. (S. Kocagöz) 13. Ne zaman geleceklerini demin söylememiş miydim?
(Y. Kadri) 14. Hepsi ne yapacağıma bakıyordu. (Ö. Seyfettin) 15. Benbirşeyler
yapılacağına inanıyorum. (O. Pamuk) 16.0 zaman...gel; beni kitaplarımın temiz
arkadaşlığından ayıracağından korkma. (S. Ali) 17. Zeliha’yı bir sevdiğini
söylüyorsun, bir sevmediğini. (O. Atay) 18. Güzel! Çok güzel! Böyle
yazacağınızı ummuyordum doğrusu. Ustaca yazılmış. (Çehov) 19. Ne
gülüyorsun? dedi. Yoksa benim büyük çar olduğuma inanmıyor musun?
(Puşkin)
Alıştırma 2. Aşağıdaki tümceleri birer -dık’lı/-acak’lı tümce haline getiriniz:

Bir örnek: Dedi ki (kendisi) bu kitabı okumadı -(kendisinin).

Bu kitabı okumadığını söyledi.
1.0 söylüyor ki biz haklı değiliz. 2. Biliyorum ki kızı yoktur. 3. Dün bildirdi ki
gelmeyecekler. 4. Gazeteler yazıyor ki Ankara radyosuna genel müdür
olacaksınız. 5. Gazete bildiriyor ki festival iki ay sonra başlayacak.
Alıştırma 3. Aşağıdaki tümceleri, kaim harflerle yazılan sözcüğün yerine bir sora
sözcüğü kullandıktan sonra, Rusçaya çeviriniz:

Bir örnek: (sizin) İzmir 'den geldiğinizi biliyorum—

(sizin)Nereden geldiğinizi biliyorum.
1. Bu trende bulunduğunuzu bilmiyordum. 2. Bana bir şey söylemek istediğini
anlıyorum. 3. Ziya’mn buralara köylüleri aldatmak için geldiğini şimdi daha
iyi anlıyoruz. 4. Ancak gecenin ikisinde, doktorların saat on birde yatmayı
tavsiye ettiklerini hatırladık. 5. Masamda oturan genç kadın bana soruyor —
Nerelisiniz? Kendisine Türk olduğumu söylüyorum. 6. Bana bak, köpeği
generale götürüp sorarsın. Benim bulup gönderdiğimi de söyle. (Çehov)
7. Ablam mektubunda, bu haberimizden aldığını yazmıyor.

31
Alıştırma 4. Aşağıdaki tümceleri, kalın harflerle yazılan eylemleri yeterlik,
sonra yetersizlik biçimiyle genişlettikten sonra, Rusçaya çevirin:

Bir örnek. Dün buraya geldiğini biliyorum. —

Dün buraya gelebildiğini/gelemediğini biliyorum.
1. Tanıdığım, bunu yapacağını bildirdi. 2. Çocuk, kapıyı kapadığını söyledi,
i . Akrabamın buraların havasına alışacağına ihtimal(olasılık) vermiyorum.
4. Adamın bu sözleri işittiğini (duyduğunu) sanmıyorum (zannetmiyorum).
5. Onunla iyi geçineceğimi ne biliyorsunuz? 6. Uzmanların mühim bir şey
yaptıklarım anlıyorduk.

ПРИДАТОЧНЫЕ ПОДЛЕЖАЩНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ

(« ö z n e -tü m c e » )

Если придаточное дополнительное предложение является как бы раз­

вернутым дополнением в составе предложения, то придаточное подле-
жащное играет роль развернутого подлежащего, (Ср.: «Сообщается
(кто?, что?) важная новость». «Сообщается (кто?, что?), что собрание
наннется в четыре часа».)
Формы на -dtk/-acak, выступающие в таких случаях в роли сказуе­
мого придаточного предложения и одновременно в роли подлежаще­
го главного предложения, оформляются аффиксами принадлежности
и нулевым падежным аффиксом (основной падеж). Сказуемым глав­
ного предложения обычно является какой-либо переходный глагол в
страдательном залоге или же слова типа belli «ясный; ясно», malûm
«известный; известно», yok «нет, не имеется» и некоторые другие.
ПРИМЕРЫ:
Toplantının saat dörtte başlayacağı bildiriliyor.
— Сообщается, что собрание начнется в четыре часа.
Bana inandığı yok. — Он мне не верит.

ОБЪЕКТНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПАССИВНЫХ ПРИЧАСТИЙ

НА -DIK/-ACAK

Следует различать: а) имена действия на -dık/-acak, выступающие в

значении непосредственно действия (okuduğum «то, что я читал (чи­
таю)») и б) омонимичные формы в значении объекта или результа­
та действия (okuduğum «то, чтб я читал/читаю»). В последнем случае
форма на -dık/-acak является не именем действия, а субстантивирован­
ным причастием с пассивным значением (okuduk «прочитанное/чита­
32
емое»; okuduk + um «прочитанное/читаемое мной», букв, «мое прочи­
танное/читаемое»)1.
Если глагол, следующий за причастием на -dık/-acak, требует по­
становки последнего в винительном (дательном, исходном) падеже, то
возникают конструкции, которые от придаточных дополнительных пред­
ложений отличают лишь следующие признаки:
1) Объект может быть множественным. Поэтому к пассивному
причастию может присоединяться аффикс -1ar. okuduklarım «все то
(многое), что мною прочитано/читаемо» (имена действия присоединя­
ют аффикс -1аг только в значении личного аффикса (3-е лицо множе­
ственного числа): bir kitap okuduklarını bilyorum «Я знаю, что они чита­
ли/читают какую-то книгу»);
2) Пассивное причастие, будучи объектом действия, не может
управлять прямым дополнением, т. е. именем в винительном падеже2;
3) Пассивному причастию не могут предшествовать вопроситель­
ные слова3.
ПРИМЕРЫ:
(Senin) gördüğünüZ/gördüklerini anlat.
— Расскажи, что//все, что ты видел.
(Benim) söylediğimi anladın mı?
— Ты понял, что я сказал/говорю
(сказанное/говоримое мной)?

Конструкции с пассивными причастиями в основном падеже омо­

нимичны придаточным подпежащным предложениям.
Gördüğüm şu(dur) — Я видел вот что.
(«Виденное мною — следующее».)
Alıştırma S. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
1. Kim o gülen?.. — Kimsenin güldüğü yok. (N. Hikmet) 2. Kabahatin bizde
olmadığı hepsmee malûm (O. Kemal) 3. Ne kadar ağır yük taşıdığı belli
işte...(A. Nesin) 4. Fakat bu durum karşısında hâkimin duyduğu haklı öfkenin
gittikçe şiddetlendiği meydandaydı. (T. Gürkay) 5. Kimin ölüp kimin kalacağı

1Если субстантивированное причастие образовано от непереходного глагола,

оно не может считаться пассивным ( b Icz . Alışt. S, № 18).
2За исключением тех случаев, когда оно употреблено в значении не прямого, а
косвенного объекта, например: Özür dilediği kim? «У кого он просит прошения?»
{Тот. у кого он просит прощения, кто?); Çözünü diktiği ne? «Во что он вперил
взор?» (Что есть то, во что он вперил свой взор?).
1В отдаленном прошлом был и четвертый признак: связь объекта действия со
своим обладателем — притяжательная, а подлежащее придаточного предложения
родительного падежа не получало (пою не подпало под воздействие объектной кон­
струкции).

2—2949 33
belli olmaz ki Fettah efendi dedi. (Ş. Sıtkı) 6. ...ve nihayette bütün bildiklerintt
söylemeye mecbur etti. (R. Nuı 7. Üstat, şiirlerimden hangilerini çök
beğendiniz?— Okumadıklarınızı. («Meşh.») 8. Kim geliyor, Haşan?.. — Aha,
onlar...Senin dediklerin. (Y. Kadri) 9. Bu yaptığımızın makul bir hareket
olduğuna emin misin? (Y. Kadri) 10. Ne kadar iyi efendim, hep benim
söyleyeceklerimi, benim düşündüklerimi, hatta benim kendilerine tef’atle (çok
defa) söylediklerimi siz söylüyorsunuz. (Y. Kadri) 11. Bizim de, o eserlerden
öğreneceklerim z elbette ki olacaktır. (E. Çölaşan) 12. Herkese, müessesenin
kurulusunun yirminci yıldönümünün kutlanacağı bildirildi. (A. Nesin) 13.1960
Mayısının 29’una rastlayan Pazar günü akşamı Yeşiköy Havaalanına
Ankara’dan uçaklarla yüzelli tutuklu getirileceği bildirildi. (T. Gürkay) 14. Ama
Kantarcının istediği olmadı. (O. Kemal) 15. Seninle konuşacağım var (B. Nuri)
16. Bir şey olacağı yok (O. Pamuk) 17. Adam sen de... Yemeyeceği şeker
olsun...(0. Ken.al) 18. Bizim çalıştığımız, onun en eski işiydi. (A. Nesin)
19. ...neden sizler serbest dolaşıyor, istediğinizle görüşüyorsunuz? (H. Edip)
20. Kulağına yapıştırdığı ne, bir alıcı mı (bir almaç mı)?

Alıştırma 6. Aşağıdaki tümleyici tümceleri «özne- tümce» haline »okunuz:

Bir örnek. Yönetmenimi.., (sizin) İzmir’e gideceğinizi söylüyor. —

(Sizin) İzmir’e gideceğiniz söyleniyor.
1. Dayısı, o kentin çok büyük ve güzel olduğunu söylüyor. 2. Saat altıda
bana gelerek elbisemizin yarın hazır olacağını bildirdi. 3. Son posta gazetesi,
dün ülkemize kalabalık bir ticaret heyeti geldiğim yazıyor. 4. Kumpanyamı an
tecim kuruluna baş seçildiğini hepimiz biliyoruz. 5. Bana bir şey söylemek
istediğini gözlerinden anlıyorum.
Alıştırma 7. Aşağıdaki «özne-tümce» leri tümleyici tümce haline sokun:

Bir örnek: (sizin) İzmir’e gideceğiniz söyleniyor. —

Arkadaşım (kardeşiniz...) İzmir’e gideceğinizi söyledi.
1. Tjcim heyetinin kentimizde birkaç gün kalacağı bildiriliyor. 2. Yarın da bu
işe başlamayacaktan söyleniyor. 3. Bu güç ödevi yapmanın çok önemli ve
yararlı bir şey olduğu anlatılıyor. 4. Ali Ustanın şu bizim Cemal*' pek sevdiği
belli. 5. Şu adamın kim (kimin nesi) olduğu bilinmiyor mu?

Alıştırma 8. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz:

1. Как, вы здеоь? Мы полагали, что вы несколько дней тому назад уехали
в Измир. 2. «Я вижу, что вы в хорошем настроении, — говорит мой
учитель. — Расска овайте, что вы видели на Востоке». 3. Слышали вы, о
чем говорили те двое? 4. Рефик, где ты? Пришли те, кого ты ждал. 5. Он
не знал, с чего ему начать. 6. Я, может быть, не прав. Но я же не знал,
что это будет так. 7. А теперь пусть переведет то, что прочитал. Ь. Изве­

34
стно, что у него нет ни земли, ни быка. Но корова все-таки есть! 9. Сооб­
щи своему брату, что мы завтра не сможем сюда приехать. 10. Вы не
знаете, кого спрашивал приходивший сюда человек? И. Сообщают, что
во время этой поездки губернатор проконтролирует несколько учреж­
дений. 12. Не обижай меня. Покажи то, что ты спрятал. 13. Несчастный
сказал, что в ближайшее время обратится в министерство юстиции. 14.
По его лицу было видно (ясно), что лекарство, которое порекомендовал
врач, пользы не принесло (не дало). 15. У кого ты просишь прощения?

ДЕЕПРИЧАСТИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВА ВРЕМЕНИ

(z a m a n u la ç la r ı)

Деепричастия этой группы (а равным образом сложные формы дее­

причастного значения) отвечают на вопрос «когда?» (ne zaman?), т. е.
вместе с относящимися к ним словами представляют собою разверну­
тое обстоятельство времени (zaman zarfı)1. В данном уроке вводятся
два деепричастия и одна из нескольких сложных форм деепричастного
значения (ранее уже была введена форма -diktan sonra «после того
как...»).

ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА -INCА
Деепричастие на -(y)ınca (восемь фонетических вариантов) обозна­
чает побочное действие, по окончании которого совершается главное
действие. Действие, обозначаемое деепричастием на -(y)ınca, может
быть как однократным, так и многократным. При переводе на русский
язык используются или деепричастия — чаще от глаголов совершен­
ного вида — или, когда деепричастный оборот имеет особое подлежа­
щее, глагольные конструкции (придаточные предложения), вводимые
союзами и союзными словами «когда», «как только», «стоило/стоит...,
как...» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Oğulunu görünce «Yanıma gel!» diye çağırdı (seslendi)
— Увидев сына, он позвал (окликнул): «Иди ко мне!»
General çıkınca subaylar oturdular.
— Когда (или: Как только) генерал вышел,
офицеры сели.
İki kadeh fazla içince akıllan başlarından gidiyor. (Y. Kadri)
— Стоит им выпить лишние две рюмки, и оии
теряют рассудок.
'В отличие от деепричастия образа действия (hal/durum ulacı) на -arak и соеди­
нительного (bağlama ulacı) деепричастия -ip.

2* 35
 Значение деепричастия на -ınca, особенно когда речь идет о буду­
щем, может видоизменяться, приобретая смысловые оттенки, передава­
емые по-русски союзами и союзными словами «(до тех пор) пока»,
«если (уж)», «раз», «коль скоро» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Düşünce kim kaldırır? — А если она упадет, кто поднимет?
Deniz kenarında, güzel görüntülü geniş bahçeli, caddeye
yakın bir ev istiyordu. Olunca tam olmalı. (A. Nesin)
— Он хотел красивого вида дом на берегу моря,
с большим садом и вблизи проспекта.
Уж раз будет (дом), то должен быть что надо.

Отрицательная форма деепричастия (-mayınca) обозначает момент

или время, когда «не совершается» или выявляется невозможность со­
вершения побочного действия.. Она нередко передает также указанные
выше смысловые оттенки.
ПРИМЕРЫ:
Ali, aradığını bulamayınca (bul-a-ma-yınca) fena halde öfkelendi.
— Не найдя (не сумев найти) того, что искал, Али
страшно разгневался.
Gece olmayınca yıldız görünmez (atalar sözü).
— Пока не настанет ночь, звезд не видно.

Форма gelince(gel-ince), управляющая дательным падежом имени,

имеет еще особое значение: «что касается...», например: bana gelince
«что касается меня».

СЛОЖНАЯ ФОРМА -IR...-M AZ

Эта сложная форма образуется путем присоединения к основе од­

ного и того же глагола сначала показателя настоящего-будущего време­
ни (-ar/ır), а затем отрицательной основы того же времени (-maz). На­
пример: alır almaz, gider gitmez. Форма -ır...-maz является частичным си­
нонимом деепричастия на -ınca, однако ею специально подчеркивается
быстрота смены действий, что по-русски передается оборотами типа
«как только...», «едва...(как)».
ПРИМЕРЫ:
Para gelir gelmez size yeni bir palto alırız.
— Как только придут деньги, мы купим вам
новое пальто.
Sizi uzaktan görür görmez o kadar sevindim ki...
— Едва завидев вас издали, я так обрадовался.

36
 ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА İKEN

Деепричастие на iken отличается от других деепричастий способом

своего образования. Оно представляет собою деепричастную — исто­
рически причастную — форму от недостаточного глагола i(m ek)
«быть»: i + -ken = iken «будучи», «когда был». Эта форма, как и все
формы глагола i(mek), присоединяется либо к именам, либо к основам
времен. При этом начальное i обычно отпадает, и форма iken превра­
щается в безударный аффикс -(y)ken, не подчинающийся закону гармо­
нии гласных.
ПРИМЕРЫ:
asker iken//askerken — будучи военным (=когда был военным)
birinci sınıfta iken//sımftayken — будучи на первом курсе
Öğrenciyken Orhan Kemal’in birçok eserlerini okudum.
— Будучи студентом, я прочитал многие
произведения Орхана Кемаля.

ФОРМА -(A)RKEN, -İRKEN

Наиболее часто аффикс -ken присоединяется к основе настояще-
го-будущего времени. Сложная форма (a)rken, -irken, имеющая семь
фонетических вариантов, обозначает побочное действие незавершен­
ного вида (действие в его развитии), которое протекает/протекало (не-
(быпо) завершено), когда совершается/совершилось главное действие.
Форме на -irken в русском языке соответствуют деепричастия от
глаголов несовершенного вида. Если деепричастный оборот имеет
особое подлежащее, то деепричастию на -irken соответствует сказу­
емое придаточного предложения, вводимого союзом «(в то время)
когда», причем опять-таки используются глаголы несовершенного
вида.
ПРИМЕРЫ:
Odaya girerken (gir-er-(i)ken) arkama baktım.
— Входя в комнату, я оглянулся.
Arkadaşım odaya girerken pencerenin önünde duruyordum.
— Когда мой товарищ входил в комнату, я стоял
у окна.
Ben dışarı çıkarken komşum: «Uğurlar olsun» diyor.
— Когда я выхожу из дома, мой сосед говорит:
«Счастливого пути!»

Лицо субъекта побочного действия обозначается местоимением

или определяется по ситуации (по контексту). Если, однако, субъект

37
 представлен 3-м лицом множественного числа («они»), то между аф-
te p шцлояцего-будувдего времени и деепричастным аффиксом
pijşjijbraa' помещается показатель множественности -1аг, например:
iorotit konuşurlarken (konuş-ur-Iar-(i)ken) neredeydin? Где ты
Ф к когда они там разговаривали?
, Если за деепричастием на -irken следуют такие глаголы, как görmek
«видеть», bulmak «найти; застать» и т. п., то словосочетания такого типа
часто переводятся оборотами «видеть, как...», «застать за (каким-то де­
лом)», например: Onu içeri girerken gördüm. — Я видел, как он входил
(ср. İçeri girerken onu gördüm. — Входя в помещение, я увидел его).
Деепричастие на -irken нередко выступает в противительно-усту­
пительном («в то время как...» — «между тем как...»), а иногда — в
причинно-следственном («раз уж...») значении. В этих случаях чаще
фиксируется и употребление отрицательной формы настоящего-буду­
щего времени (-mazken).
ПРИМЕРЫ:
Biz burada eğlenirken arkadaşlarımız ders çalışıyorlar.
— Между тем как мы здесь развлекаемся,
наши товарищи готовят уроки.
Onlar bir şey yapmazlarken siz buna hoş bakıyorsunuz.
— Между тем как они ничего не делают,
вы потворствуете этому.
Alı$tırma 9. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
I. ...yolda üç beş sözle arkadaşlarına şehre varınca nasıl davranacaklarını
öğretmiş. (S. Ali) 2. Sofadaki muslukta yüzünü gözünü yıkadı. Tekrar odasına
gelip (minder)e oturunca biraz evvel elinden attığı kitabı aldı ve...yannki
dersi gözden geçirdi. (S. Ali) 3. Bu ödevleri öğretmenimiz evine gidince saat
kaçta okumaya başlar? (A. Nesin) 4. Daireye gidince «müdür seni istiyor»
dediler. (A. Nesin) 5. Bir gün hastalanınca, onu hemen hastaneye
göndermek istemiştim. (T. Gürkay) 6. Nigâr Hanım onu görür görmez tamdı.
(Y. Kadri) 7. Ve (ben) işe başlar başlamaz yanıma geleceksin. («T. Dili»)
8. Hele siz, şurada durup gözcü olun. Anastas gelirken bana haber verin.
(O. Cemal) 9. .. .mektepte (=okulda) en çok edebiyata çalışırken riyaziyatten
(=matematikten) birinci çıkıyordum. (Ö. Seyfettin) 10. Sakin bir tatlılıkla
sordu: — Biz bunıda otururken yanımıza kimse geldi mi? (Ö. Seyfettin)
II. Biz burada soğuktan donarken sen kocanın annesinin...evinde, kim bilir
ne kadar rahattasın («Ulus») 12. Evsahibi Hafız’a doğru yürüdü, Fakaf o
fırtınayı hissedince namaza durmuştu. (R. Nuri) 13. Bir köşeyi dönünce
birdenbire o...(0. Kemal) 14. Galiba şu mektup meselesini soracaksınız.
Sabahtanberi gelirsiniz diye bekledim...siz görünmeyince her halde kendisi
de hatâsını (=yanlışını) anlamıştır, dedim. (S. Ali) 15. Kapının önüne çıkarak

38
beklemiş, ancak araba gelmeyince evine girmiş ve o sıralarda vefat
etmişti(=ölmüştü). (M. Birand) 16. Özal orada ev sahibi olarak Devlet
Başkanı’nı gelirken karşılamıştı. Giderken de uğurhiyordtf. (M. Birand)
17. Köprüyü geçerlerken Cevdet Bey saatine baktı. (O. Pamuk) 18. Babamın
ahbaplarından birisi bana bir iş bulacağım vadetmişti ama iki haftadır bir ses
çıkmayınca ben de eskisi gibi balığa gitmeye başladım. (O. Kemal) 19. Arada
dinlenmeyince olmuyor. (O. Atay) 20. Onlar ge/ırge/znez...hep birden ayağa
kalkıldı. (Y. Kadri). 21. Döndüğümde Selim’i Zeliha’nın yanında ...onu
seyrederken buldum. Beni görmedi. (O. Atay) 22. Ve genç adamın, ilk defa
bu cümleleri (=tümceleri) söylerkendir ki sesi titremeye başlamıştı. (Y. Kadri)
23. Gerçekten amca ...o gece eve gelmeyince meraklanmış, sabaha kadar
uyumamış...tı. (K. Nadir) 24. Çıkarken, kendisine iyi geceler diledim.
Teşekkür etti. Çıktım. (T. Gürkay)

Alıştırma 10. Aşağıdaki tümcelerde kalın harflerle yazılan eylemleri çevirirken

-ınca, -irken, ir -maz, -diktan sonra, -ıp, -arak gibi biçimlerden
hangisini seçeceğinizi söyleyin:
1. И Ленский, жмуря левый глаз, стал также целить, (П.) 2. И усевшись
под сосной, кашу есть, ссутулясь. (Тв.) 3. А вы, уходя от его жены,
одели мои сапоги. (Ч.) 4. Чуть утро осветило пушки и леса синие вер­
хушки — французы туг как тут. (Л.) 5. Он метил в умники, (а) попался
в дураки. (Л.) 6. Шоссе Россию здесь и тут, соединив, пересекут. (П.)
7- И, в новый мир вступая, знаю, что люди есть и есть дела. (Бл.) 8. Он
крался над вечным покоем, жестокую месть утоля. (Бел.)

Alıştırma U. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz:

1. Закончив это дело, он сел у стола. 2. Заслышав вдалй шаги, она повернула
пшову. 3. По правде говоря, я не знал, как следует вести себя, встречая
главу государства: 4. Не заметив насмешливых взглядов, поэт успокоился.
5. Почувствовав, что его обманули, разгневанный клиент направился к су­
дье. Но Вто время, как он был уверен, что продавец виноват, судья возлагал
вину на нега самого. 6. Как же его фамилия? Коща шел сюда, помнил...
7. То, что, я предлагаю, это надежный и разумный путь. Но если ты проиг­
раешь, ты не должен на меня сердтъся. 8. Сообщая категорически, что он
отправится послезавтра утром самолетом, маэстро не скрывал своей оза­
боченности, волнения и даже страха. 9. «Милости прошу!» — говорил хо­
зяин дома, улыбаясь своим гостям. 10. Как только придут деньги, мы выпу­
стим подготовленный нами поэтический сборник. 11. В то время как его
младший брат был далеко не глупец, его самого невозможно было назвать
разумным человеком. 12. Коща я взял в руки и раскрыл журнал, они с
интересом стали слушать перевод статьи известного литератора.

39
 ФОРМОСОЧЕТАНИЕ -МАК AMACIYLA
(-так maksadıyla)
В книжкой речи употребляется ряд формосочетаний, первым со­
ставляющим которых является форма инфинитива, а вторым — слово­
формы типа amariyla, maksadıyla, şartıyla, suretiyle и др. Формосочета-
ние -так amacıyla (или maksadıyla) употребляется для обозначения цели
главного действия: «...с целью...».
ПРИМЕРЫ:
Yeni Demokrasi Partisi’nde aktif politika yapabilmek amacıyla...
— С целью получить возможность вести активную
политическую работу в партии новой демократии...
Türkçeyi öprenmek maksadıyla Türkiye’ye gittiler.
— Они поехали в Турцию с целью изучения
турецкого языка.

Sözlük

1. belirmek — 1) показываться, по­ kaybetmek — 1) (yitirmek) поте­

являться; ■ рять; 2) проиграть (что-л.)
2) выявляться, выясняться 10. suç (kabahat) — вина, проступок
belirtmek — определять; выяв­ ~ işlemek — провиниться, совер­
лять, прояснять шить проступок
2. fark— отличие, различие 11. ummak (-i; -den) — надеяться,
4 ı — отличный, отличающийся рассчитывать (на что-л.), задать
-etm ek — различить, заметить (чего-л. от кого-л.), думать
3. ispat — доказательство, подтвер­ 12. aldatmak— обманывать, вводить
ждение в заблуждение
~ la m a k (~ etmek) — доказывать, aldanmak — обмануться
подтверждать 13. yük — груз, ноша; бремя
4. yanmak — 1) гореть; сгорать; ■Чешек (-İ -е) — нагружать; воз­
«погореть»; 2) (-е) сокру­ лагать (обязанности и пр.)
шаться (о чем-то) 14. yargıç (hâkim) — судья
5. ahmak (kı) — глупец, дурак hfikimiyet // hâkimlik (egemen­
lik) — господство, владыче­
6. kesin (kati) — окончательный, ка­
ство; суверенитет
тегорический
15. öfke (hiddet) — гнев, ярость
~ lik — категоричность, реши­
-lenm ek (h.lenmek) — разгне­
тельность, твердость
ваться
7. alay — 1) насмешка; 2) процессия;
16. şiir — стихотворение, поэзия
толпа, полк; şair (ozan) — поэт
b ir много, куча, толпа 17. makul — разумный; разумно
~ etmek (ile)— смеяться (над кем-л.) 18. emin (-dan ve -e) — уверенный
8. bacak — нога (голень) (в ком, чем-л.); верный, надеж­
~ kadar крошечный, «от горшка ный;
два вершка» 19. uçmak —летать
9. kayıp (ybı) — потеря uçak — самолет

40
20. davranmak — действовать; вести anî— моментальный; внезапный
себя (как-то)', 38. basmak — 1) ступать, наступать;
gitmeye собираться уйти; начинаться; 2) нажимать; 3) на­
silâha ~ — браться за оружие грянуть
21. yazar (edip) — писатель, литера­ baskın — 1)налет, нападение;
тор; автор 2) превосходящий
yazın (edebiyat) — литература 39. bağımsız (müstakil) — независи­
edebiyat yapmak — выражаться мый
высокопарно, мудрствовать bağımlı (tabi) (-e)— зависимый
22. donmak — мерзнуть, замерзать 40. rivayet (söylenti) — предание,
23. namaz — намаз, молитва молва
~ kılmak — совершать намаз - etmek — рассказывать, переда­
~а durmak — становиться на мо­ вать
литву 41. havali — округа, местность, край
24. titremek — дрожать; трястись 42. zaptetmek (ele geçirmek) — за­
25. heyecan — волнение, возбужде­ хватывать, покорять; фиксиро­
ние вать
Чаптак — волноваться 43. damla — капля; капли (мед.)
26. uygulamak (tatbik etmek) — ~ hastalığı — апоплексия
осуществлять, применять, 44. mustarip (-dan) — страдающий
проводить в жизнь; 45. cenaze — покойник, тело
haksız uygulamalar — незакон­ ~ alayı— похоронная процессия
ные действия 46. türbe— усыпальница, гробница
*** , 47. gömmek — зарыть, закопать, хо­
ронить
27. torun — внук
28. gazi — победитель * * *

29. başbuğ — главнокомандующий

48. tez — 1) тезис; 2) диссертация
30. fetih (thi) — завоевание, покоре­
49. denemek — пробовать, испыты­
ние
вать
fethetmek — завоевывать, поко­
deneme (= tecrübe)— испытание,
рять
проба, опыт
fatih — завоеватель, покоритель
31. anahtar — ключ 50. hayran — изумленный, ошелом­
ленный; восхищенный
32. sunmak — вручать; направлять
33. ırıalik(-e) — владеющий, облада­ 4 ık —; изумление, восхищение
ющий 51. kalp (Ы) (yürek) — сердце
~ane (yurtluk) — владение; по­ 52. gizlemek — прятать, маскировать
местье gizli — скрытый, тайный
34. düğün — свадьба 53. çağ— пора, века
~ yapmak — устроить свадьбу orta средние века
35. tuzak — капкан, западня; ловуш­ ~daş — 1) современник;
ка 2) (muasır) современный
~ kurmak — устроить западню 54. lehçe — диалект
36. kale — крепость; ворота (фут­ Türk -leri— тюркские языки (ди­
больные) алекты)
37. ап— мгновение, миг 55. vadi — долина

41
 bu ~de — в таком духе; в этой ~ gelmek — победить
области galebe (=yengi) — победа
56. saptamak (tesbit etmek) — уста­ galebe çalmak — победить
новить, определить 67. ortam — обстановка, среда
57. odak — средоточие, фокус 68. dizmek — расставлять, распола­
~lamak — сфокусировать, наце­ гать (рядами); нанизывать
лить dizin— список, опись, индекс
58. üretmek (istihsal etmek) — про­ 69. ifade — 1) выражение; 2) объясне­
изводить, изготовлять ние; показание; 3) значение
üretim (istihsal) — I) производ­ ~ etmek — выражать; объяснять,
ство; 2) продукция излагать; означать
59. detay — деталь 70. tutar (meblağ) — сумма, итог
4 ı — детальный 71. borç (си) — долг; долг, обязанность
60. kavramak — 1) охватывать; 72. pusu — заёада
2) постигать, схватывать р. kurmak (-е) — устроить засаду
61. güven — 1) (itimat /dı/) доверие; 73. damat (dı) — зять
2) уверенность 74. bozmak — 1) портить; нарушать;
- т е к (-е) — доверять(ся), пола­ 2) конфузить; теряться; 3) раз­
гаться менять
62. tanım (tarif) — определение, опи­ bozuk— 1) испорченный; 2) мел­
сание кий (о монете)
-lam ak (tarif etmek) — опреде­ 75. şahıs(hsı) (zat) — особа, лицо
лять, описывать 76. cihaz — прибор, аппарат
63. garip — странный, непонятный; 77. malzeme — материал
чужой 78. gütmek — 1) пасти; 2) вести, про­
64. dönem — период; созыв (парла­ водить, преследовать;
мента) . amaç преследовать цель
65. azim (zmi) — решимость, воля 79. menfaat — интерес, заинтересо­
azmetmek(-e) — намереваться, ванность, выгода
решаться 80. aykırı(-e) — противоречащий,
66. galip— победитель; побеждающий идущий в разрез

Türemiş sözcükler
1. ilgilenmek (ile) — интересоваться
ilgili (ile) — связанный (с кем, чем-л.)
2. kurtulmak — освободиться, спастись, отделаться
3. şiddetlenmek — усилиться
4. üstat (dı) — маэстро, мэтр
5. rahatlamak — успокоиться
6. kuruluş — 1) создание, устройство;
2) учреждение, организация
7. gözcü — 1) наблюдатель; дозорный;
2) окулист
8. hissetmek — чувствовать

42
 9. başkan — председатель
devlet ~ı — глава государства, президент
10. karşılamak — встречать
karşılaşmak — встречаться
11. uğurlamak — провожать, желаггь счастливого пути
12. meraklanmak — 1) тревожиться; 2) интересоваться
13. kurucu — основатель, создатель
14. memur etmek (kimi neye) — поручить, уполномочить
15. ölüm — смерть
16. hükümdar — монарх, правитель, властелин
17. bilgisayar — компьютер
18. söz etmek (-den) — говорить (о ком, чем-л.)
19. sınırlı — ограниченный
20. matematiksel — математический
21. işlem — процедура, операция, действие
22. gerekmek— требоваться
23. yetinmek (ile) — ограничиться
24. satış — продажа
25. korku — страх
26. işletim — эксплуатация, использование
27. karıştırmak — путать; перемешать
karışık — запутанный, смешанный, сложный

Deyimler
1. arada (bir) — иногда, время от времени
2. yakınlarım olarak — ориентировочно, приблизительно
3. ortadan kaldırmak — устранять; отменять
4. (bir şeyin) altından kalkmak — преодолеть (что-то),
справиться (с чем-то)
5. kargacık burgacık — кривой, искривленный
6. Osmanlı İmparatorluğu — Османская империя
7. ortaya çıkmak — возникнуть, появиться
8. hoş görmek, bakmak — относиться снисходительно, прощать

Словообразовательный аффикс -İş

Словообразовательный аффикс -(y)ış\ свободно присоединяющий­
ся к любым глагольным основам (кроме производных основ с показате­
лем взаимного залога: -(ı)ş-4, образует глагольные имена, обозначаю­
щие название действия или манеру совершения действия. Превращаясь
в отглагольное имя, получает более конкретные значения существитель­
ного, называющего каюе-то явление или предмет.
43
ПРИМЕРЫ:
atış — бросание; стрельба
yürüyüş — ходьба; марш; походка
yazış — манера писать, почерк
kuruluş — создание, устройство; учреждение, организация

Alıştırma 12. Aşağıdaki sözcüklerin anlamlarını bilmeye (veya hatırlamaya) bakın:

açılış (toplantının açılışı), bakış, görüş (görüşleri belli), görünüş (görünüşüne
göre...), kapanış, biniş, kalış, kalkış (uçağın kalkışı), basış, vuruş, gülüş (pek
tatlı (içli) bir gülüşü var), sarılış, akış (nehrin akışı; akış aşağı; akış yukarı),
duruş (esas duruş), tanış (biliş tanış çok), düşüş, katılış.

Alıştırma 13. Kalın harflerle yazılan sözcükleri ezberlemek üzere aşağıdaki

• tümceleri çeviriniz:
1. Amacımı belirttim. Alayla baktı. 2. Hiç te ahmak değildir ama, herkesten
farklıdır. 3. Bacak kadar bir çocuk bu ağır suçu işler mi? Yargıca (hâkime)
kabahatsiz olduğunu ispatlamaya çalıştım. İnandığı yok. 4. Ozan
öfkeleniyor. Çok emek verdiği şiir kitabı satılmıyor. Fakat şair satıcının
kendisini aldattığına emin. 5. Yazar (edip) fazla sert davrandı. Böyle
davranacağım ummamıştım (ondan). Suçu bize yüklemek istiyor. Seçtiği yol
makul sayılamaz. 6. Yalancının evi yandı, kimse inanmadı. 7. İnsan kuş
değildir. Uçmak için bir uçağa binmelidir. 8. Heyecandan mı titriyor, ne? —
Hayır, burası epey soğuk. Ben de donmaya başladım. 9. Günde kaç kez
namaza durulur? — Kural olarak beş defa. 10. Haksız uygulamalara yer
vermemelidir.
1. Я не понял. Пусть пояснит свою мысль. 2. Это был другой человек,
с короткими ногами и густыми бровями. Решительно не наш поэт. Но
в темноте я не разобрал. Мои глаза меня обманули. 3. Они с гневом
требуют (хотят) полного суверенитета и готовы взяться за оружие. Я
надеюсь, что мы найдем разумный выход. 4. Вы смеетесь надо мной?
Разве я могу нести такой груз? 5. Вот глупец'. В то время как у него
горит дом, он сел писать стихотворение! 6. Летайте (совершайте по­
ездки) самолетами нашей компании (нашего общества). 7. Он, конечно,
не виноват (его вины нет). Но уверен ли ты, что сумеешь доказать это
судье? 8. Вероятно, направляясь (идя) сюда, он потерял эти три стихо­
творения. Большая потеря для нашей литературы! 9. Нет причин вол­
новаться. Правительство вот уже год осуществляет эту политику.
10. Он замерз. На молитву встал, но дрожал от холода и потом долго не
появлялся в зале.
1. Bir erkek torununuzun dünyaya geldiği rivayet ediliyor. 2. Başbuğ olarak
birkaç büyük kent fethetmiştir. Bundan dolayı adına Osman Gazi denir.

44
3. Kalpten tebriklerimi sunanm efendim! 4. Düğünden sonra yurtluğuna
(malikanesine) çekildi. 5. Bu havali güzel bir iklime malik. 6. Tuzak
kapanmıştı. Anî bir baskından sonra kale ele. geçirildi (zaptedildi). 7.
Ayaklarımızın ucuna basarak çıkalım. Zavallı edip ağır hastalıktan mustarip.
Demin damla içmiş, uyuyor. 8. Cenaze alayına katılmak istiyoruz. Ancak
nereye gömüleceğini bilmiyoruz.
1. Вероятно, ключ взяла моя младшая внучка. 2. Он главнокомандую­
щий, но имени покорителя не заслуживает. Из девяти сражений восемь
проиграл. Несколько дней назад мы потеряли еще одну важную кре­
пость. 3. В связи с его свадьбой мы вручили ему ценный подарок.
4. Ключа при мне нет. Нажмите на звонок. 5. Передают, что его усы­
пальница находится в этой округе. 6. К сожалению, я не зафиксировал
его слов. Что за капли он рекомендовал? 7. Да, страна некогда была
захвачена. Но сейчас она независима. 8. Он погряз в долгах. 9. Он стра­
дал от апоплексии. Сейчас его тело в больнице. 10. В одно мгновение
ловушка захлопнулась (закрылась).
1. Tezi hayranlığımı uyandırmadı. 2. Bu değerli mallar üzerine fiyatlar henüz
saptanmadı (tespit edilmedi). 3. Üretimde son dönemde de önemli bir artış
hissediliyor. 4. Ortam elverişli. Makinayı detaylı bir denemeden geçirmeli.
5. Ancak yapılan matematiksel işlemlere karşı tam bir güvenim yok. 6.
Ortaya çıkan zorluklara galip çıktı. 7. Bütün azmine karşın orta çağ lehçeleri
gramerinin altından çıkamadı. 8. Bilgisayardan söz ediyorsunuz. Oysa ben
bu vadide uzman değilim, kavrayamıyorum. Her şeyden önce bilgisayar
nedir, tanımını verir misiniz. 9. Borcumun tutarını görünce bozmadım,
damadıma baş vurdum. 10. Genç devletin kurucusu olan Devlet Başkanı
hava alanında yaşlı hükümdarı uğurladı. 11. Meraklanmayın. Üstadı
karşılamaya başkan sizi değil, beni memur etti. 12. Üstat yakınlama olarak
ne tarihte gelecek? — Garip, dersiniz ama, bu tarih henüz gizli tutuluyor. 13.
Yüzünün ifadesinden alana galebe çalmak {galip gelmek) için çıktığı
anlaşılıyordu. 14. Üstadın korkusundan çok şaşırdım, her şeyi karıştırdım,
gereken matematiksel işlemi yapamadım. 15. Gözcü olun. Yeni model
bilgisayar satışa çıkarıldı, fakat işletimi hususunda pek sınırlı bilgim var.
Bunun için de bir deneme dönemine gereksinim var. Bizimkileri buna
odaklayın. 16. Topladığımız malzemeye göre güttükleri gaye
(amaç)»ıen/aarimize aykırıdır.
1. Современный мир иногда кажется странным. А иногда мы смотрим на
него с восхищением. 2. В Институте стран Азии и Африки изучают мно­
гие современные тюркские языки. 3. В этой долине расположены два
больших города. 4. В то время эти испытания, разумеется, проводились
тайно. 5. Вы победили. Но обстановка не была благоприятна. Я не могу
постичь причины этого успеха. 6. Его показания были путаными, да и

45
сумма, которую он называл, очень отличалась от той, что мы знали.
7. Конечно, наш завод не может производить все требующиеся товары.
8. Они расставит часовых (дежурных), устроили засаду. 9. Период
(срок) эксплуатации этого прибора не очень велик. Не описаны также
многие детали. 10. Он испортил нам дело. Теперь уж мы не можем
ограничиться возвратом нашего долга. 11. Не сбиться бы нам с пути...
Я не очснь-то полагаюсь на этого человека. 12. Правитель поручил вам
встретить и проводить высокого гостя. 13. Избавиться бы нам от
страха. Тогда успехи будут большими. И все это почувствуют. 14. Он
любит говорить о зяте президента. Однако этот вопрос не в фокусе (не в
центре) нашего внимания. 15. Прежде всего установим сумму вашего
долга. 16. Лицу, о котором я сказал, этот прибор не требуется.

Türkiye tarihinden. Osman I

(1258— 1326)
Osmanlı devletinin kurucusudur. Ertuğrul Bey’in oğlu, Süleyman Şah’ın
torunudur. Söğüt’te doğmuştur. Ona Osman Gazi de derler. Anadolu Selçuk
devletinin Bizans hududunda bir uçbeyi' olan babasının ölümü üzerine 1288
de başbuğluğa geçirilmiştir. Osman babasının ölümünden birkaç gün önce
Karacahisar’ı fethetmiş, oğlu Orhan da o yıl içinde doğmuştur. Osman Bey,
Karacahisar’ın anahtarını Selçuk sultanına sunmuş, bunun üzerine Selçuk
hükümdarı Karacahisar’ı ona malikâne (yurtluk) olarak vermiştir. Bu hâdise
(olay) yakmlama olarak 1289 tarihindedir. Rumlar, Osman Beyi ortadan
kaldırmak için, onu Bilecik tekfurunun (= valisinin) düğününe davet
etmişlerdir. Fakat kurulan tuzağı haber alan Osman Bey kırk kişi ile Bilecik
kalesine âni olarak bir baskın yapmış, yolda düğün alayına pusu kurarak
damadı ortadan kaldırmış, ele geçirdiği güzel Nilüfer’i oğlu Orhan’a
peylemiştir (saklamıştır). Selçuk devleti 1299—1300 de batınca Osman Bey
müstakil (bağımsız) kalmıştır. Osman’ın amcası Dündar Bey bu sıralarda
ölmüştür, ki Osman’ın eliyle öldürüldüğü de rivayet edilir (söylenir). Bu
olaylardan sonra Osman, oğlu Orhan’ı İzmit ve havalisini almaya, sonra gene
Orîıan’ı Bursa’yı zapta memur etmiş, kendisi damla hastalığından muztarip
olarak Yenişehir’de otururken Bursa’nm fethini haber aldıktan biraz sonra
68 yaşında ölmüştür. Cenazesi Bursa’ya götürülerek oradaki türbesine
gömülmüştür. Osman'ın başbuğluğu 11, müstakil hükümeti 27 yıl sürmüştür.

B ir tezin hikâyesi
Üniversite yıllarımda Montaigne’ın Denemeler' ini büyük bir hayranlıkla
okumuştum. Denemelerde insan kalbinin derinlikleri gizlidir. İlim adamlarının
1 Sınır boyundaki bir küçük devletin başı.

46
nasıl çalıştıklarım hep merak etmişimdir. Ben de bu vadide yol almak
istiyordum.
O günlerde, değerli bir ilim adamı olan Ahmet Hoca’dan çağdaş Türk
lehçeleriyle ilgili dersler alıyorduk. Türkmence çalışmaya karar verdim.
Türkmenceyle ilgili bir tezin kolayca altından kalkabileceğimi sanıyordum.
Ancak Türkmenlerin yirminci yüzyılda yaşayan en büyük şairinin kim
olduğunu tespit etmek bile benim için büyük sıkıntı oldu. Türkmenistan’dan
sınırlı sayıda insan, Türkiye’ye gelip gidiyordu ve bunlarla
karşılaşamıyordum.
O günlerde kendini bilgisayar dünyasına odaklayan arkadaşım İbrahim,
bana bilgisayarla çalışmanın öneminden söz etti. Ben, o zamana kadar
bilgisayarın yalnız matematiksel işlemler yapmada kullanılan bir âlet
olduğunu zannediyordum.'Daha sonra sosyal bilimlerle ilgilenenlerin yavaş
yavaş bilgisayar kullanmaya başladıklarını gördüm. Kısa sürede çok iş
üretiyorlardı. Dostlarımı sevindirmek amacıyla ben de bilgisayar almaya
karar verdim.
Tanıdığım bir arkadaşımın çalıştığı bilgisayar firmasına gitmekle ne
kadar iyi ettiğimi sonradan anladım. Çünkü detaylı izah etmeye çalışan on
yıllık arkadaşımın bile ne demek istediğini tam olarak kavrayamamıştım.
Hayatımda ilk defa duyduğum kelimelerle konuşuyordu. «Disketle mi
çalışacaksın? Remi ne kadar olsun?..» Ne cevap vereceğimi şaşırmıştım.
Önce kendisine itimat ettiğimi söylemekle yetindim. Bana vermek istediği
bilgisayarı çalıştırdı. Satış yapmanın da heyecanıyla birçok şey anlattı. Çok
önemli olan bilgileri bir kâğıda not etmeye çalıştım. Sevinç ve korkuyla
kanşık bir his kaplamıştı içimi. Bilgisayarımı alıp evin yolunu tuttum. Tarif
ettikleri şekilde masamın üstüne kurdum. Sıra çalıştırmaya gelmişti.
Arkadaşımın yazdırdığı notlan uygulamaya başladım; ekranda garip şeyler
oluyordu. Hemen telefona sarıldım. Sattıkları âletin bozuk olabileceğini
söyledim. Arkadaşım güldü. Telefonla yardımcı olmaya çalıştı. Ama ben
işin böyle yürümeyeceğini anlamıştım. İşletim sistemiyle ilgili kitaplar
aldım. Bu dönem tam iki ay sürdü. Artık bilgisayarımı ne çocuklarım
seviyordu, ne de eşim.
Hocam, ana metinde bütün uzun ünlüleri göstermenin gerektiğini
söylemişti. Metne baktığımda hiç bir uzun ünlünün bulunmadığını fark
ettim. Zaten Kiril harfleri gözlerime kargacık burgacık görünüyordu. Neden
sonra çalışma azmi bütün hislerime galip geldi, bütün metni bilgisayar
ortamına taşımaya karar verdim. Bir yandan bunu yaparken bir yandan da
uzunluklarla ilgili bilgiler ediniyordum. İlk yirmi sayfada öğrendiklerimi
uygulamaya başladım. O kadar çok uzunluk vardı ki birinci sayfada
uyguladığım uzunluğu ikinci sayfada unutuyor ve her şeyi birbirine
karıştırıyordum.
Bir cumartesi günü bilgisayarı aldığım firmaya gittim, bilgisayar
programcısına, dizin programına ihtiyaç duyduğumu belirttim .
47
Yapabileceğini ifade etti. Ancak bilgisayarın yan fiyatına yakın bir meblağ
söyledi. Sonradan programcının mobilya borcunun da o kadar olduğunu
öğrenince şaşırmadım değil...
(Mehmet Kara; kısaltılmıştır).
Çalıştırma 14. Yukarıdaki metinleri anlatmaya hazırlanırken aşağıdaki sorulan
yanıtsız bırakmayın:
1. Ertuğrul Bey’in oğlu Osman kaç yılında ve nerede doğmuştur?
Söylediğiniz yer Anadolu’nun neresindedir? 2. Osman kaç yaşındayken, kaç
yılında ve ne gibi olay üzerine Anadolu Selçuk Devletinin başbuğluğuna
getirilmiştir? 3. Yakmlama olarak bir yıl sonra ne kalesi fethedilmiştir? Bunun
üzerine de neler olmuş? 4. Bilecik tekfuru (valisi) Osman Beyi düğününe
davet ederken ne gibi bir amaç (gaye) güdüyormuş? Bu zat (şahıs)
Osmandan korkuyor muymuş? Bu olaym sonu ne olmuştur? 5. Selçuk
Devleti batınca (kaç yılında?) Osman Beyin durumunda bir şey değişmiş
midir? Osman’ın amcası Dündar Bey’in davranışları bu sıralarda (fikrinizce)
Osmanın menfaatlerine neden aykm olmuş? Sonucunda Dündar Beyin
başına ne gelmiş? 6. Osman nerede, ne zaman ve oğlu Orhan’ın hangi büyük
kenti fethettiğini haber aldıktan sonra gözlerini dünyaya kapamıştır?
Gömüldüğü yer neresi? 7. Mehmet Kara, kimin öğütlerine (tavsiyelerine)
kulak vererek kendine bir bilgisayar almaya karar vermişti? Türkmenceye
dair topladığı malzeme zengin miydi? 8. Cihazı alıp evine götürdükten sonra
ne gibi güçlükler (zorluklar) ortaya çıktı?
Çalıştırma 15. Aşağıdaki parçayı Türkçeye çeviriniz:
Вы знаете, что основателем Османской империи был Осман Первый,
родившийся в середине XIII века. Разумеется, независимое княжество
(beylik), которое он создал в Западной Анатолии в нанале XIV века, пос­
ле того как распалось («утонуло») Сельджукское государство, еще не
было империей. Однако это государство быстро расширялось. В год,
когда родился сын Османа Орхан, т. е. в 1288 году, был завоеван неболь­
шой город Караджахисар, а через 38 лет; т. е. в 1326 году, когда умирал
сам Осман, его сын Орхан завоевал крупный город Бурса. Сюда из Ени-
шехира перенес Орхан столицу своего государства. Вообще говоря, у
Османа было два сына — Орхан и Аляэттин. Точно не известно, кто
(который) из них был старшим братом. Впрочем, властелином стал Ор­
хан, одержавший много побед. Поэтому его, как и его отца, называют
«Победитель».
Когда по приказу Орхана его сын Сулейман-Паша перешел в Румелию,
император Византии (Bizans) Кантаюозен стал думать, как ему действо­
вать в дальнейшем. Когда один за другим падали города, такие, как Гели-
болу, Текирдаг, Ипсала и другие, император с целью установить друже­

48
ственные отношения с Орханом отдал ему свою дочь принцессу Теодо­
ру. Орхан обвенчался с ней, но продолжал захватывать города и посел­
ки, находившиеся вблизи от столицы Византийской империи. Впрочем,
известно, что взял Константинополь лишь седьмой султан Мехмед Вто­
рой Фатих. Это событие произошло почти через сто лет после смерти
Орхана, в 1453 году.

Çalıştırma 16. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çevirin:

1. Düğün yaparken, nasılsa bir düğün armağanı getirmeyi unutmuştu.
2. Mektubu okuyunca bir ağladı, bir ağladı. 3. Yanlarından geçerken hepsi
birden kalkıp bana selâm verdiler (Y. Kadri). 4.Hazreti Muhammet gibi, dağ
ayağına gelmeyince, o dağın ayağma gitti (Ş. Sıtkı). 5. İsmaile yolun üstünde
raslıyorum. Ya ben giderken o dönüyor, yahut ben dönerken o gidiyor
(Y. Kadri). 6. Bak, bu kadar yıldır bir evde otururuz, karşı karşıya geçip iki lâf
etmemişizdir. Şimdi icap etti (= gerekti). Ortada neler olup döndüğünü
bilmiyorum (S. Ali). 7- Çocuk hasta mı ki? Günler var, bahçede göründüğü
yok (M. Yesari). 8. Merhum Hamdi Beyin hiç bir defa kendisine ait bir iş için
üzüldüğü, kızdığı, meraklandığı olmamıştır (Y. Kadri). 9. Otele döndüm. Bir
çay söyledim oturur oturmaz (B. Yıldız). 10. Nasıl hiç haber aldığın var mı?
(Y. Kadri.) 11. Korktuğum da başıma geldi (S. Kocagöz). 12. ...Ahmet Vefık
Paşa, Bursa’ya vali olur olmaz, bir tiyatro kurmayı düşünmüş...tür (gaz).
13. Yaşadıklarımız bizi şaşırtmıyor, üzüyor («Zaman»). 14. Özal, bazı
konularda (= sorunlarda) nasıl davranacağını kestıremiyordu (M. Birand).
15. Hepsi ne yapacağıma bakıyordu (ö. Seyfettin). 16. O akşam üstü,
yabancı kadından, öğreneceklerimi öğrendikten sonra odama gidiyordum
(R. Nuri). 17. Tam Menderes çıkarken, Ada Kumandanının gür sesi duyuldu
(T. Gürkay). 18. Sizi uzaktan görür görmez, ne sevinmiştim bilseniz! (M. S.)
19. Konuk umduğunu değil, bulduğunu yen 20. Kol kesilirken parmak acımaz.
t
Çalıştırma 17. Aşağıdaki tümceleri Tüıkçeye çevirin:
1. В то время как мы сокрушались о том, что его обманули и он потерял
столько денег, он в душе посмеивался над нами. Потому что знал, что
деньги ему вручат в другом месте. 2. Вот поэтому, переходя улицу, сле­
дует посмотреть сначала налево, а потом направо. 3. Всем известно, что
Турция — страна гористая. 4. Сын Орхана Сулейман-паша погиб. Но в
этом не было чьей-либо вины. Впрочем, мы не знаем, кто это доказал.
5. Борьба за национальный суверенитет, которую турки вели после Пер­
вой мировой войны, была необходимой и разумной. 6. Когда я был сту­
дентом, у меня было множество разных намерений. 7. Он не пояснил,
как будет действовать, если не докажет своей невиновности. Ведь судья
может принять неприятное для него окончательное решение. 8. Моло­
дая особа рассказывала: — Господи, недавно в трамвае был случай.

49
Когда кондуктор сзади сказал: «Османбей» (это название района в Стам­
буле), спереди толстый человек произнес: «Да. Я здесь». Мы умерли от
смеха. 9. Этот край обладает приятным климатом. Даже зимой мы не
мерзнем, не дрожим от холода. 10. Ясно, что они что-то от нас скрыва­
ют. Надо установить, что они производят. Если не объяснят, мы не мо­
жем им доверять. Обстановка сложная.
Çalıştırma 18. Aşağıdaki tümceleri ağızdan Türkçeye çevirin:
1. Кто победитель? 2. Странное определение! 3. Это не требуется. 4. Они
говорят о математических действиях. 5. На этой дороге они устроили
засаду. 6. Его зять очень сконфузился. 7. Мы, кажется, потеряли дорогу.
8. Их успехи были очень ограниченными. 9. Кого он уполномочил сде­
лать это (кому поручил...)? 10. Он не справится с этим делом. 11. При
виде похоронной процессии ребенка охватил страх. 12. Он глава госу­
дарства, но не его основатель. 13. Этот закон давно отменен. 14. Экс­
плуатация компьютера (эксплуатировать, (заставить) работать...)— дело
не простое, особенно для нашего мэтра. 15. От волнения он все перепу­
тал. 16. Этот молодой человек — внук главнокомандующего. Завтра у
него свадьба. 17. Я не схватываю его слов (сказанного им). Постарай­
тесь зафиксировать. 18. В это мгновение начался воздушный налет.
19. Они устроили западню. 20. В этой долине находится старинная кре­
пость. 21. — Как его сердце? — Он страдает от апоплексии. 22. Услышав
названную сумму, он встревожился. 23. Его лицо выражало решимость
(решимость действовать). 24. Он председатель этой организации. 25. Пи­
сатель собирается уходить. Проводим его.

Çalıştırma 19. Aşağıdaki atasözlerini ezberlemeye bakınız:

1. Akıl olmayınca ne yapsın sakal. 2. Alışın oğlu veriş. 3. Araba kırılınca yol
gösteren çok olur. 4. Ay doğuşundan insan yürüyüşünden bellidir. 5. Bir
kere aldanışta kabahat aldatanın, iki kere aldanışta kabahat aldananın.
6. Bilerek yapan aldanmaz. 7. Çok yeyen ahmak olur. 8. Fena haber tez
duyulur. 9. Gireceğini düşünme çıkacağını düşün. 10. Gökte ararken yerde
buldum. 11. Gönül çocuğa benzer gördüğünü durmayıp ister.
12. Güvendiğimiz dağlara karlar yağdı. 13. İnsanı görürsün yüreğindekini ne
bilirsin. 14. İstediğini söyleyen istemediğini işitir. 15. Kale içinden alınır.
16. Kaş yaparken göz çıkarır. 17. Köpek suya düşmeyince yüzmeyi
öğrenmez. 18. Misafir umduğunu yemez bulduğunu yer. 19. Ne kumaş
olduğunu biliriz. 20. Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir.
Урок 17(3)

ПРОШЕДШЕЕ НЕОПРЕДЕЛЕННОЕ ВРЕМЯ (-ARDI / -IRDI)

(geniş zamanın hikayesi)

Основа прошедшего неопределенного времени (или: неопределен­

ного имперфекта) слагается из ударного аффикса настоящего-будущего
времени -(a)r/-ır и безударного показателя прошедшего времени (i)di.
Таким образом, эта сложная форма имеет восемь фонетических вари­
антов: -rdı/rdi, -ardı/-erdi,-ırdı/irdi/-urdu/-ürdü. Например: uğrâ-rdı, уё-
rdi, sor-ârdı, ed-erdi, san-ırdı bil-ırdi, ol-ürdu, öl-ürdü. Спряжение осуще­
ствляется посредством личных аффиксов второй группы, например: ben
uğrâ-rdım (uğra-r i-di-m), sen uğrardın (uğra-r i-di-n) и т. д.
Прошедшее неопределенное время во многом сходно с настоящим-
будущим временем (см. урок 10), содержание которого перенесено в
прошлое. Оно имеет два основных значения.
Значение первое: форма на -ardı/-ırdı обозначает «абстрактное»
прошедшее действие, т. е. действие, не связанное с каким-либо конкрет­
ным моментом или отрезком времени. Такое действие может быть:
а) естественным по своей природе («Аму-Дарья некогда впадала в Кас­
пийское море»); б) совершавшимся в силу установленного порядка,
укоренившейся привычки и т. п. («Он ложился спать не позже 12 часов
ночи»).
Прошедшее неопределенное время в первом его значении всегда пе­
редается по-русски прошедшим временем несовершенного вида -
«брал», «приходил» и т. п.1
ПРИМЕРЫ:
Amu-Derya (Ceyhan) ıfehri eskiden Hazar denizine dökülürdü.
— Аму-Дарья некогда впадала в Каспийское море.
Her sabah uyanıp yataktan kalkınca jimnastik yapardı.
— Каждое утро, проснувшись и встав с постели,
он делал зарядку.
1 Однако форма прошедшего времени несовершенного вида в зависимости от
содержания высказываемой мысли может соответствовать различным турецким фор­
мам: 1) -yordu, 2) -irdi, 3) -dı, 4) -mış(tır), 5) -mıştı.

51
 Значение второе. Утрачивая значение прошедшего времени,
форма на -irdi передает содержание своего рода сослагательного накло­
нения, т. е. обозначает: а) действие, совершению которого что-то пре­
пятствует («Я пошел бы сейчас в театр, но у меня нет билета»); б) дей­
ствие, которое при определенных условиях могло бы совершиться в
любой временной плоскости («Я дал бы такой совет»), включая и плос­
кость прошедшего времени («Разве я не мог (бы) (тогда) туда пойти?»)1.
ПРИМЕРЫ:
Şimdi tiyatroya giderdim ama biletim yok.
— Я сейчас пошел бы в театр, но у меня нет билета.
Bir dakika susamaz mıydınız?
— Разве вы не могли (бы) минуту помолчать?

Образцы спряжения глаголов

в прошедшем неопределенном времени
1. Утвердительная форма:
ben alırdım «я брал (вообще)», «я взял бы, брал бы», sen alirdın, о
alırdı, biz alırdık, siz alırdınız, onlar alırlardı (alırdılar).
2. Отрицательная форма:
ben gelmezdim «я не приходил (вообще)», «я не пришел бы», sen
gelmezdin, о gelmezdi, biz gelmezdik, siz gelmezdiniz, onlar gelmezlerdi
(gelmezdiler).
3. Вопросительная форма:
ben bilir miydim? «(разве) я знал (вообще)?», «знал ли бы я?», sen
bilir miydin?, о bilir miydi?, biz bilir miydik?, siz bilir miydiniz?, onlar bilirler
miydi? (bilir miydiler?)
4. Отрицательно-вопросительная форма:
ben sormaz mıydım? «(разве) я не спрашивал (вообще)?», «(разве) я
не спрашивал бы?», sen sormaz miydin?, о sormaz mıydı?, biz sormaz
mıydık?, siz sormaz mıydınız?, onlar sormazlar mıydı (sormaz mıydılar)?

Alıştırma 1. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz

1. Amcam, akşamlan, çok defa, odasında pencerenin önünde iskemleye
oturur, ... Marmara’ya, uzaklardaki dağlara bakar, şarkı söylerdi.
(S. Üstüngel) 2. Macide etrafmdakilerde hoşuna gitmeyen herhangi bir şey

1 Отличие формы на - irdi от русского сослагательного наклонения в том, что

она не передает оттенков совета, рекомендации ( «Пошел бы ты прогуляться» - см.
урок 11).

52
gördüğü zaman aklına ilk olarak: «Acaba ben de aynı şeyi yapmıyor
muyum?» düşüncesi gelirdi. (S. Ali) 3. Kâğıtta ince, düzgün bir el yazısı ile
iki satır: «Selim'in bir arkadaşıyım. Sizinle görüşmek isterdim.» Ne imza, ne
adres. (O. Atay) 4. Size Almanca, Fransızca öğretirim... — Teşekkür ederiz
ama ... — Goethe' den şiirler ... okurum ... — çok iyi olurdu ama ...
Hapisane doktoru ... (O. Kemal) 5. Bizim lokantanın* bitişiğindeki
apartmanda, eski paşalardan birinin kızı olduğunu söyleyen bir kadın
oturuyordu: Naciye,... gayet güzel türkçe konuşurdu. Hemen ahbap olduk,
bize hayatını anlattı. (O. Kemal) 6. Araba hareket etti, önlerinde durdu. Bu
yirmi sekiz yaşmda, ama bembeyaz saçli adamı şehrin bütün arabacıları
sayarlardı. Üstelik o şehrin yerlisiydi. (Ş. Sıtkı) 7. ...sordum: «Kendisini
tebrik etmek istemez miydiniz?» (T. Gürkay) 8. «Bir çay içmez miydiniz'?»
dedi (T. G.) 9. Biz şimdi böyle düşünüyoruz, o zamansa büsbütün başka
türlü düşünüyorduk. Şimdi ona bin ruble bile verirdim, halbuki o zaman on
rubleyi de ... vermedim. (Çehov) 10. Gruşnitski yanıma yaklaşıp kolumu
tutarak: - Bunu senden beklemezdim, dedi. (Lermontof) 11. Amcam, iyi
yürekliydi. Halk adamlarını severdi. (S. Üstüngel).

Alıştırma 2. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz.

1. Мы знали: президента всегда встречал и провожал премьер-министр.
2. Он просыпался довольно рано и немного погодя совершал свой пер­
вый намаз. 3. Они, конечно, устроили бы засаду в этой долине или со­
вершили внезапный налет на крепость. Однако противник может дей­
ствовать разумно, и тогда их план обнаружится и не даст результата, на
который они рассчитывают. 4. До часа работали, потом обещали. После
обеда работа продолжалась еще несколько часов. 5. Я бы с удовольстви­
ем прочитал новое произведение нашего уважаемого метра. Но нигде
не вижу его книги. Взять на неделю у Вас? 6. Летом мы не\ знали, как
спастись (как спасемся...) от жары, зимой дрожали и замерзали от холо­
да. 7. Он насмехался и над ним самим, и над стихами, которые слышал.
Тот, естественно, втайне сердился (гневался) и ждал своего часа. 8. По­
чему ты не послушал меня (моего слова)? Мы бы вернулись в гостини­
цу, поужинали, выспались, а завтра утром продолжали бы свой путь.
I
#
УСЛОВНЫЕ ФОРМЫ И КОНСТРУКЦИИ
(koşul kipi//şart sıygası)
Условные формы турецкого глашла сводятся к двум основным типам.
Формы первого типа называются формами условного накло­
нения. Условное наклонение совпадает с желательным (дезидератив-
ным) и в турецкой грамматике носит название условно-желательного
(dilek şart kipi).
53
 Основная форма (иначе -настоящее время) этого наклонения обра­
зуется путем присоединения ударного аффикса -sa, -se к основе глаго­
ла: alsa (al-sa), gel-s£ (gel-se) (см. урок 11).
Форма прошедшего времени условно-желательного наклонения об­
разуется путем присоединения к ударному аффиксу -sa, -se показателя
прошедшего времени (i)di: -sâydı, -şeydi (-sa idi, -se idi), например:
alsaydı, gelseydi. Спряжение всех условных форм осуществляется по­
средством личных аффиксов второй группы (-m, -n, -k, -nız).
В значении желательного наклонения форма -saydı, как форма
главного сказуемого, обозначает неисполнимое желание, например:
(Keşke) gelseydi! «(Ах,) пришел бы он!» (но он не пришел (или: не при­
дет)).
Форма прошедшего времени условного наклонения является фор­
мой придаточного условного предложения. Эта форма (-saydı) всегда,
а основная форма (-sa) в большинстве случаев соответствует русскому
сочетанию «если бы» + глагол в форме прошедшего времени: gelseydi
если бы он пришел (чаще о прошлом); gelsd «если бы он пришел»,
«приди он», «если он придет».

Образец спряжения в форме прошедшего времени

условного наклонения
1.Утвердительная форма:
ben alsaydım «если бы я взял (брал)», sen alsâydın, о alsaydı, biz
alsâydık, siz alsâydınız, onlar alsâydılar (alsalardı).
2. Отрицательная форма:
ben âlmasaydım «если бы я не брал (не взял)», sen âlmasaydın, о âl*
masaydı, biz âlmasaydık, siz âlmasaydımz, onlar âlmasaydılar (âlmasalardı).
Формой прошедшего времени условного наклонения всегда переда­
ется нереальный тип условно-следственной связи; формой настоящего
времени — нереальный, а также предположительный тип (о котором
см. в последующих уроках).
Нереальный тип условно-следственной связи имеет место тоща, ког­
да выставленное условие оказывается в действительности неосуществ­
ленным или неосуществимым, что по-русски передается путем исполь­
зования союза (союз + частица) «если бы». Например: Если бы вчера
он пришел, то увидел бы нас (но в действительности он не пришел).
По-турецки в придаточном предложении используется любая форма
условного наклонения (несколько чаще - форма прошедшего времени), в
главном предложении —прошедшее неопределенное время. Формула
нереального случая (типа) условно-следственной связи такова: -saydı (или
-sa) irdi (в отдельных случаях также: -s a ır (или -асак)).

54
 Примечания: 1. Порядок слов в придаточном условном предложении в
принципе аналогичен порядку слов в любом простом распространенном пред­
ложении. 2. Придаточное предложение может вводиться персидским по проис­
хождению союзом eğer «если» (изредка — şayet «ежели»), но постановка его
отнюдь не обязательна. Постановка каких-либо союзов или частиц между при­
даточным и главным предложениями недопустима.
ПРИМЕРЫ:
(О) gelseydi (gelse) bizi bulurdu (görürdü).
— Если бы он пришел, то нашел бы (увидел бы) нас.
(Eğer) Vaktiyle onunla konuşsâydık (konuşsak) bunu yapmazdı.
— Если бы мы в свое время поговорили с ним, он бы
этого не сделал.
Условные формы второго типа представляют собой форму -se
от недостаточного глагола i(mek) быть : i + -se = ise, причем возникает
безударный четырехвариантный аффикс -(y)sa, -(y)se, присоединяющий­
ся к именам, а также к основам времен: öğrenciyse (öğrenci ise), alırsa (alır
ise), geldiyse (geldi ise) v.s. Такие формы, называемые формами услов­
ной модальности, выражают реальный тип условно-следственной свя­
зи, передаваемый по-русски посредством союза «если», например:
«Ест он придет, то найдет», «Если он не ушел, то позови его сюда»
ит. п
Вводимая в данном уроке форма условной модальности от настоя­
щего-будущего времени (-ırsa; türkçesi: geniş zamanın şartı), как прави­
ло, соответствует по-русски сочетанию союза «если» с одной из форм
будущего времени, изредка настоящего; в главном предложении исполь­
зуется необходимая по смыслу форма изъявительного или повелитель­
ного наклонения.

Образец спряжения глагола

в утвердительной форме условной модальности
от настоящего-будущего времени

Ben alırsam («если я возьму, буду брать»), sen alırsan, о alırsa, biz
alirsak, siz alırsanız, onlar alırlarsa.
Отрицательная форма:
ben almâzsam («если я не возьму, не буду брать»), sen
almazsan, о almazsa и т. д.
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Yarın öğleden sonra bana uğrarsanız birlikte Kültürparka gideriz.
— Если завтра после полудня вы зайдете ко мне,
мы вместе пойдем в Культур-парк.

55
(Eğer) Selim* i bulamazsan bana haber ver.
— Если не сумеешь разыскать Селима, сообщи мне.
Форма ise, -(y)sa? (в «чистом» виде, без предварительного форманта
изъявительного наклонения) составляет формальную часть именного
сказуемого придаточного условного предложения. Поскольку глагол
i(mek) не имеет будущего времени и формы прошедшего времени ус­
ловного наклонения (форма *iseydi вышла из употребления), он в этих
случаях заменяется (как и предикативные слова var и yok) соответству­
ющими формами глагола olmak. Например: (о) öğrenci olursa... «если
он будет, станет учащимся ...», (о) öğrenci olsaydı... » если бы он был
студентом...», kızı olursa «если у него будет дочь...».
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Fakültemizin öğrencilerinden ise (öğrencılerinddnse) onu
da topla ıtıya çağırsınlar.
— Если он студент нашего факультета, пусть и его
позовут на собрание.
Yarın hava güzel olursa parka gideceğiz.
— Если погода завтра будет хорошая, мы пойдем
в парк.
Husuri otomobili olsaydı bu yaz ailece Sofya’ya giderdi.
— Если бы у него был свой автомобиль, он этим летом
(со своей) семьей поехал бы в Софию.
В главном предложении вместо формы olurdu обычно употребляют
именную форму idi, например: Yardımına koşsaydmız hali daha iyiydi —
Если бы вы поспешили ему на помощь, его состояние было бы лучше.

Alıştırma 3. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:

1. .. .Hele Yusuf... kızı Şakir’e verseydi tabiî vaziyetleri ( =durumlan) başka
türlü olurdu. (S. Ali) 2. Manastırın kapısını kapadım, dünyaya döndüm.
Annem tabiî bir kadın olsaydı, ben de normal bir hayata dönerdim.
...Olamadı. Beni affetmedi. (H. Edip) 3. — Aman Paşa, sen de herkesi
evlendirmek istiyorsun, Rabia kocaya varırsa beni akşamları kim
eğlendirecek! (H. E.) 4. Tevfik evlenirse, sen görürsünl — İşte o olmaz.
(H. E.) 5. Paşadan yazılı kâğıt getirmezsen ... yanına koymazlar. — Paşa
efendi buradaysa bana izin verir. (H. E.) 6. Eğer oğlumuz olursa ben bu
mektebe (=okula) veririm. (H. E.) 7. Efendimizin düşüncesini bilmem ama,
bizim hanım çok başka bir kadındır. Bir daha gelirse size tanıttıracağım, çok
seversiniz. (H. E.) 8 .0 cesur, o akıllı, o sevimli Rabia! Eğer kalbinde Buâl’e
zerre kadar (=azıcık olsun) alâka varsa mutlak paşa onları birbirine verecek.
(H. E.) 9. «Yerimizden aynlmasak başımıza bu işler gelmezdi. (S. Ali)
10. Ömer, Bakır Efe’nin yanında değil mi? — Emine’ye sorarsan, konakta

56
diyor. Ben, hiç ummuyorum... Bakır Efenin niyetini bilseydim, Ömerin nerede
olduğunu söylerdim. (MYesari) 11. «...içinde onlara karşı en küçük bir
düşmanlık sakladığınıfarkederlerse seni ezerler» (S. Ali) 12. Karısını merak
etmeye başladı. Yakın komşularda olsalar muhakkak Yusufun geldiğini
mahalle çocuklarından duyup gelirlerdi. (S. A.) 13. Bağda köpek filân
olsaydı halim haraptı. (R. Nuri) 14. Zannederim ki, başka bir mektepte
(=okulda) bunu yapsam ya hapsedilir, yahut da bir başka ceza görürdüm.
(R. N.) 15. Cemal isterse misafirler geldiği zaman ben üe bulunurum. (H. E.)
16. Memlekette, ...bir avukat, bir gazetecinin oğlu olmaktan bıkmıştım.
.. .Öyle ki kaç sefer (= kerre, defa), ah, keşke bir eskicinin çocuğu olsaydım,
diye düşünmüştüm. (O. Kemal)

Alıştırma 4. Parantez içindeki eylemi gerekli biçime (biçimlere) sokarak ikişer

«şart-sonuç» tümcesi kurunuz (şu örneklere dayanarak:
Arkadaşım (gelmek), ben oı unla (konuşmak)
1. Arkadaşım gelseydi, (ben) onunla konuşurdum.
2. Arkadaşım gelirse onunla konuşurum)
1. Sen bize (gelmemek), biz sensiz (gitmek). 2. Okuduğunuz kitabı kitaplığa
(vermek), onu ben (almak). 3. Otomobilim (olmak), sizi her gün (gezdirmek).
4. Üstat (buradadır), mutlaka bizim odaya (uğramak). 5. Sevdiğin kız (hasta
düşmek), tiyatroya yalnız mı (gitmek). 6. Yazdığı şiirle (siz alay etmek), şair
öfkesini (tutamamak). 7. Yaptıkları denemeleri (devam ettirmek), belki bir gün
çalıştığımız kuruluş adına (namına) onları (kutlamak). 8. Gördüğü şeylere
hayranlığım (belirtmemek), duygusuz bir adam olduğuna (hüküm verilmek).

Alıştırma 5. Aşağıdaki tümcecikleri Türkçeye naklediniz:

I. Если бы он пришел... 2. Если бы он мог прийти... 3. Если бы он не
мог прийти.. .4. Если бы он купил... 5. Если бы он был куплен... 6. Если
бы он мог быть куплен... 7. Если бы он не мог быть куплен... 8. Если он
обманет... 9. Если он сможет обмануть... 10. Если он будет обманут...
II. Если у него есть сын... 12. Если у него будет сын... 13. Если бы у нею
был сын... 14. Если бы у вас не было сына... 15. Я рассказал бы... 16. Я
мог бы рассказать... 17. Я (обычно) рассказывал... 18. Я не мог бы рас­
сказать. .. 19. (Разве) вы не могли (бы) рассказать... 20. Если мы привык­
нем... 21. Если бы мы привыкли... 22. Если бы мы могли привыкнуть...
23. Если вы нас приучите... 24. Если бы вы нас не смогли приучить...
25. Если я смогу испытать... 26. Если ты сможешь применить... 27. Если
мы не сможем установить... 28. Если вы не сможете произвести...
29. Если они не смогут постичь... 30. Если бы они не выбирали...
31. Если бы мы не выражали (не излагали)... 32. Если бы они не намере­
вались уйти... 33. Если вы вознамеритесь зафиксировать... 34. Если вы
вручите.. .35. Если он будет завоеван... 36. Если он не разгневается...
57
Alıştırma 6. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye geçiriniz:
1.Если бы он позавчера зашел к нам после полудня, то застал вы всех
нас дома. 2. Если он сейчас в библиотеке, то мы, конечно, его \зйдим.
3. Если ты не придешь к 6 часам вечера, то мы поедем в театр &з тебя.
4. Если бы у меня было столько денег, я бы давно купил себе автомо­
биль новой модели. 5. Он поступил разумно; он был бы глупцси, если
бы действовал иначе. 6. Он надежный товарищ. Впрочем, если бы
деньги потерялись (подумайте об этой сумме!), вина была бы его. 7. Я
бы с удовольствием прочитал ваши новые стихотворения, ноу меня
нет последнего номера журнала. 8. Я надеюсь, что он не виноват. Если
бы у судьи (у суда) были верные (окончательные) доказательств, па­
рень был бы давно арестован. 10. Если бы мы проиграли этот дач, то
первенство не могло бы быть завоевано. Теперь же у нас все еде есть
надежда. 11. Если бы я знал, что он не сумеет выполнить тако'о про­
стого задания, я поручил бы вам проводить нашего литератора.
12. Если свадьба будет проведена в поместье, то, возможно, наИпред­
стоит встретиться в тех краях. 13. Бедняга! Уж лучше бы он умер!
14. Очень странное определение! Разве вы не могли изложить это как-
то иначе. 15. Если бы мы прислушались (послушали) к их советам, то
еще в тот период и в той обстановке избавились бы от (любой) зависи­
мости. 16. Если у них нет каких-либо тайных целей, если на нгаможно
положиться, давайте установим с ними нормальные отношена.

ФОРМЫ -DIĞI//-ACAĞI İÇİN, -DIĞINDAN//-AСAĞINDAÜ

Присоединением послелога için к имени действия на -dik (или и -асак)
в личной форме образуется сказуемое придаточного предложенширычи-
ны (sebeptik tümce). Придаточное причины всеща предшествует ггвному
предложению (или помещается внутри его). Подлежащее приданного
причины ставится в основном (именительном) падеже. Все членыприда-
точного причинного предложения располагаются в обычном поря^е (см.
порядок слов в простом распространенном предложении).
Формосочетание-dığı/-acağı фппередается по-русски посредством
подчинительных союзов и союзных слов «поскольку», «так как»,«ввиду
того, что», «из-за того, что» и т. п. Например: (ben) aldığım için,.— по­
скольку (так как) я беру / взял, брал...(onlar) alamayacakları için../—так
как они не смогут взять (брать)...
ПРИМЕРЫ:
Dün arkadaşımı görmediğim için bunu haber veremedim.
— Поскольку я вчера не видел своего тоьрища,
я не мог сообщить ему of этом.

58
Salih Bey konsere gidemeyeceği için biletini size verebilirim.
— Так как Салих-бей не сможет пойти на концерт,
я могу отдать вам его билет.
Форме -dığı/-acağı için синонимична форма -dığından /-acağından,
представляющая собой имя действия на -dik или -асак в личной форме с
аффиксом исходного падежа: (ben) aldığımdan...— поскольку я беру
(взял, брал...).
ПРИМЕР:
Çantamı bulamadığımdan (=bulamadığım için) çantasız
gitmeye mecbur oldum.
— Так как я не нашел (не смог найти) своего портфеля,
я был вынужден идти без него.
К форме -dığından/-acağından могут присоединяться послелоги ötürü
или dolayı, а к форме dığı/-acağı изредка также служебное имя hasebiyle
«вследствие», которые не вносят в содержание формы существенных
оттенков: (о) hasta olduğundan ötürü..., hasta olduğu hasebiyle... —
вследствие того, что он (был) болен...
Примечания. 1. Постановка подлежащего в родительном падеже (анало­
гично подлежащему дополнительного предложения) является ошибкой - за
исключением тех, очень редких, случаев, когда форма -dığı/-acağı, сопровожда­
емая послелогом için («ради»), получает объектное значение (см. урок 16),
например: (onun) gördüğü için...— ради того, что он видел / видит («ради види­
мого им»)...
2. Следует учитывать, что сказуемое придаточного дополнительного
предложения также может иметь форму -dığından/-acağından (см. урок 16).

Alıştırma 7. Aşağıdaki tümceleri Türkçeden Rusçaya çevirin:

1. Köylüler... pek bir şey anlamadıkları için tercüman açıklamak zorunda
kaldı. (A. Nesin) 2. Size bir yardımda bulunamayacağım için çok üzgünüm.
(F. Baysal) 3. Necla, ...kendisi telefon ederken annesi girdiği için belki bu
adı işitebileceğini düşünmüştü. (K. Bekir) 4. Bana beş, on milyon dolar
kazandırdığınızdan dolayı size teşekkür ederim. (A. N.) 5. Daha önceden
tanışık olduklarından büyük bir içtenlikle el sıkştılar. (A. N.) 6. Havalar hayli
(=pek) serinlediği, ...üşündüğü için, deniz kıyısına inmiyor... lardı.
(O. Kemal) 7. ...sözünden dönmek mecburiyetinde kalacağı için üzülüyor
mu? (S. Ali) 8. Metin, yatak odasına gittiği için, sözlerinin sonu içerden
geliyordu. (A. N.) 9. Umduğundan önce eve döndüğünü anlayarak
sevindi.(0. Pamuk) 10. Anadili sayesinde kültürlü, aydın, başarılı insanlar
yetiştireceğimiz hasebiyle bu ders için genel lise, meslek lisesi gibi bir ayırım
son derece yanlıştır. («T. Dili»)

59
Alıştırma 8. Aşağıdaki tümceleri Rusçadan Türkçeye çevirin:
1. Поскольку ученик не понял, что спросил учитель, вопрос остал­
ся без ответа. 2. Поскольку с той поры (aradan) прошло восемь лет и к
тому же человек отпустил усы, я, конечно, не узнал его. 3. Поскольку
завтра вы, будучи в отпуске, собираетесь ехать за город, нам следует
поговорить сегодня. 4. Чтобы иметь возможность принять участие в
этом празднике, я полетел самолетом. 5. Так как автобус двигался
очень медленно, то когда мы подъехали к театру, опера уже началась.
6. В связи с тем, что мы выиграли два крупных сражения, противник,
можно сказать, подавлен. 7. Поскольку принять такое решение не в его
власти, дело мое гиблое. 8. Поскольку эти люди косо на меня смотре­
ли, у меня отнялся язык, я не смог говорить. 9. В связи с тем, что сути
дела я не знал, это заседание быстро мне надоело. 10. Поскольку пред­
ложенный вами метод не нов, давайте не поднимать (не открывать)
вопроса о первенстве.

Sözlük

1 .şarkı — песня 8. düşman — враг; противник

- söylemek — петь песни -—lık — вражда
2. düzmek— 1) упорядочивать, уст­ 9. ezmek — раздавить, истолочь;
раивать; 2) выдумывать, со­ подавить, изнурять
чинять 10. harap — разрушенный, запущен­
düzgün (muntazam) — упорядо­ ный; жалкий, гиблый
ченный, устроенный, пра­ - etmek — разрушать; терзать
вильный И. hapis (psi) — заключение в тюрь­
düzen — 1) (intizam) порядок; му
строй, система; 2) интриги, hapsetmek — арестовать, запе­
козни реть; заключить (кого-л. ку-
3. masal — сказка да-л.)
- düzmek — сочинять сказки ~(h)ane — тюрьма
4. satır — строка -e girmek — попасть в тюрьму
~ başı — красная строка, абзац -te yatmak — сидеть в тюрьме
5. imza —: подпись 12. cesur -— храбрый, смелый
~ atmak (-а) — поставить под­ cesaret — смелость, отвага
пись cesaret etmek (-e) — осмелиться,
-lamak (-İ) — подписать отважиться (сделать что-л.)
6. boylamak (-i) — 1) пройти, отма­ 13. mahalle — квартал (города)
хать ( какое-л. расстояние)-, 14. ceza —- наказание
2) шутл. попасть, «загре­ - görmek — понести наказание
меть» (куда-л.) - hapis —sı— тюремное заключение
7. paşa — генерал para -sı kesmek — оштрафовать
-m! -— почтенный!, любезный! ~4andırmak — наказать

60
15. sokmak— всовывать, втискивать; тельный (о мужчине); подо­
впускать; жалить бающий, уместный
16. yılan — змея 30. fırsat — подходящий случай
17. nakil (kli) — 1) перевозка, пере­ ~ düştü — представился удобный
броска; 2) перевод, пересказ случай
-etm ek — перебрасывать, от­ ~ kaçırmak — упустить случай
правлять; переводить; пере­ - bu ~! — вот он, случай!
сказывать 31. ansiklopedi — энциклопедия
nalkiye (ta şıt) — транспорт; 32. usul (lü) — метод, способ
транспортировка (metot(du))
taşıt (nakliye) araçları — транс­ 33. kurnaz — хитрый, хитрец
портные средства ~lık yapmak — схитрить
18. belediye — муниципалитет 34. ansızın — внезапно, вдруг
~ taşıtları — городской транс­ 35. atlamak — прыгать, впрыгнуть,
порт спрыгнуть, перепрыгнуть; пе­
19. mahkeme — суд рескочить, пропустить
~уе düşmek — попасть под суд 36. kafa — голова
mahkûm (-е) — осужденный, об- ~lı — с головой, головастый
реченый (на что-л.) 37. dam — крыша
mahkûm etmek — осудить, при­ -dan düşer gibi — ни с того ни с
говорить (кого-п. к чему-л.) сего
20. kazanmak — зарабатывать, приоб­ 38. saniye — секунда
ретать; выигрывать, завоевать
39. mahıv(hvı) — уничтожение, ис­
sınavı выдержать экзамен
требление
* * * -etmek— уничтожать, разрушать
-olmak — быть уничтоженным,
21. ense — затылок
погибать
22. sinek — муха; комар
40. rezil — опозоренный
- avlamak — бездельничать
rezalet — позор, срам
23. sivri — заостренный, острый
-sinek — комар * * *

24. mizah — юмор 41. felâket — несчастье, бедствие

25. telâş — тревога, беспокойство 42. sıtma — лихорадка; малярия
~ etmek (~а düşmek, -lanm ak)
-ya tutulmak (yakalanmak) —
— тревожиться, волноваться,
заболеть малярией
суетиться
~Ь — больной малярией, малярик
26. dehşet — ужас
43. mücadele (=savaş) — борьба
~е düşmek — ужаснуться
savaşmak (~ etmek) — бороться,
-И — ужасный; ужасно, страшно
сражаться (с кем-то)
27. din — религия, вера
28. çirkin — безобразный, некраси­
44. mikrop — микроб, бактёрия; зло­
вый вредный тип, зараза
29. yakışık — 1) пригожесть; 2) при­ 45. yaka — 1) воротник; 2) берег
личие, уместность (реки); сторона
- alm ak — приличествовать, -lamak — поймать, схватить
быть уместным 46. ters — 1) оборотная сторона, из­
-Ь — симпатичный, привлека­ нанка; наизнанку;

61
 işi ~ gidiyor— у него дело не кле­ 58. bıkmak (-dan) — надоедать, пре­
ится сыщаться
2) нелюбезный; bundan bıktım — мне это надоело
~ adam— строптивый человек 59. karakol — караул, патруль;
- bakmak— косо смотреть участок
-ine — наоборот polis -и — полицейский участок
-temek — осадить, поставить на 60. iddia — 1) утверждение; 2) притя­
место (кого-л.) зание, претензия; обвинение
47. kanat(dı) — крыло; фланг - etmek — 1) утверждать; 2) (-а
48. sallamak — махать, размахивать; hak) претендовать (на что-л.)
кивать; 61. ayna — зеркало
başını salladı — он кивнул голо­ • • •
вой 62. bağırmak — кричать
elini salladı — он махнул рукой bağrışmak — кричать (о многих)
49. tokat — оплеуха, пощечина 63. kavga— ссора, скандал; драка
~ yemek — получить пощечину ~ etmek— ссориться, скандалить
~ yapıştırmak (atmak) — вле­ 64. hız — скорость, быстрота
пить оплеуху 4 ı — скорый, быстрый; быстро;
50. düdük — дудка; свисток, гулок громко
- çalmak — свистеть, гудеть 65. silmek(-i) — стирать, вытирать;
51. şaka — шутка вычеркнуть
- etmek — шутить, подшучивать silinmek — стереться; исчезнуть
- (olsun) diye — в шутку 66. kanape — диван
~cı — шутник 67. esna — промежуток времени; мо­
52. tesadüf — совпадение; случайная мент
встреча 68. alelâde — обыкновенный, обыч­
bir - (eseri) — случайное совпа­ ный
дение, по случайному совпа­ 69. aşırı — 1) чрезмерный, крайний;
дению 2) по ту сторону; через
- etmek (-е) — повстречаться; gün через день
приходиться (на какое-л. чис­ 70. azar — нагоняй, нарекание
ло) - lamak (-İ)—давать нагоняй, по­
53. herif — субъект; тип; малый прекать, отругать
54. inat — упрямство, упорство 71. aptal—глупый; глупец
- (olsun diye) (-а) — назло кому-л.;
- yerim koymak (-i) — принять
из упрямства
за дурака
72. cins — 1) род, вид, сорт; 2) поро­
~«ı — упрямый, упрямец
да; 3) пол; род
55. defi — сумасшедший, помешан­
- köpek — породистая собака
ный
73. beriki — находящийся по эту сто­
- olmak, -ye dönmek — обезу­ рону, тот, что ближе, этот
меть (прям, и перен.) 74. beyan— изложение; разъяснение
56. gayet — очень, весьма - etmek (-İ) — излагать, разъяс­
57. yenmek — побеждать, обыграть нять; заявлять
(кого-л.) ~at — заявление;
yenilmek (-е) — быть побежден­ -atta bulunmak — сделать заяв­
ным (кем-л.) ление
 Türemiş sözcükler
L üstelik — к тому же, вдобаво , впридачу
2. sayın — уважаемый
3. sevimli — милый, симпатичный
4. birincilik — первенство
- i kazanmak — завоевать первенство
5. kaçırmak — дать убежать; упустить
tre n i опоздать на поезд
6. yollamak — посылать, направлять
yollanmak — быть посланным; направляться (куда-л.)
7. düşürmek — повергнуть (в какое-л. состояние)
(bu) beni meraka düşürdü — (это) возбудило во мне любопытство
8. gözlemek (-i) — 1) наблюдать (за кем-л., чем-л.); 2) ожидать (кого-
л., чего-л.)
9. konmak — быть поставленным; останавливаться (на ночлег,
и т. п.)
10. soğukluk— 1) прохлада; холодные отношения, холодок; 2) прохла­
дительный напиток
11. açmak — открыть (тайну), поведать (о чем-л.)
12i üzgün — расстроенный, огорченный; измученный
13. içten — сердечный, искренний
-lik — сердечность, искренность
14. ayrım — различие; различение, разветвление, подразделение; дис­
криминация
15. köpoğlu — сукин сын
16. kızgın — раскаленный, жгучий, распаленный; злой
17. belirli (muayyen) — определенный
18. serinle(ş)mek — стцровиться прохладнее, посвежеть
19. sözde — на словах; так сказать

Deyimler
1. günün birinde (=günlerden bir gün) — в один прецгасный день
2. yan bakmak — косо смотреть (на кого-то)
3. iş güç sahibi — занятой человек
4. neyse (ne ise) — ну (да) ладно; еще ладно
'5. ha bre (ha bire) — безостановочно, все время
6. (deli olmak) işten değil — тут недолго // ничего не стоит (сойти с ума)
7. (işin) iç yüzü — подоплека, суть (дела)
8. sessiz sedasız — беззвучно, молча
9. ne diye? — чего ради?, для чего?, зачем?
10. dilim tutuldu — у меня отнялся язык, я онемел
11. aklım başıma geldiği zaman — когда я опомнился, пришел в себя
12. bir aralık — в один из моментов, в какой-то момент у л у ч и в момент

63
 13. aradan çok vakit geçti — с тех пор (с того момента) прошло
уже много времени
14. (bu) elimde değildir — (это) не в моей власти, не от меня зависит
elimde olmayarak — будучи не в состоянии противиться себе
15. (hasta) olmasın ■— уж не (болен) ли он?, как бы он не был (болен)
16. göz göre (göz göre göre) — прямо на глазах
17. aman yarabbi — о боже!, боже мой!
18. arkasına düştüm — я пошел следом за ним
19. önüne düştüm — я пошел впереди него
20. var kuvvetimle, olanca kuvvetimle — изо всех (моих) сил
21. ortalık karıştı — все перемешалось; началась сумятица
22. düşündüm taşındım — я поразмыслил, пораскинул умом
23. altı ayı giydi — он получил шесть месяцев (полгода)

Аффикс -gı/-kı
Отглагольный аффикс -gı/-kı4 образует

а) имена с конкретным значением:

çal-gı — музыкальный инструмент
iç-kı — напиток (чаще спиртной)
sar-gı — повязка; бинт
sil-gi — тряпка; резинка (для стирания)

б) имена с абстрактным значением:

bas-kı — печатание; давление, гнет; нападение, налет; издание;
тираж
bil-gi — знание
duy-gu — чувство
say-gı (hürmet) — уважение, почет
sev-gi — любовь
ver-gi — налог
vur-gu — ударение

К именам с показанием -gı/-kı могут присоединяться другие слово­

образовательные аффиксы (-Ü, -sız и др.):

bilgili(bii-gi-Ii)— знающий, сведущий

bilgisizlik (bil-gi-siz-lik)— незнание, невежество
saygılı (say-gı-h)— почтительный, учтивый, вежливый
saygısızlık (say-gı-sız-lık)— непочтительность
sevgili (sev-gi-li)— любимый
vuıgulu (vur-gu-lu) — ударный (слог и т. п.)
64
 А ф ф икс -m
Относительно малопродуктивный отглагольный аффикс -ш4 образу­
ет несюэлько имен существительных (ak-ın «наплыв; налет, атака», bas­
ın «печать, пресса», ek-in «посев, всход(ы)», gel-in «невестка» (т. е. при­
ходящая в дом мужа), yay-ın «публикация, издание; передача») и прила­
гательное say-ın «уважаемый».

Alışırma 9. Aşağıdaki birkaç cümleciği Rusçaya geçiriniz:

İçkili lokanta, sevgili çocuğum, duygulu çocuk, sargılı kol, vurgulu hece,
bilgili adam, kitabın üçüncü baskısı; içkici midir?, bu içkiyle aranız nasıl?,
eğri çizgi, düz çizgi, herkesin sevgisini kazanmak, çok saygılı bir genç,
saygısız biri, saygısızlığı herkesi şaşırtıyor; Basın ve yayın bakanı, ekinlere
bakmak, hava akınlan, sayın (hürmetli) profesör.

Alışırma 10. Altı çizilen sözcükleri ezberlemek üzere aşağıdaki tümceleri çeviriniz:
I. Şu satırların altma imza(nızı) atar mısınız? 2. Konuştuğumuz ülkenin
politika düzeni ne imiş biliyor musun? 3. «O gün eve biraz geç dönmüştüm.
Niyazı hastalanmış, yatıyordu. Babam başucunda... Beni görünce: “Bu
çocuk niye hasta ulan?” diye sordu. “Bilmem...” dedim. “Bilmezsin ha? Ben
sana sorarım bilmemi... Kim bilir nasıl sokmuşsundur oğlanı yılan gibi...”»
(O. Kemal. Baba evi.) 4. Kentin bu mahallesinde harap binalar da yok
değildir. Belediye nereye bakar? 5. Nakil işini de düzene sokmalı. Belediye
taşıtları gereği gibi işlemiyor. 6. Efendiden sayın bir adam... Üstü başı
düzgün... Fakat odasındaki intizamsızlık adeta şaşırtıcı.. . — İş güç sahibi bir
adam. Ha bre şiir, şarkı, masal düzüyor. Etrafındaki şeylere dikkat ettiği yok.
7. Bunu yapmağa nasıl cesaret etti? Yaptığı, bir suç sayılırsa ceza görüp
hapse girebilir. 9. O, böyle şeyleri her zaman dinlemeye mahkûmdur.
Nitekim, çalışan kazanır. 10. önce mahkemeyi boyladı, sonra hapisaneyi.
II . Düşmanı adeta ezdiler. 12. Adam mahkemelik oldu. Kendisini harap eden
de budur. 13. Zaten Bulgaristanda her tarafta geniş ve muntazam yollar
yapılmış. Ülkenin her tarafını otomobille dolaşabilirsiniz. (Z. Sertel.) 14. İçeri
soksun diye biletçinin yanma sokuldu. 15. Paşam buraya gelsene. Her çeşit
mallarımız vair. 16. Üç yıl hapse mahkûm edildi.
1. В нашем квартале суда нет. 2. Этого сюда не пускай. Песен петь он
не может, а чтобы сочинять и рассказывать сказки, пусть поищет дру­
гое место. 3. Подпись не моя. Я это могу доказать. 4. Я не отважусь
подписать эту бумагу. 5. Он приговорен к пяти годам тюремного за­
ключения. 6. Сидел в тюрьме четыре года. 7. Не женщина, а змея1. И
всегда остается безнаказанной. 8. Его смелость подорвана (разбита). Он

Э—2949 65
прямо-таки раздавлен. 9. Мой личный автомобиль сломан. Такси не
найдешь. Воспользуемся городским транспортом. 10. Бедняга попал
под суд. Однако выиграл. 11. К сожалению, этот матч наша команда
выиграть не сумела. Мы его проиграли. А они вдобавок и первенство
выиграли. 12. Любезнейший). Не забудьте зайти к нам. Самый лучший
товар — у нас. 13. Он отмахал длинный путь.

1. Duvardan atladı. 2. Din sözcüğünü atladınız. 3. Oğlu hapse girince kadm

telâşa düştü. 4. Bu ne rezaleti 5. Aferin! Hem yakışıklı, hem çesur. Korku
nedir, bilmiyor. 6. Baksana onlara, sinek avlıyorlar. 7. Böyle davıamş yakışık
û/maz. 8. Bir saniye bekleyin, mizah dergisini yanıma alayım. 9. Böyle çirkin
hareket ondan beklenemezdi. 10. Bu bıçak sipsivri. 11. Tavsiye ettiğim usule
baş vursunlar. 12. Dehşetli kurnaz biri. 13. Harap olmak, ezilmek,mahvolmak
— bu üç eylem hemen hemen aynı anlama gelir. 14. Damdan düşer gibi: «Bu
fırsatı kaçırmayayım!» dedi. 15. Ansızın top kaleye sokuldu (girdi).
1. Дом с зеленой крышей? Знаю. 2. Увидев это, я ощутил ужас. 3. Я
погиб. 4. Видали способ? Ну н хитрый же он человек! 5. Разве он все
еще не уехал? — Нет, он опоздал на поезд. 6. Сути дела никто не знает.
7. «Вот он, подходящий случай!» — думал я. Но когда я сел сней рядом,
у меня отнялся язык. 8. Куда это он направился? 9. Когда я опомнился,
вокруг никого не было. 10. Уместно ли задавать такого рода вопросы?

1. Nefelâket] Evi yanmış. 2. Sol kanadımızın önünde düşman yoktur. 3. Şu

kaim enseli harife bak. Mikrobun biri. 4. Ciddi bir adamdır, fakat inatçının
biri. 5. Bak, bize elini sallıyor, galiba bizim kitaplar uçmuş, 6. Herif ceza
görmedi. Neyse, öyle olsun. 7. Şaka olsun diye bir toka atılır mı?
8. Paltosunun yakasını kaldırmış, hızlı hızlı yürüyordu. 9. İş bununla kalsaydı
neyse. 10. Bu herif her zaman bizi gözlüyor. 11. Bizi o kadar sıktılar ki bir
aralık: «Elimde olsaydı buradan hemen giderdim» diye düşündüm.
12. Herkes Mersine, o tersine. 13. Kitabı ters tutuyorsun. 14. Bize ters
bakıyorlar. 15. Gayet kuvvetli, fakat ben ona yenilmem. 16. Takımımız dijn
«Ankar9gücü»'nü yendi. 17. Bu nevi yemeklerden bıkılır иг? 18. Pek
üzgündü, içtenlikle söylediğime inanmıyordu. 19. Bizde gençler de var,
yaşlılar da var. Yaş ayırımı yapmıyoruz. 20. Aramızda çoktanberi soğukluk
var. Şimdi de bana inat (olsun diye) dediğimi yapmayacak. Bir terslemeli
herifi. 21. Bu toprağa hak iddiasına ne dersiniz?
1. Это же несчастье! А вы шутите. 2. «Эго он получил оплеуху?» Я
кивнул головой. 3. Парня быстро поймали. Теперь он понесет наказание.
4. У них натянутые отношения. 5. Женщины закричали, началась сумяти­
ца. 6. Хотел бы вам помочь, но это не в моей власти. 7*Прямо на глазах
у человека украли чемодан. 8. Я хотел поведать ему обо всем, но с тех
пор прошло уже много времени. 9. Он пошел следом за мной, но я сразу

66
же сел в «долмуш» и уехал. 10. Это, конечно, не что иное, как случайное
совпадение. 11. Мне надоело каждый раз его обыгрывать. К тому же
после каждой партии он сходил с ума. Но из упрямства снова садился
шрать. 12. Его вина была налицо. Боже! Как бы он не попал под суд и не
получил тюремного заключения (... и не получил подгода). — Даст Бог,
ограничатся штрафом (назначением штрафа). Надо зайти в полицейский
участок. 13. Я не утверждаю, что он сошел с ума. Но в таком случае его
надо поставить на свое место.

1. Bizimle kavga mı çıkaracak? Hep bağırıp dunıyor. 2. Alelâde bir adam

dersiniz, fakat aşırı solcu diye tanınıyor. 3. Deniz aşırı ülkelerde
bulunmadım. 4. Ortadan silindi, bu esnada hızlı hızlı yürüyor. 5. Sizinki cins
köpek mi? — Nerede! Ama erkek cinsi. 6. Beni azarlarken aptal aptal
yüzüne baktım. 7. Buraya muayyen (belirli) günlerde gelir. 8. Savaş esnasında
bu kent yeryüzünden (haritadan) silinmişti. 9. O kalemi istemedim, berikini
ver. 10. Yanlış var. Bunu beyan eden ben değilim, ben hiç bir beyanatta
bulunmadım.
1. Как громко говорит этот человек!. 2. Смотри не в зеркало, а в окно:
как быстро он бежит. 3. Мы видимся с ним чер'ёз Дёйь. 4. Они живут
через два дома от нас. 5. Его можно принять за дурака, но не обманы­
вайся, такого рода люди могут быть очень хитрыми. 6. Обыкновенный
диван. А тебе какой нужен? 7. Что ты кричишь? Кто дал тебе право
ругать меня? 8. Вычеркни его фамилию из списка. 9. Этот что спро­
сил, и тот что сказал? 10. На этом берегу (на этой стороне) я его не
видел. 11. Он так изложил свою мысль. 12. По этому поводу надо сде­
лать заявление.

Ensesinde bir sinek

(Hikâye. Kısaltılarak ve biraz değiştirilerek bir mizah

dergisinden alınmıştır)
Allah korusun, günün birinde mahkemeye düşersem halim dumandır.
Çünkü sabıkalıyım1. Dört sene önce bir sivrisinek öldürdüğüm için altı ay
hapse mahkûm olmuştum.
Bir sivrisinek yüzünden insan hapse girer mi? Girdim işte!.. Hem de altı
ay yattım.
O yaz Çegelköyüne gitmiştik. Sözde dinlenme için! Benim gibi iş güç
sahibine dinlenme olur mu? Sabahleyin erkenden İstanbula in; akşam üstü
geç vakit dön! \&puru kaçırdım kaçracağım telâşı da var üstelik.

1 Sabıka = geçmişte işlenmiş suç.

3*
67
 Neyse orası lâzım değil; her sabah aynı vapurla indiğim için her gün
hemen hemen aynı yüzlerle karşılaşıyordum. Bunların arasında bir yolcu
vardı ki beni dehşetli meraka düşürmüştü.
Kim olduğunu ne iş yaptığını, hatta ne dinden ne milliyetten olduğunu
bilmiyordum. Gençten bir adamdı. Güzel, çirkin, yakışıklı, yakışıksız, nasıl
olduğunun farkında bile değildim. Yalnız gözlüklü olduğunu biliyorum.
Bu adam her gün vapurda birkaç gazete alır, cebinden kalemini çıkanr;
okur, okur ve habre birçok kelimelerin altını çizerdi. Bir gün, beş gün, on
gün... Hep böyle!.. Bu adamm ne yaptığını sözcüklerin altım niçin çizdiğini
çok merak ediyordum.
Hepimizin böyle merak ettiğimiz şeyler, vardır. Fakat çok defa sorup
öğrenmek cesaretini yahut fırsatını bulamayız. Ben de ne cesaret, ne de fırsat
bulabiliyordum. Adamın gazeteden baş kaldırdığı, bir an için olsun
etrafındakilerin yüzüne baktığı yoktu ki.
Bir gün yanındaki yere oturdum ve hangi sözcüklerin altım çizdiğine
baktım. Çok dikkat ettim; çok düşündüm ama sözcüklerin altını ne maksatla
çizdiğini bir türlü anlayamadım.
Deli olmak işten değildi. Hiç kimse ile konuşmuyordu ki onunla ahbap
olup sorayım. Ykpur köprüye gelinçe yerinden kalkar dosdoğru kapıya
yollanırdı.
Düşünüyordum: Bu kelimeleri niçin çizebilir? Belki bir ansiklopediye
hazırlık yapıyordur! Eğer öyle ise, pek garip bir usul.
Ancak işin iç yüzünü öğrenmek kolay değil. Siz benim yerimde
olsaydınız ne yapardım€1 Ben kurnazlığa baş vurmaya karar verdim, şöyle
bir çare buldum.
Bir gün tekrar adamın yanıbaşına oturdum. O yine elinde kalemi, hem
okuyor, hem çiziyordu. Bir zaman onu sessiz, sadasız seyrettikten sonra bir
aralık ansızın parmağımı uzatıp çizmediği bir kelimeyi göstererek: .....
— Atladınız! dedim.
— Hiç cevap vermedi, dönüp yüzüme bile bakmadı, gösterdiğim
kelimenin altını çizip işine devam etti. Fırsat bu fırsat. «Canım bu sözcüklerin
altını niçin çiziyorsunuz»? diye sorsaydım ya! Dilim tutuldu, soramadjm.
Aklım başıma geldiği zaman da aradan çok vakit geçmişti.
Bu işi ertesi güne sakladım. Ertesi gün yiiıe yanındaki yere oturdum.
Kafamı yaklaştırarak bir zaman yaptığı işi seyrettikten sonra damdan düşer
gibi:
— Bu çizdiğiniz sözcükleri ne yapıyorsunuz?
Diye sordum.
Başını bir saniye bana çevirdi. Günlerce uğraşarak topladığım cesareti bir
anda yok eden bir sertlikle:
— Lâzım mı?
Diye cevap verdi.
68
 Aynaya bakmadım ama her halde kıpkırmızı kesilmiştim. Mahvoldum, rezil
oldum. Ne cevap verebildim, ne de bir şey yapabildim. Bir daha adamın
yanına da oturmadım.

***

Bir sabah (oturacak) yer bulamamış, ayakta kalmıştım. O-oturuyordu.

Gittim oturduğu kanapenin arka tarafında, ayakta durdum. Elimde olmayarak
onun durmadan kelimelerin altım çizen kalemini gözlüyordum.
Bu sırada kulağımın dibinde hafif bir ses iştildi: bir sivrisinek. Sol
kulağımdan burnuma doğru inerek tatlı bir uçuş yaptıktan sonra,dosdoğru
gitti, bizimkinin ensesine kondu.
Birden aklıma sıtma mücadelesi geldi. Mikroplu sivrisineklerden biri
olmasın bu! Hayvana dikkatle baktım, ta kendisi! Sıtma taşıyan
sivrisineklerden biri. Şimdi ne yapmalı? Mesele gayet ciddi idi. Göz göre
göre bir adam, hem de gayet çalışkan, ciddi bilgili bir adam sıtmaya
yakalanıyordu.
— Bayım, ensenize bir şey kondu. Bir sivrisinek!
Diyeceğim ama bir ters cevap verirse? Zaten aramızda bir soğukluk var.
— Sana ne?
Derse ne cevap veririm?
Köpoğlu sinek bir türlü uçup gitmez! Evet, ne kalkacağı var, ne de
gideceği..;. Eğer mikroplu ise herif yandı. Değilse iki ihtimal (olasılık) var.
Bu adam ya sıtmalıdır, yahut değildir. Sıtmalı değilse mesele yok. Fakat ya
sıtmalı ise hastalığı hayvan vasıtasıyla başka bir vatandaşa geçebilir. Aman
yarabbi! Burada büyük bir sıtma felâketi hazırlanıyor.
Ben böyle düşünürken sinek keyifli keyifli kanatlarını sallıyordu. O sırada
Köprüye gelmişiz. Vapurdan inmek için adam ayağa kalkınca hemen arkasına
düştüm. O gider, ben giderim. Sinek keyfinde... Deli olmak işten değil...
Birden ne oldu, nasıl oldu, nasıl yaptım, bilmiyorum, bilemiyorum. Olanca
kuvvetimle herifin ensesine bir tokat aşketmişim (=atmışım, yapıştırmışım).
Adam tokatı yer yemez düştü. Hem nereye? Denize!
Bitabiî ortalık karıştı. İnsanlar bağrıştı, düdükler çaldı, polis yetişti.
Kollarımdan yakalanınca aklım başıma geldi. Adamı çabucak kurtardılar. Tabiî
ben de karakolu, oradan da mahkemeyi boyladım.
Yolda düşündüm taşındım. Bu işi bir sivrisinek yüzünden yaptım dersem
gülecekler; kimse inanmayacak. Akıl muayenesi yaptıracaklar. Akıllı
olduğunu kim ispat edebilmiş ki ben edeyim?
Baktım ki o ceza daha ağır; sivrisinek sorununu hiç açmadım. Arkadan,
kendisini bir arkadaşa benzettiğimi, şaka diye ensesine bir tokat attığımı,
fena bir tesadüf eseri denize düştüğünü, kendisine karşı hiç bir düşmanlığım
olmadığını söyledim.

69
 Fakat herif inatçı çıktı. Çoktandır kendisini takip ettiğimi, hattâ geçenlendç
işine karıştığım için beni terslemek zorunda kaldığını, bu yüzden kavga
çıkarmak ıtediğimi ve sonunda kendisini denize attığımı iddia etti. Kısası altı
ayı giydik!
Hiç bir şeye yanmıyorum. O adam gazetedeki sözcüklerin altım ne diye
çiziyor, onu bir türlü öğrenemedim, deli olacağım!
(Rakım Çalapala)
Alışırma 11. Aşağıdaki somlan yanıtlayın:
1. Okuduğunuz mizah öyküsünde başlıca kaç kahraman var? 2. Öyküyü
anlatan, birkaç yıl önce ne yüzden hapse girmişti? 3. İiban bir sivrisinek
öldürdüğü için hapis cezası (veya hatta para cezası) görür mü? 4, O yaz
nereye, ne için gitmişlerdi? 5. Hikâyeci istirahattan söz edeıken neden «sözde»
sözcüğünü kullanır? 6. Her sabah tstanbula indiği vapurda öykücünün
dikkatini çeken, merakım uyandıran adamı tarif eder misiniz*? Aledâdebir i ısan
mıydı? 7 .0 adam vapurda her gün ne yapardı? 8. Sözcüklerin altım çizmekte
amacı ne olabilirdi? 9. Beriki işin içyüzünü neden cğrenem:yordu? 10. Nihayet
ne yaptı? 11. Hazırladığı soruyu neden sormadı? 12. Ertesi sabah sorunca ne
oldu? Öteki bizimkini azarladı mı? Kavga mı çıkardı? bağırıp çağırdı mı? Nasıl
oldu da berikini aptal yerine koyda? 13. Bir sabah gencin ensesine konan
sivrisinek nasıl bir sinekti? 14. Bununla ilgili olarak beriki, akl ndan ne gibi
ihtimalleri geçirdi? 15. Sineğin konduğunu söylemeye neden cesaret
edemiyordu? Söyleseydi ne olabilirdi? 16. Bizimki, sineği öldürmek için nihayet
fırsat bununca ne oldu? 17.MaLkemede ne söyledi? Sivrisinek meselesini
niçin açmadı? 19. Genç adamın söyledikleri neydi? 19. Sonunda beriki
duyduğu hissi beyan edencen ne diyor? Yandığı şey neymiş?

Abşırma 12. Üç nokta yerine gerekli ekleri koyunuz:

1. Eğer (sent ileride bir daha kurnazlığa baş vur.,, (ben) seninle arkadaşlı*
etm e.... 2. Dün (ben) arkasına düş... nerede oturduğunu b il.... 3. Size yan
baktıklarına şaşmıyorum. Az çok cesur ol ...telâşa düşmeyip onlara yardım
göster.... 4. İşiniz duman. Eğer anlattıklarınızı ispat etme..., ceza gör.. „ hapse
gir... . 5. Keşke biz meraka düşme... de yolumuza devam et... . 6. (Siz)
zamanında her şeyi bana aç... şimdi her şey yerinde... . 7. Şaka etmeyin.
İleride başımıza bir felâket gel..., bunun cezasını siz g ö r.... 8. Uzaktan bir
polis filân görün..., bana haber ver. 9. Otoyu o kadar hızlı sürme. Polis dikkat
et...para cezası kesebilir. 10.0 gün kavgaya girişme..., şimdi hapiste yatma...,
annesi de üzülme.... 11. Alelade bir olay. O esnada aşırı heyecanlanıp kavga
çıkarma...adamla pekâlâ anlaşabil...

Abşırma 13. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya nakledin:

1. Başkanın asıl kızgınlığı otelci Hüsnü’ye idi. Üstünde frak olduğu için en
başa geçmiş, birdenbire bir önem almıştı. Frakı giyince kimse de ona «Geri
70
Air!» deyemiyordu. (A.N.) 2 .... Lokantanın dehşetli iş yaptığını söyledin.
Herif cuma günü gelince rezil olacağız! (A.N.) 3. Treni kaçıracağım
telâşından evden çıkarken çantamı unutmuştum. 4. Türkiye’ye gezi yapmak
fırsatı düşerse vallahi kaçırmam. 5. Gazeteme röportaj göndereyim
düşüncesiyle postaya yollandım. 6. O herifi yakalatıp hapse yatırtmak
lüzumunu (gereğini) çoktanberi duyuyoruz ama, bunu yaptırmak elimizde
(değildir. 7 .0 yıllarda iyi kötü küçük bir sermayem (param) olsaydı, bugün
ben de en azından birkaç yüzbin liralık adamdım! (O.K.) 8. Meselâ N.
Hikmet’in hayatına bakınız. Nâzım Türkiyede ... hayatını kazanmak için bin
bir çareye başvurur, gazetelere yazı yazar, tiyatrolara piyes hazırlar,
sinem aya rejisörlük yapardı. Şiirlerinde beş para kazandığını
hatırlanıyorum. (Z.S.) 9. Bir plaja gitseydiniz? — Sonunda öyle yaptım.
(A.N.) 10. Bir gün sıkıldı:— Ben kitapların olduğu yere gitsem, dedi. (Ö.S.)

Alışırma 14. Aşağıdaki parçayı Türkçeye geçiriniz:

Селим и Кямиль — два одноклассника, выпускники одной школы.
Селим был серьезным, воспитанным и немного хитрым мальчиком. Он
хорошо учился и всегда оказывался первым среди своих товарищей,
Кямиль — смелый, но резкий человек и большой упрямец. В школе он
был лентяем, на уроках бездельничал («ловил мух»). Селим его иноща
стыдил, но он не слушал.
Недавно на голову Кямиля обрушилась (пришла) беда. Между ним н
каким-то человеком возникла ссора. О подоплеке этого дела Кямиль
рассказывать не хочет. Кто-то кому-то дал несколько оплеух, к тому же
изо всех сил. Кого-то увезли в больницу, кто-то попал в полицейский
.участок. Если Кямиль попадет под суд и понесет тюремное наказание,
то положение его семьи ужасное. Особенно при нынешней дороговиз­
не жнзнн. Кямиль и сам не знает, как ему следует действовать. Чтобы
получить какой-то совет, он едет к Селиму. Кямиль говорит:
«Два года тому назад Селим с неизвестной мне целью уехал в Кыр-
шехир, и с тех пор я с ним не виделся. Сегодня утром я случайно увидел
fero, проезжая на трамвае по улице Мешрутийет, и, конечно, очень об­
радовался. Селим симпатичный парень высокого роста. Я его сразу от­
личу среди сотни людей. Если бы я крикнул и махнул рукой, он, вероят­
но, меня узнал бы. Но у меня отнялся язык — кричать в трамвае пока­
залось стыдно. От растерянности я не знал, что делать. Потом, наконец,
я пришел в себя и на следующей остановке сошел с трамвая. Однако
Селим не показывался. Проходя мимо одного кафе, я подумал: «Уж не
здесь ли он?» — и зашел внутрь. Но и там его не было. Значит, я его
упустил. Однако, поразмыслив, я сказал сам себе: «Селим — занятой
человек. Но вечером он должен быть дома. Зайду к нему, и все будет в

Анатолийские сказки

Tahsin Yücel

Anadolu Masalları (1956)

Пособие подготовили Александра Кошманова, Илья Франк

Метод чтения Ильи Франка

Yeşiltay

Yeşiltay mavi gözlü bir çocuktu (Ешилтай /имя переводится как «зеленый
жеребенок»/), голубоглазый: «с голубыми глазами» ребенок) bütün
çocuklara benzerdi (на всех детей был похож). İşi gücü oyundu (занятием его
были игры), güzel oyunlara bayılır (хорошие: «красивые» игры обожал), bir
de masalları severdi (и сказки любил).

Yeşiltay mavi gözlü bir çocuktu bütün çocuklara benzerdi. İşi gücü oyundu,
güzel oyunlara bayılır, bir de masalları severdi.

Geceleri (ночами) uyku girmezdi gözlerine (сон к нему никак не приходил:

«сон не входил в его глаза»), uyumaz (он не спал), annesini de uyutmazdı
(маму свою тоже заставлял не спать), gece yarılarına kadar (до поздней
ночи: «половины ночи») masal anlattırırdı (заставлял рассказывать сказки;
anlatmak — рассказывать; anlattırmak — заставлять рассказывать). Bir
türlü (в некотором роде) doymazdı masal dinlemeye (не мог насытиться

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 1

сказками: «слушаньем сказки»).

Geceleri uyku girmezdi gözlerine, uyumaz, annesini de uyutmazdı, gece

yarılarına kadar masal anlattırırdı. Bir türlü doymazdı masal dinlemeye.

Dinlediği güzelim masallar (слушая красивые сказки) düşlerine girer (он

засыпал: «входил в сновидения»), düşlerinde (в своих снах) devlerle,
cücelerle, dervişlerle, cinlerle, peri kızlarıyla (с великанами, гномами,
дервишами (магами), джинами, феями) birlikte gezerdi (вместе гулял); eline
(в руку) bir demir asa alıp (железный посох взяв) ayaklarına (на ноги)
demirden çarıklar giyerek (железные чарыки /род крестьянской самодельной
обуви/ надев) yola çıkar (выходил в путь), her düşünde (в каждом своем сне)
yeni yeni (все новые и новые) serüvenler yaşardı (приключения переживал).
Bıkmak, usanmak bilmezdi (что такое скука и усталость, он не знал).

Dinlediği güzelim masallar düşlerine girer, düşlerinde devlerle, cücelerle,

dervişlerle, cinlerle, peri kızlarıyla birlikte gezerdi; eline bir demir asa alıp
ayaklarına demirden çarıklar giyerek yola çıkar, her düşünde yeni yeni
serüvenler yaşardı. Bıkmak, usanmak bilmezdi.

Uzun zaman (долгое время) böyle sürüp gitti (так продолжаясь, прошло).
Yeşiltay hiçbir şeyden tat almaz oldu (Ешилтай ни от чего: «ни от какой
вещи» не получал удовольствие: «вкус»), oyunları bile unuttu (игры даже
забросил: «забыл»), yalnız masalları sevdi (только сказки любил). Doğru
dürüst yemek bile yemez oldu (правильно питаться даже перестал:
«правильную пищу перестал есть»), inceldi (похудел: «стал тонким»), yüzü
sarardı (лицо побледнело), cılızlaştı (зачахнул).

Uzun zaman böyle sürüp gitti. Yeşiltay hiçbir şeyden tat almaz oldu,
oyunları bile unuttu, yalnız masalları sevdi. Doğru dürüst yemek bile yemez

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 2

oldu, inceldi, yüzü sarardı, cılızlaştı.

Nasıl cılızlaşmasın (как ему не зачахнуть), nasıl sararmasındı (как не

побледнеть)? Sokağa bile (на улицу даже) çıkmıyordu artık (не выходит
больше). Arkadaşları kapısına geldiler (друзья к его двери приходили), en
güzel oyuncaklarını da yanlarında getirdiler (самые красивые игрушки с собой
приносили), onunla birlikte oynamak istediler (с ним вместе поиграть хотели).
Yeşiltay kapıyı açmadı (Ешилтай дверь не открыл).

Nasıl cılızlaşmasın, nasıl sararmasındı? Sokağa bile çıkmıyordu artık.

Arkadaşları kapısına geldiler, en güzel oyuncaklarını da yanlarında
getirdiler, onunla birlikte oynamak istediler. Yeşiltay kapıyı açmadı.

Karanlık bir odaya kapanıp (в темной комнате закрывшись) sevgili düşlerine

daldı (в любимые сны погружался), eşsiz serüvenler yaşadı (необыкновенные
приключения переживал). Yeşiltay'ın yaşamı (жизнь Ешилтая) şimdi bir
masaldı (теперь сказкой была).

Karanlık bir odaya kapanıp sevgili düşlerine daldı, eşsiz serüvenler yaşadı.
Yeşiltay'ın yaşamı şimdi bir masaldı.

Herkesin yaşadığı yaşam onu ilgilendirmiyor (жизнь других: «всеми прожитая

жизнь» его не интересует; ilgilendirmek — интересовать), insanlar onu
çekmiyordu (люди его не притягивают; çekmek — тянуть). Varsa da, yoksa
da masallardı (ничего кроме сказок) sevdiği cüceler, devler, keloğlanlar,
özellikle de peri kızlarıydı (любимых гномов, великанов, кельогланов
(keloğlan — «лысый парень», герой турецких народных сказок, Иванушка-
дурачок) и особенно фей).

Herkesin yaşadığı yaşam onu ilgilendirmiyor, insanlar onu çekmiyordu.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 3

 Varsa da, yoksa da masallardı sevdiği cüceler, devler, keloğlanlar, özellikle
de peri kızlarıydı.

Yaşı epeyce ilerlemişti (он изрядно повзрослел: «его возраст изрядно

продвинулся вперед»), ama Yeşiltay hep o eski mavi gözlü çocuktu (но Ешилтай
все тот же прежний голубоглазый ребенок), masallarda yaşayan bir küçük
çocuktan başka bir şey değildi (в сказках живущий маленький ребенок и
больше ничего).
Masallardan hiç bıkmadı, usanmadı (от сказок совсем не устал, не утомился).
Bir gün (однажды: «один день») gene odasına kapandı (снова в своей комнате
закрылся). Masallar düşündü (о сказках задумался), içi sızladı (душа:
«внутренность» заныла), hep böyle (всегда вот так) karanlık bir yerde kalmak (в
темном месте оставаться) buradan çıkınca da (а выходя отсюда) ancak sıradan
insanlarla karşılaşmak (только с заурядными людьми встречаться) canını
sıkıyor (ему надоело: «душу сжимает»), buralardan kaçıp (отсюда сбежав)
gerçek masallarda yaşamak istiyordu (в настоящих сказках пожить захотел).

Yaşı epeyce ilerlemişti, ama Yeşiltay hep o eski mavi gözlü çocuktu,
masallarda yaşayan bir küçük çocuktan başka bir şey değildi.
Masallardan hiç bıkmadı, usanmadı. Bir gün gene odasına kapandı. Masallar
düşündü, içi sızladı, hep böyle karanlık bir yerde kalmak, buradan çıkınca da
ancak sıradan insanlarla karşılaşmak canını sıkıyor, buralardan kaçıp gerçek
masallarda yaşamak istiyordu.

Ellerini göğe doğru kaldırıp (свои руки к небу подняв) Tanrı'ya yalvardı
(Всевышнему = Аллаху взмолился). Kendisini bu yerlerden uzaklaştırmasını
(себя от этих мест отправить подальше: «отдаление его»), alıp masallar
ülkesine götürmesini (взять и в сказочную страну перенести), hiç değilse (хотя
бы), bir Keloğlan yapmasını (Кельогланом сделать) söyledi (попросил:
«сказал»). Sonra gözlerini yumdu (потом глаза закрыл), çok bitkindi (очень

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 4

изнуренный), uykuya daldı (в сон погрузился).
Yeşiltay bu uykudan uyanmadı (Ешилтай от этого сна не проснулся).

Ellerini göğe doğru kaldırıp Tanrı'ya yalvardı. Kendisini bu yerlerden

uzaklaştırmasını, alıp masallar ülkesine götürmesini, hiç değilse, bir Keloğlan
yapmasını söyledi. Sonra gözlerini yumdu, çok bitkindi, uykuya daldı.
Yeşiltay bu uykudan uyanmadı.

Uyandı ya (проснулся, но) bir başka türlü uyandı (по-другому: «другая

разновидность» проснулся). Gözlerini açtığı zaman (глаза открыл когда)
karanlık odasını göremedi (темную комнату не смог увидеть; görmedi — не
увидел; göremedi — не смог увидеть). Çok güzel bir evin basamaklarındaydı (у
очень красивого дома на ступеньках был). Olmadık şeylere (необыкновенным
вещам), masallara alışmıştı (к сказкам привыкший), böyle bir yerde uyanışına
şaşmadı (в таком месте проснувшись, не удивился). Yalnız taşlar her yanını
acıtmıştı (только камни со всех сторон причиняли боль), kalçaları sızlıyordu
(бедра болели).

Uyandı ya bir başka türlü uyandı. Gözlerini açtığı zaman karanlık odasını
göremedi. Çok güzel bir evin basamaklarındaydı. Olmadık şeylere, masallara
alışmıştı, böyle bir yerde uyanışına şaşmadı. Yalnız taşlar her yanını acıtmıştı,
kalçaları sızlıyordu.

Doğrulup başını kaldırdı (выпрямившись, голову поднял). Pencerede çok güzel

bir kız gördü (в окне очень красивую девушку увидел). Nedense bir tuhaf oldu
(отчего-то ему вдруг стало не по себе: «странно стало»), gözleri karardı (в
глазах потемнело). Böylesine güzel bir kız görmemişti Yeşiltay (такую
красивую девушку не видел Ешилтай), düşlerindeki peri kızları bile böylesine
güzel değildi (в его снах феи даже такими красивыми не были). Birdenbire
(вдруг) artık onsuz yaşayamayacağını anladı (что отныне без нее жить не

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 5

сможет, понял). Yaklaştı (приблизился), bir şeyler söyledi (что-то сказал).
Karışık şeylerdi söyledikleri (запутанными были его слова: «вещи, сказанные
им»), belki de güzel şeylerdi (может, и красивые вещи), "güneş" gibi, "ay" gibi,
"yıldız" gibi (такие как «солнце», «луна», «звезда») sözcükler geçiyordu içinde
(слова были у него на душе: «проходили внутри»). Yeşiltay çok terliyor,
kekeliyordu (Ешилтай очень потеет, заикается), gözlerini güzel kızdan
ayıramıyordu (глаз от красивой девушки не может отвести).

Doğrulup başını kaldırdı. Pencerede çok güzel bir kız gördü. Nedense bir
tuhaf oldu, gözleri karardı. Böylesine güzel bir kız görmemişti Yeşiltay,
düşlerindeki peri kızları bile böylesine güzel değildi. Birdenbire artık onsuz
yaşayamayacağını anladı. Yaklaştı, bir şeyler söyledi. Karışık şeylerdi
söyledikleri, belki de güzel şeylerdi, "güneş" gibi, "ay" gibi, "yıldız" gibi
sözcükler geçiyordu içinde. Yeşiltay çok terliyor, kekeliyordu, gözlerini güzel
kızdan ayıramıyordu.

Ama kız dinlemiyordu (но девушка не слушает), işitmiyordu sanki (не слышит
словно). Yeşiltay'ın yüzüne bile bakmadı (Ешилтаю в лицо даже не посмотрела).
"Git buradan, Keloğlan, (иди отсюда, Кельоглан: «лысый парень») durma burda
(не стой здесь), beni konuşturtma (не разговаривай со мной: «меня не
заставляй разговаривать»)" dedi (сказала). "Kardeşlerim gelip (мои братья
придут) döverler seni (поколотят тебя), uşaklarım gelip gülerler (мои слуги
придут, будут смеяться), seni buradan kovarlar (тебя отсюда прогонят)."
Yeşiltay içini çekti. (Ешилтай тяжело вздохнул: «внутренность вытащил»)
"Bana neden kel diyorsun (меня почему лысым называешь)? Benim başım kel
değil ki (моя голова не лысая же)!" dedi (сказал).

Ama kız dinlemiyordu, işitmiyordu sanki. Yeşiltay'ın yüzüne bile bakmadı.

"Git buradan, Keloğlan, durma burda, beni konuşturtma," dedi.
"Kardeşlerim gelip döverler seni, uşaklarım gelip gülerler, seni buradan

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 6

kovarlar."
Yeşiltay içini çekti.
"Bana neden kel diyorsun? Benim başım kel değil ki!" dedi.

Güzel kız gülmeye başladı (красивая девушка смеяться начала); güldü, güldü
(смеялась, смеялась), kahkahası uzun zaman kesilmedi (ее смех долгое время не
прекращался).
"Başındaki kelden bile (о лысине на своей голове даже) haberin yok (не знаешь:
«новости нет»), Keloğlan, bir de beni istemeye kalkıyorsun (да еще и меня
пытаешься завоевать: «хотеть поднимаешься»). Kendini bil (знай свое место:
«себя знай»), boyundan büyük işlere girişme (больше, чем сможешь, делать не
пытайся: «за своего роста больше вещи не берись»), git buradan (уходи
отсюда). Gitmezsen, senin için iyi olmaz! (а не уйдешь, тебе будет худо: «для
тебя хорошо не будет»)" diye yanıtladı (ответила: «говоря, ответила»,
yanıtlamak — отвечать).

Güzel kız gülmeye başladı; güldü, güldü, kahkahası uzun zaman kesilmedi.
"Başındaki kelden bile haberin yok, Keloğlan, bir de beni istemeye
kalkıyorsun. Kendini bil, boyundan büyük işlere girişme, git buradan.
Gitmezsen, senin için iyi olmaz!" diye yanıtladı.

Yeşiltay elini başına götürdü (Ешилтай руку к голове поднял: «перенес»). Olur
şey değil (не может быть: «возможная вещь нет», keldi (он был лысым),
söyleyecek bir şey bulamadı (сказать ничего не нашел), yürüdü gitti (ушел
прочь: «пешком ушел»). Gitti ya aklı (ушел, но ум его), pencerede oturan güzel
kızda kaldı (рядом с сидящей у окна красивой девушкой остался). Güzel kızın
güzel yüzü (красивой девушки красивое лицо) gözlerinden silinmedi (забыть не
смог: «из глаз не стер»). Bilmediği, görmediği bir kentteydi (в неизвестном,
невиданном городе был). "Nasıl bir kent bu? (что за город это)" deyip (говоря),
çevresine bakmıyordu (вокруг не смотрит). Yanından insanlar geçiyor (мимо

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 7

люди проходят), hiçbirini görmüyordu (никого не видит). Keloğlan olmuştu
(стал Кельогланом) artık masallar ülkesindeydi (отныне в сказочной стране),
bir masal olmuştu (стал сказкой), masallar nasıl olsa (сказки, как ни крути: «как
было бы») mutlu bir sonuçla biterdi her zaman (счастливым концом
заканчивались все время). Bunun için (поэтому), bulanık bir sevinç uyanıyordu
içinde (смутная радость просыпалась внутри), bir gün güzel kızla
evlenebileceğini düşünerek (думая, что однажды на красивой девушке он
сможет жениться; evlenmek — жениться; evlenebilmek — смочь жениться)
durmadan yürüyordu (не останавливаясь, шел: «шел пешком»).

Yeşiltay elini başına götürdü. Olur şey değil, keldi, söyleyecek bir şey
bulamadı, yürüdü gitti. Gitti ya aklı, pencerede oturan güzel kızda kaldı.
Güzel kızın güzel yüzü gözlerinden silinmedi. Bilmediği, görmediği bir
kentteydi. "Nasıl bir kent bu?" deyip çevresine bakmıyordu. Yanından
insanlar geçiyor, hiçbirini görmüyordu. Keloğlan olmuştu, artık masallar
ülkesindeydi, bir masal olmuştu, masallar nasıl olsa mutlu bir sonuçla biterdi
her zaman. Bunun için, bulanık bir sevinç uyanıyordu içinde, bir gün güzel
kızla evlenebileceğini düşünerek durmadan yürüyordu.

Kentin evleri seyrekleşmeye (городские дома редели), sokaklarda dolaşanlar

azalmaya başlıyordu (гуляющих по улицам меньше становилось:
«уменьшаться начали»; başlamak — начинаться). En sonunda kentten çıktı (в
самом конце из города вышел), iki yanı ağaçlı bir yola saptı (на аллею: «с
обеих сторон с деревьями улицу» свернул). Bir ulu ağacın altında (под
огромным деревом: «одним великим деревом под») oturan ak sakallı bir yaşlı
adam (сидящий белобородый старик) eliyle kendisini çağırdı (рукой его
подозвал). Yeşiltay dalgındı (Ешилтай был рассеянным), güzel kızı
düşünüyordu (о красивой девушке думал), yaşlı adamı görmedi (старика:
«пожилого человека» не увидел), seslenmese, yürüyüp gidecekti (если бы тот
не окрикнул его, прошел бы мимо). Ama ak sakallı adam seslendi (но

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 8

белобородый старик окрикнул), bununla da yetinmeyip (этим не
ограничившись) yolunu kesti (дорогу преградил: «отрезал»). Yeşiltay dalgın
dalgın yüzüne baktı (Ешилтай рассеянно-рассеянно на него: «в его лицо»
посмотрел):

Kentin evleri seyrekleşmeye, sokaklarda dolaşanlar azalmaya başlıyordu. En

sonunda kentten çıktı, iki yanı ağaçlı bir yola saptı. Bir ulu ağacın altında
oturan ak sakallı bir yaşlı adam eliyle kendisini çağırdı. Yeşiltay dalgındı,
güzel kızı düşünüyordu, yaşlı adamı görmedi, seslenmese, yürüyüp gidecekti.
Ama ak sakallı adam seslendi, bununla da yetinmeyip yolunu kesti. Yeşiltay
dalgın dalgın yüzüne baktı:

"Ne var, neden yolumu kestin?" (что случилось: «что есть», почему дорогу
преградил) diye sordu (спросил: «говоря спросил»).
"Yüzüme bak, gözlerime bak (мне в лицо посмотри, мне в глаза посмотри),"
dedi yaşlı adam (сказал старик), "üstüme başıma iyice bir bak (на мою голову
хорошенько посмотри)!"
Yeşiltay da baktı ya pek bir şey anlayamadı (Ешилтай-то посмотрел, но ничего
особенного не смог понять; anlamadı — не понял; anlayamadı — не смог
понять). Yaşlı adam içini çekti (старик вздохнул):
"Çok dalgınsın (очень рассеян ты), beni tanımadın (меня не узнал)," diye
söylendi (сказал).
O zaman Yeşiltay'ın gözleri sevinçle parladı (тогда: «в то время» глаза Ешилтая
радостью засветились) ak sakallı adamın elini öptü (старику руку поцеловал).

"Ne var, neden yolumu kestin?" diye sordu.

"Yüzüme bak, gözlerime bak," dedi yaşlı adam, "üstüme başıma iyice bir
bak!"
Yeşiltay da baktı ya pek bir şey anlayamadı. Yaşlı adam içini çekti:
"Çok dalgınsın, beni tanımadın," diye söylendi.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 9

O zaman Yeşiltay'ın gözleri sevinçle parladı, ak sakallı adamın elini öptü.

"Tanıdım, tanıdım (узнал, узнал)!" dedi (сказал). "Tanıdım, nasıl tanımam (узнал,
как не узнать), masallardan tanırım seni (из сказок знаю тебя), dervişsin sen
(дервиш ты /дервиш — волшебник, маг/), iyi yürekli dervişsin (добрый: «с
хорошим сердцем» дервиш ты)!"
Yaşlı adam gülümsedi (старик улыбнулся):
"Evet!" dedi (да, сказал).
Yeşiltay'ın koluna girip (Ешилтая взяв под руку) ağacın dibine götürdü (привел
к корням дерева), oturdu (сел), ona da bir yer gösterdi (и ему место указал).
"Anlatma (не объясняй; anlatmak — объяснять, рассказывать), hepsini
biliyorum!" dedi (все знаю, сказал).

"Tanıdım, tanıdım!" dedi. "Tanıdım, nasıl tanımam, masallardan tanırım

seni, dervişsin sen, iyi yürekli dervişsin!"
Yaşlı adam gülümsedi:
"Evet!" dedi.
Yeşiltay'ın koluna girip ağacın dibine götürdü, oturdu, ona da bir yer gösterdi.
"Anlatma, hepsini biliyorum!" dedi.

Yeşiltay'a yardım edeceğine söz verdi (Ешилтаю помочь: «помощь сделать»

пообещал: «слово дал»). Ama bu iş çok güç bir işti (но эта задача: «работа»
была очень тяжелой задачей). Yeşiltay gelmiş geçmiş kızların (Ешилтай из всех
девушек: «приходящих, проходящих девушек») en güzeline (самой красивой),
en kendini beğenmişine (самой самовлюбленной «себя любящей»), üstelik (и
сверх этого) en zenginine (самой богатой) gönül vermişti (сердце отдал). Ama
Tanrı da umut vermişti insanlara (но Аллах надежду дал людям), akıl, hüner, güç
vermişti (ум, хитрость, силу дал). Sonra (потом) her insana zayıf bir yan vermişti
(каждому человеку слабое место: «сторону» дал). Kendini beğenmiş, güzel
kızın da (у самовлюбленной, красивой девушки тоже) zayıf bir yanı vardı

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 10

kuşkusuz (слабое место было, несомненно). İşte bunu anlamaya çalışacaklardı
(ну вот это понять они и будут стараться: «понимать работать будут»), her
şeyi deneyecekler (все испробуют), umutlarını kesmeyeceklerdi (надежды свои
не потеряют; kesmek — отрезать).

Yeşiltay'a yardım edeceğine söz verdi. Ama bu iş çok güç bir işti. Yeşiltay
gelmiş geçmiş kızların en güzeline, en kendini beğenmişine, üstelik en
zenginine gönül vermişti. Ama Tanrı da umut vermişti insanlara, akıl, hüner,
güç vermişti. Sonra her insana zayıf bir yan vermişti. Kendini beğenmiş, güzel
kızın da zayıf bir yanı vardı kuşkusuz. İşte bunu anlamaya çalışacaklardı, her
şeyi deneyecekler, umutlarını kesmeyeceklerdi.

Derviş Yeşiltay'a yardım etti (дервиш Ешилтаю помог), her şeyi denediler (все
испробовали: «каждую вещь попробовали»), Yeşiltay türlü kılıklara girdi
(Ешилтай разные облики принимал: «в разные облики входил»), türlü hünerler
gösterdi (разные хитрости показывал). Hiçbiri sonuç vermedi (все
безрезультатно: «ни один результата не дал»). Çok güzel bir delikanlı oldu
(очень красивым юношей стал), ipekler, sırmalar giydi (шелка, расшитые
золотом вещи надел). Gitti, kızın penceresinin altında dolaştı (пошел, под окном
девушки прогулялся). Kız bakıp yüzünü buruşturdu (девушка, взглянув, личико
сморщила), penceresini kapatıp içeriye girdi (окно закрыв, скрылась внутри:
«внутрь зашла»). Güzel kızın penceresinin önünde (перед окном красавицы:
«красивой девушки окном перед») fildişinden saray yükseltip (из слоновой
кости дворец возведя) en güzel penceresine çıkarak (из самого красивого окна
выглянув) güzel kızın penceresine baktı (в окно красавицы стал смотреть).

Derviş Yeşiltay'a yardım etti, her şeyi denediler, Yeşiltay türlü kılıklara girdi,
türlü hünerler gösterdi. Hiçbiri sonuç vermedi. Çok güzel bir delikanlı oldu,
ipekler, sırmalar giydi. Gitti, kızın penceresinin altında dolaştı. Kız bakıp
yüzünü buruşturdu, penceresini kapatıp içeriye girdi. Güzel kızın

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 11

penceresinin önünde fildişinden saray yükseltip en güzel penceresine çıkarak
güzel kızın penceresine baktı.

Mevsim bahardı (была весна: «время года была весна»), güzel kız
güneşleniyordu (красавица загорала), pencereye fildişi sarayın gölgesi vurunca
(когда тень от дворца из слоновой кости достигла окна: «окна из слоновой
кости дворца тень, когда достигла») öfkelendi, kızdı gitti (разгневалась,
разозлилась и ушла), Yeşiltay'ın yüzüne bile bakmadı (Ешилтаю в лицо даже не
взглянула). Yeşiltay'ın umutları tuzla buz oldu (надежды Ешилтая разбились
вдребезги: «солью со льдом стали»), fildişinden saray eriyiverdi (дворец из
слоновой кости растворился; eritmek — плавить, растворять; eriyiverdi —
сразу, легко растворился), yerinde bir Keloğlan kaldı (на его месте Кельоглан
остался), yüzünü ellerinin içine alıp (лицо руками закрыв: «лицо рук внутрь
взяв») ağlamaya başladı (плакать начал).

Mevsim bahardı, güzel kız güneşleniyordu, pencereye fildişi sarayın gölgesi

vurunca öfkelendi, kızdı gitti, Yeşiltay'ın yüzüne bile bakmadı. Yeşiltay'ın
umutları tuzla buz oldu, fildişinden saray eriyiverdi, yerinde bir Keloğlan
kaldı, yüzünü ellerinin içine alıp ağlamaya başladı.

Derviş geldi (дервиш пришел), sırtını okşadı (по спине его погладил; okşamak
— гладить). "Bu kız alınmaz bir kale sanki (эта девушка словно неприступная
крепость)," dedi (сказал), "ama yeryüzünde (но на земле: «на поверхности
земли») bir sürü kız var (много девушек есть), çok güzel kızlar var, biliyor
musun (очень красивых девушек, знаешь)?" Yeşiltay bu sözleri dinlemek bile
istemedi (Ешилтай этих слов слушать даже не захотел). Gene de dervişle
birlikte gitti (снова с дервишем вместе ушел), hiç yanından ayrılmadı (совсем от
него не отлучался). Günler geçti (дни прошли), öğütler, sihirler, tılsımlar
(наставления, колдовство, талисманы) Yeşiltay'ın acısını dindiremedi (боль
Ешилтая унять не смогли).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 12

Derviş geldi, sırtını okşadı. "Bu kız alınmaz bir kale sanki," dedi, "ama
yeryüzünde bir sürü kız var, çok güzel kızlar var, biliyor musun?" Yeşiltay
bu sözleri dinlemek bile istemedi. Gene de dervişle birlikte gitti, hiç yanından
ayrılmadı. Günler geçti, öğütler, sihirler, tılsımlar Yeşiltay'ın acısını
dindiremedi.

Güzel kızın özlemine dayanamadı Yeşiltay (не выдержав тоски по красавице,

Ешилтай), ne olursa olsun onu görmek istedi (во что бы то ни стало: «что бы не
случилось, пусть» ее увидеть захотел); hiç değilse (по крайней мере) onun
ellerine değmiş bir şeyi olsun istedi (пусть будет что-нибудь, до чего она
дотрагивалась: «ее руки касались какой-нибудь вещи пусть, захотел), iyi
yürekli dervişe yalvardı (доброго дервиша умолял). Derviş de dileğini yerine
getirdi (дервиш его желание исполнил: «к месту привел»). Yeşiltay bir dilenci
oldu (Ешилтай попрошайкой, нищим стал), güzel kızın kapısına gitti (к двери
красавицы подошел), bir dilim ekmek istedi (кусок хлеба попросил). Güzel kız
bir dilim ekmek bile vermedi (красавица куска хлеба даже не дала). Yeşiltay'ı
kapıdan kovdu (Ешилтая от двери прогнала).

Güzel kızın özlemine dayanamadı Yeşiltay, ne olursa olsun onu görmek istedi;
hiç değilse onun ellerine değmiş bir şeyi olsun istedi, iyi yürekli dervişe
yalvardı. Derviş de dileğini yerine getirdi. Yeşiltay bir dilenci oldu, güzel kızın
kapısına gitti, bir dilim ekmek istedi. Güzel kız bir dilim ekmek bile vermedi.
Yeşiltay'ı kapıdan kovdu.

Yeşiltay dönüp geldi (Ешилтай вернулся назад: «вернувшись, пришел»).

Ağladı, kendi kendini yedi (плакал, терзался: «сам себя ел»). Gene de görmek
istedi onu (снова захотел увидеть ее), ama kovulmak, küçülmek, alçalmak zoruna
gidiyordu (но был вынужден быть прогнанным, униженным и оскорбленным).
İyi yürekli dervişten (добрый: «с добрым сердцем» дервиш; yürek — сердце)

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 13

buna bir çare bulmasını söyledi (сказал, что этому решение найдет; bulmak —
находить; bulma — нахождение). Derviş tam üç gün düşündü (дервиш целых
три дня думал). Üç gün sonra Yeşiltay'ı yanına çağırdı (три дня спустя Ешилтая
к себе позвал), yüzünde büyük bir keder vardı (на его лице глубокая:
«большая» печаль была).

Yeşiltay dönüp geldi. Ağladı, kendi kendini yedi. Gene de görmek istedi onu,
ama kovulmak, küçülmek, alçalmak zoruna gidiyordu. İyi yürekli dervişten
buna bir çare bulmasını söyledi. Derviş tam üç gün düşündü. Üç gün sonra
Yeşiltay'ı yanına çağırdı, yüzünde büyük bir keder vardı.

"Beni iyi dinle, delikanlı (меня внимательно послушай, юноша)," diye başladı
(говоря начал). "Çok güzel bir kuş olacaksın şimdi (очень красивой птицей
станешь сейчас), görülmedik bir kuş olacaksın (невиданной птицей станешь),
tüylerin gözleri kamaştıracak (перья твои глаза будут слепить; kamaştırmak —
ослеплять светом), herkes şaşıracak (все удивятся), hayran kalacak (восхитятся:
«восхищенными останутся»). Gidip penceresine konacaksın (полетишь, на ее
окно сядешь), o da şaşacak (она тоже удивится). Konuşamayacaksın (не
сможешь разговаривать), gülemeyeceksin (не сможешь смеяться),
ağlayamayacaksın (не сможешь плакать), yalnız öteceksin (только петь будешь),
bütün duygularını ötüşün belirtecek (все твои чувства твоя песня выразит). On
beş gün boyunca (на протяжении пятнадцати дней) böyle kalacak (таким
останешься), on beş gün tamamlanmadan (по истечении пятнадцати дней)
buraya döneceksin (сюда вернешься). Dönmezsen (если не вернешься), başına
her şey gelebilir (с тобой может произойти что угодно: «на твою голову
каждая вещь прийти может»). Hadi şimdi (давай-ка сейчас), güle güle
(прощай), yolun açık olsun (в добрый путь «твоя дорога открытой будет
пусть»)!" diye bitirdi (говоря, закончил).

"Beni iyi dinle, delikanlı," diye başladı. "Çok güzel bir kuş olacaksın şimdi,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 14

görülmedik bir kuş olacaksın, tüylerin gözleri kamaştıracak, herkes şaşıracak,
hayran kalacak. Gidip penceresine konacaksın, o da şaşacak.
Konuşamayacaksın, gülemeyeceksin, ağlayamayacaksm, yalnız öteceksin,
bütün duygularını ötüşün belirtecek. On beş gün boyunca böyle kalacak, on
beş gün tamamlanmadan buraya döneceksin. Dönmezsen, başına her şey
gelebilir. Hadi şimdi, güle güle, yolun açık olsun!" diye bitirdi.

Yeşiltay çok güzel bir kuş oldu (Ешилтай очень красивой птицей стал). Uçtu
gitti (улетел), güzel kızın penceresine kondu (на окно красавицы сел). Güzel kız
bu kez gülümsedi (красавица в этот раз улыбнулась). Yeşiltay'ı bir altın kafese
koydu (Ешилтая в золотую клетку посадила) odasına götürdü (в свою комнату
отнесла). Yeşiltay hem acı, hem tatlı günler (Ешилтай как горькие, так и
сладкие дни) geçirdi burada (провел здесь). Acı acı öttü (горько-горько пел),
çok güzel türküler söyledi (очень красивые песни: «тюркю» (турецкие
народные песни, обычно грустные) пел), türküleri iyilik, sevgi üstüneydi (песни
были о добре, о любви). Kim dinlese (кто бы не услышал), gözleri yaşarır (его
глаза увлажнялись), ağlar, sevgiyi ta yüreğinde duyardı (он плакал, любовь в
самом сердце чувствовал).

Yeşiltay çok güzel bir kuş oldu. Uçtu gitti, güzel kızın penceresine kondu.
Güzel kız bu kez gülümsedi. Yeşiltay'ı bir altın kafese koydu, odasına götürdü.
Yeşiltay hem acı, hem tatlı günler geçirdi burada. Acı acı öttü, çok güzel
türküler söyledi, türküleri iyilik, sevgi üstüneydi. Kim dinlese, gözleri yaşarır,
ağlar, sevgiyi ta yüreğinde duyardı.

Ama güzel kız anlamadı (но красавица не понимала). Yüreği taştan mıydı, neydi
(ее сердце из камня что ли)? "Kuşum çok güzel ötüyor (моя птица очень
хорошо поет)," dedi yalnız (говорила только), "kuşum güzel bir kuş (птица моя
— красивая птица), eşsiz bir kuş (необыкновенная птица), sevinç dolu bir sesi
var (радости полон голос ее)," diye düşündü (думала), bundan da bir övünme

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 15

payı çıkardı (этим еще и хвасталась: «из этого также хвастовства долю
вынула»). Dostlarını, kardeşlerini çağırıp (друзей, братьев позвав) kuşunu
gösterdi (птицу показала). Dostları da, kardeşleri de, kendisi de çok eğlendiler (и
друзья ее, и братья, и сама она очень развлеклись), gagasına, kuyruğuna
dokundular (клюв и хвост трогали), güldüler (смеялись). Yeşiltay'ın içi sızladı
(душа Ешилтая болела), anlayışsızlığın bu kadarına da dayanılmazdı (такого
непонимания не выдерживал), insan olsa da konuşabilseydi (был бы он
человеком и мог бы разговаривать), söylemediğini bırakmazdı belki (говорить
не прекращал бы, наверное). Ama söyleyemiyordu (но не мог говорить), dudağı
yoktu (губ у него не было), çok güzel bir gagası vardı (очень красивый клюв
был), durmadan ötüyordu (без остановки пел).
Günler geçti (дни прошли).

Ama güzel kız anlamadı. Yüreği taştan mıydı, neydi? "Kuşum çok güzel
ötüyor," dedi yalnız, "kuşum güzel bir kuş, eşsiz bir kuş, sevinç dolu bir sesi
var," diye düşündü, bundan da bir övünme payı çıkardı. Dostlarını,
kardeşlerini çağırıp kuşunu gösterdi. Dostları da, kardeşleri de, kendisi de
çok eğlendiler, gagasına, kuyruğuna dokundular, güldüler. Yeşiltay'ın içi
sızladı, anlayışsızlığın bu kadarına da dayanılmazdı, insan olsa da
konuşabilseydi, söylemediğini bırakmazdı belki. Ama söyleyemiyordu, dudağı
yoktu, çok güzel bir gagası vardı, durmadan ötüyordu.
Günler geçti.

Yeşiltay her gün biraz daha dertleniyordu (Ешилтай с каждым днем все больше
мучился). Küçücük altın kafesin içindeyken (в маленькой золотой клетке) insan
oluvermekten (в человека превратиться), her şeyin ortaya çıkmasından (что вся
правда выплывет наружу) çok korkuyor (очень боялся), eğlencelik (предметом
забавы), göstermelik bir kuş (птицей, которую выставляют напоказ) olmak da
zoruna gidiyordu (оставаться вынужден был). Kaçıp kurtulmak istedi (сбежав,
освободиться хотел) kaçıncaya dek akla karayı seçti (но с побегом испытывал

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 16

большие трудности: «с белым черное выбирал»).
On beş günün tamamlanmasına da (и до истечения пятнадцати дней) çok az bir
zaman kalmıştı (очень мало времени оставалось), ama bunu düşünemedi (но об
этом не мог думать).

Yeşiltay her gün biraz daha dertleniyordu. Küçücük altın kafesin içindeyken
insan oluvermekten, her şeyin ortaya çıkmasından çok korkuyor, eğlencelik,
göstermelik bir kuş olmak da zoruna gidiyordu. Kaçıp kurtulmak istedi,
kaçıncaya dek akla karayı seçti. On beş günün tamamlanmasına da çok az bir
zaman kalmıştı, ama bunu düşünemedi.

Havalandı (взлетел), bulutlara doğru yükseldi (облакам навстречу поднялся).

Hem üzgündü, hem dalgındı (и грустным, и рассеянным был) nereye gittiğini
bilmiyordu (куда летел, не знал). Yalnız dertli dertli ötüyordu (только грустно-
грустно пел), güzel kızın güzel yüzü (красавицы прекрасное лицо) gözlerinin
önüne geliyor (его взору представляется), kulağında kahkahaları çınlıyordu (в
его ушах ее хохот звучит), daha acı, daha yanık bir sesle ötüyordu (еще более
горьким, более обжигающим голосом поет). O böyle öttükçe (он так пел),
bütün kuşlar çevresinde toplanmaktaydı (что все птицы вокруг него собирались).
Onunla birlikte geliyor (вместе с ним летят), türküsünü dinliyorlardı (его песню
слушают), dinledikçe gözleri yaşarıyordu (слушают, и глаза наполняются
слезами: «их глаза увлажняются»). Öyle görünüyordu ki (так выглядело),
kuşlar her şeyi anlamaktaydı (словно птицы все понимают).

Havalandı, bulutlara doğru yükseldi. Hem üzgündü, hem dalgındı, nereye

gittiğini bilmiyordu. Yalnız dertli dertli ötüyordu, güzel kızın güzel yüzü
gözlerinin önüne geliyor, kulağında kahkahaları çınlıyordu, daha acı, daha
yanık bir sesle ötüyordu. O böyle öttükçe, bütün kuşlar çevresinde
toplanmaktaydı. Onunla birlikte geliyor, türküsünü dinliyorlardı, dinledikçe
gözleri yaşarıyordu. Öyle görünüyordu ki, kuşlar her şeyi anlamaktaydı.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 17

Hava sıcaktı (погода была жаркой), aşağıda yeşil ağaçlar vardı (внизу зеленые
деревья были), yeşil ağaçların dalları serindi (ветки зеленых деревьев давали
прохладу), kuşlar bu dallarda dinlenirlerdi (птицы на этих ветвях отдыхали).
Dağ başlarında (на вершинах гор), yeşil çayırlarda (на зеленых лугах) pınarlar
vardı (родники были), pınarların suyu (родниковая вода) aydınlık, duru, buz
gibiydi (была чистая, прозрачная, холодная как лед), kuşlar bu sulardan
içmeden geçemezlerdi (птицы, не попив этой воды, не могут мимо пролететь).
Bahçelerde olgun meyvalar vardı (сады были полны спелых плодов: «в садах
спелые фрукты были»), kuşlar meyvaları çok severler (птицы фрукты очень
любят), yemeden edemezlerdi (не поесть не могут).

Hava sıcaktı, aşağıda yeşil ağaçlar vardı, yeşil ağaçların dalları serindi, kuşlar
bu dallarda dinlenirlerdi. Dağ başlarında, yeşil çayırlarda pınarlar vardı,
pınarların suyu aydınlık, duru, buz gibiydi, kuşlar bu sulardan içmeden
geçemezlerdi. Bahçelerde olgun meyvalar vardı, kuşlar meyvaları çok severler,
yemeden edemezlerdi.

Ağaçların dallarında (в ветвях деревьев), çatılarda yuvalar vardı (в кронах были

гнезда), yuvalarda yavru kuşlar (в гнездах птенцы: «детеныши птицы») kanat
çırpar (крыльями хлопали), başlarım göğe doğru kaldırıp (головы к небу подняв)
gagalarını açar (клювы открывали), yem isterlerdi (есть просили), azıcık yel esse
üşürler (небольшой ветер если подует, замерзнут), analarım beklerlerdi
(матерей своих ждали). Ama kuşlar her şeyi unutmuşlardı (но птицы все:
«каждую вещь» позабыли), Yeşiltay'ın ardından gidiyor (позади Ешилтая
летят), Yeşiltay'ın türküsünü dinliyorlardı (песню Ешилтая слушают).
Yeşiltay'sa hiçbirine bakmıyordu (Ешилтай же ни на кого не смотрит), derdini
anlamaları (то, что его горе понимают), durumuna acımaları (его положению
сострадают) hiçbir şeyi değiştirmiyordu (ничего не меняет).
Yeşiltay durmadan uçuyordu (Ешилтай без остановки летел).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 18

Ağaçların dallarında, çatılarda yuvalar vardı, yuvalarda yavru kuşlar kanat
çırpar, başlarım göğe doğru kaldırıp gagalarını açar, yem isterlerdi, azıcık yel
esse üşürler, analarım beklerlerdi. Ama kuşlar her şeyi unutmuşlardı,
Yeşiltay'ın ardından gidiyor, Yeşiltay'ın türküsünü dinliyorlardı. Yeşiltay'sa
hiçbirine bakmıyordu, derdini anlamaları, durumuna acımaları hiçbir şeyi
değiştirmiyordu.
Yeşiltay durmadan uçuyordu.

Bir ara doğduğu kentin üstüne geldi (вдруг он подлетел к городу, в котором
родился), bir zamanlar dolaştığı sokakları (улицы, по которым бродил когда-то:
«когда-то по которым он бродил улицы»), oturduğu evi gördü (дом, в котором
он жил, увидел), bildik insanlar gördü (людей, которых он знал, увидел).
Kulağına bir ses geldi, irkildi (он услышал голос: «в его ухо один голос вошел»,
он вздрогнул). "Gel, Yeşiltay, gel, bize dön (иди, Ешилтай, иди, к нам
возвращайся), bizden geçme (от нас не убегай), yazık sana (жалко тебя),"
diyordu bir ses (говорил голос). "Burada mutluluğa kavuşursun (здесь счастья
достигнешь), en gerçek serüvenleri burada yaşarsın (самые настоящие
приключения здесь переживешь)," diyordu. Yeşiltay kulağından çok, içinde
(Ешилтай, глубже, чем в ушах), yüreğinde duyuyordu bu sesi (в сердце своем
слышал этот голос).

Bir ara doğduğu kentin üstüne geldi, bir zamanlar dolaştığı sokakları,
oturduğu evi gördü, bildik insanlar gördü. Kulağına bir ses geldi, irkildi. "Gel,
Yeşiltay, gel, bize dön, bizden geçme, yazık sana," diyordu bir ses. "Burada
mutluluğa kavuşursun, en gerçek serüvenleri burada yaşarsın," diyordu.
Yeşiltay kulağından çok, içinde, yüreğinde duyuyordu bu sesi.

Çok tuhaf bir sesti (очень странный был голос), evlerin, ağaçların, yolların,
insanların sesiydi sanki (домов, деревьев, дорог, людей был голос словно),

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 19

sanki hepsi birden sesleniyordu (как будто бы все вдруг заговорили), hepsinin
sesi tek bir ses oluyor (их голоса одним голосом стали), evler, ağaçlar, insanlar,
yollar, sokaklar (дома, деревья, люди, дороги, улицы): "Gel, Yeşiltay, gel, bize
dön, bizim gibisini bulamazsın!" diyorlardı (иди, Ешилтай, иди, возвращайся к
нам, таких, как мы, не найдешь, говорили). Ama bu ses Yeşiltay'ı çekmiyordu
(но этот голос Ешилтая не привлек). Yüreğinde bir eziklik duydu (в сердце
тяжесть почувствовал), içi sızladı (душа заболела). Sonra, iyice hızlandı (потом,
хорошенько набрал скорость), öteki kuşlar da hızlandılar (другие птицы тоже
ускорились). Çevresi kuşa kesmişti (вокруг него птицы собрались), yer gök
kuşla (небосвод птицами), kuşların kanat sesleriyle dolmuştu (птичьих крыльев
звуками наполнился). Kocaman, uçsuz bucaksız bir bulutu andırıyorlardı
(гигантскую бескрайнюю: «без края, без угла» тучу напоминали).

Çok tuhaf bir sesti, evlerin, ağaçların, yolların, insanların sesiydi sanki, sanki
hepsi birden sesleniyordu, hepsinin sesi tek bir ses oluyor, evler, ağaçlar,
insanlar, yollar, sokaklar: "Gel, Yeşiltay, gel, bize dön, bizim gibisini
bulamazsın!" diyorlardı. Ama bu ses Yeşiltay'ı çekmiyordu. Yüreğinde bir
eziklik duydu, içi sızladı. Sonra, iyice hızlandı, öteki kuşlar da hızlandılar.
Çevresi kuşa kesmişti, yer gök kuşla, kuşların kanat sesleriyle dolmuştu.
Kocaman, uçsuz bucaksız bir bulutu andırıyorlardı.

Ama ne çıkardı (но что произошло)? Onbeş günlük süre dolup da (как
пятнадцатидневный срок подошел к концу: «наполнился»), Yeşiltay yeniden
Keloğlan olunca (и Ешилтай снова Кельогланом стал), yıldırım hızıyla
(молниеносно «с молнии скоростью») düşmeye başladı (падать начал), hemen
arkasından da uçsuz bucaksız bulut parçalandı (сразу за ним бескрайняя туча
раздробилась). Yeşiltay hızla düşerken (Ешилтай, быстро падая) çarptığı
kuşların kimileri öldü (из птиц, которых он задевал, многих убил). Ama sağ
kalanlar korkmadılar (но те, кто выжили: «здоровыми остались» не
испугались), çekilmediler (не улетели: «удалились»,), ölümü düşünmediler (о

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 20

смерти не думали), yuvalarda kendilerini bekleyen (про их ждавших в гнездах),
aç yavruları bile düşünmediler (голодных птенцов даже не подумали).

Ama ne çıkardı? Onbeş günlük süre dolup da, Yeşiltay yeniden Keloğlan
olunca, yıldırım hızıyla düşmeye başladı, hemen arkasından da uçsuz
bucaksız bulut parçalandı. Yeşiltay hızla düşerken çarptığı kuşların kimileri
öldü. Ama sağ kalanlar korkmadılar, çekilmediler, ölümü düşünmediler,
yuvalarda kendilerini bekleyen, aç yavruları bile düşünmediler.

Yalnız Yeşiltay'ı düşündüler (только о Ешилтае думали), Yeşiltay'ın acısını

anlamışlar (Ешилтая боль поняли), onu çok sevmişlerdi (его очень полюбили),
kurtarmak istediler (хотели спасти). Ellerine, kollarına yapıştılar (к рукам: «к
кистям, к рукам», его прилипли), hep birden altına toplandılar (все вдруг под
ним собрались). Ama ne de olsa güçleri sınırlıydı (но, все-таки, их сила была
небезгранична: «с границей»), fazla bir şey yapamadılar (много сделать не
смогли), gerektiği gibi tutamadılar (как надо не смогли удержать) Yeşiltay'ı,
yalnız biraz hızını azalttılar (только скорость Ешилтая немного уменьшили),
parça parça olmasını önlediler (разбиться в дребезги «осколком осколком
стать» ему не дали: «предотвратили»). Yeşiltay önce ağaçlara çarptı, sonra yere
düştü (Ешилтай сначала за деревья зацепился, потом на землю упал).

Yalnız Yeşiltay'ı düşündüler, Yeşiltay'ın acısını anlamışlar, onu çok

sevmişlerdi, kurtarmak istediler. Ellerine, kollarına yapıştılar, hep birden
altına toplandılar. Ama ne de olsa güçleri sınırlıydı, fazla bir şey yapamadılar,
gerektiği gibi tutamadılar Yeşiltay'ı, yalnız biraz hızını azalttılar, parça parça
olmasını önlediler. Yeşiltay önce ağaçlara çarptı, sonra yere düştü.

Bayılıp kaldı (потерял сознание), her yanı kana bulandı (весь: «все его бока»
кровью был перепачкан). Kuşlar üzüldüler (птицы загрустили), dövündüler, acı
acı ötmeye başladılar (загоревали, горько-горько петь начали). Yeşiltay öldü

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 21

sanıyorlardı (что Ешилтай умер, подумали). Ama yaşıyor (но он был жив), usul
usul soluk alıyordu (осторожно дышал: «дыхание брал»). Derviş geldi, kulağını
Yeşiltay'ın göğsüne koydu (дервиш пришел, ухо свое к груди Ешилтая
приложил). Gözleri sevinçle parladı, kuşlara döndü (его глаза радостью
загорелись, к птицам повернулся):
"Ölmedi, siz gidin, üzülmeyin (не умер он, улетайте, не грустите), kanatları
büyümemiş yavrularınız sizi bekler (с невыросшими крыльями птенцы вас
ждут), siz gidin. Keloğlan'a ben bakarım," dedi (улетайте, о Кельоглане я
позабочусь: «посмотрю», сказал).

Bayılıp kaldı, her yanı kana bulandı. Kuşlar üzüldüler, dövündüler, acı acı
ötmeye başladılar. Yeşiltay öldü sanıyorlardı. Ama yaşıyor, usul usul soluk
alıyordu. Derviş geldi, kulağını Yeşiltay'ın göğsüne koydu. Gözleri sevinçle
parladı, kuşlara döndü:
"Ölmedi, siz gidin, üzülmeyin, kanatları büyümemiş yavrularınız sizi bekler,
siz gidin. Keloğlan'a ben bakarım," dedi.

Gerçekten de baktı (вправду позаботился). Kanlarını sildi (кровь с него смыл,

«стер»), yaralarını sardı (раны его перевязал), hiç başından ayrılmadı (от него
совсем не отлучался). Yeşiltay'ın hastalığı çok uzadı (болезнь Ешилтая очень
затянулась), bir yaz, bir kış, bir bahar sürdü (одно лето, одну зиму, одну весну
длилась). Neden sonra iyileşti, yaraları kapandı (потом ему стало лучше, раны
его затянулись: «закрылись»), ama güzel kızı unutamadı (но красавицу он не
забыл). Yaralarının en çok sızladığı günlerde bile (даже в те дни, когда его раны
сильнее всего болели, «его раны больше всего сильно болели, когда в дни
даже») onu sayıkladı (о ней бредил). İyileşti, gene sayıkladı (поправился, но все
равно бредил). Derviş en sonunda dayanamadı, Yeşiltay'ın omzunu okşadı
(дервиш, в конце концов, не выдержал, плечо Ешилтая погладил).

Gerçekten de baktı. Kanlarını sildi, yaralarını sardı, hiç başından ayrılmadı.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 22

Yeşiltay'ın hastalığı çok uzadı, bir yaz, bir kış, bir bahar sürdü. Neden sonra
iyileşti, yaraları kapandı, ama güzel kızı unutamadı. Yaralarının en çok
sızladığı günlerde bile onu sayıkladı. İyileşti, gene sayıkladı. Derviş en
sonunda dayanamadı, Yeşiltay'ın omzunu okşadı.

"Derdin bitti artık, Keloğlan," dedi (горе твое кончилось отныне, Кельоглан,
сказал), "sevgiline kavuşacaksın (своей любимой ты добьешься). Uzun uzun
düşündüm (долго-долго думал я). Kolay olduğundan mıdır, nedir (из легкого
что-нибудь), hiç aklıma gelmemişti (так мне в голову и не пришло): Çoğu kızlar
tuhaf şeylerden hoşlanırlar (большинство девушек от странных вещей
испытывают удовольствие), tuhaf, benzersiz görülmedik şeyler (странных, ни
на что не похожих, невиданных вещей) olsun da nasıl olursa olsun, derler
(пусть будут, какими бы ни были, пусть будут, говорят). Sen de tuhaf şeyler
yapacaksın (ты тоже странные вещи будешь делать). Yeşil bir tay olacaksın
(зеленым жеребенком станешь) örneğin (например), gidip ahırlarına girecek
(пойдешь, в ее конюшни зайдешь), kızla yalnız kalınca insan oluvereceksin (с
девушкой наедине оставшись, в человека превратишься). Hemen sevecek seni,
senden başkasını istemeyecek (сразу тебя полюбит, кроме тебя никого не
захочет).

"Derdin bitti artık, Keloğlan," dedi, "sevgiline kavuşacaksın. Uzun uzun

düşündüm. Kolay olduğundan mıdır, nedir, hiç aklıma gelmemişti: Çoğu
kızlar tuhaf şeylerden hoşlanırlar, tuhaf, benzersiz görülmedik şeyler olsun da
nasıl olursa olsun, derler. Sen de tuhaf şeyler yapacaksın. Yeşil bir tay
olacaksın örneğin, gidip ahırlarına girecek, kızla yalnız kalınca insan
oluvereceksin. Hemen sevecek seni, senden başkasını istemeyecek.

Ama artık ben aradan çıkacağım (только отныне я исчезну), çünkü bütün
hünerlerimi (потому что все свое мастерство) sana vermem gerekecek (тебе мне
отдать надо будет), hünerlerim elimden gidince de öleceğim (а без своего

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 23

мастерства: «когда мое мастерство из рук моих уйдет» я умру). Beni düşünme,
benim için üzülme, ben günümü çoktan doldurdum (обо мне не думай, обо мне
не грусти, я уже сполна прожил свою жизнь: «я свои дни давно наполнил»)."
dedi (сказал). Sonra biraz düşündü (потом немного подумал). "Bir sözüm daha
var, Keloğlan," dedi (одна вещь: «слово» еще есть, сказал) "senin hem tay, hem
insan olduğunu (то, что ты и жеребенок и человек) kızdan başkası bilmesin
(кроме девушки никто знать не должен)!"

Ama artık ben aradan çıkacağım, çünkü bütün hünerlerimi sana vermem
gerekecek, hünerlerim elimden gidince de öleceğim. Beni düşünme, benim için
üzülme, ben günümü çoktan doldurdum." dedi. Sonra biraz düşündü. "Bir
sözüm daha var, Keloğlan," dedi, "senin hem tay, hem insan olduğunu kızdan
başkası bilmesin!"

Yeşiltay'ın gözleri yaşardı (глаза Ешилтая наполнились слезами), bir şeyler

söylemek istedi (что-то сказать хотел), ama daha ağzını açmasına bile zaman
kalmadan (но прежде чем он открыл рот: «но еще рот открыть даже времени
не осталось когда») bir kanat sesi duydu (он услышал шум крыльев), başını
kaldırdı (поднял голову), göğe doğru yükselen bir çift kanat gördü (к небу
поднимающуюся пару крыльев увидел). Bir çift kanat görünmez olunca (когда
крылья перестали быть видны), Yeşiltay gerçekten de bir yeşil tay oldu
(Ешилтай и вправду стал зеленым жеребенком). Var hızıyla kente koştu (со
всей скоростью в город побежал), koşmaktan çok uçtu (не бежал, а летел),
yeller gibi geçti (словно ветер несся).

Yeşiltay'ın gözleri yaşardı, bir şeyler söylemek istedi, ama daha ağzını
açmasına bile zaman kalmadan bir kanat sesi duydu, başını kaldırdı, göğe
doğru yükselen bir çift kanat gördü. Bir çift kanat görünmez olunca, Yeşiltay
gerçekten de bir yeşil tay oldu. Var hızıyla kente koştu, koşmaktan çok uçtu,
yeller gibi geçti.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 24

Görenler (те, кто его видел), "Yeşil bir tay, çimen yeşili bir tay (зеленый
жеребенок, травянисто-зеленый жеребенок), görülmedik bir şey, ne tuhaf
(невиданная вещь, как странно)!" dediler (говорили). Yaklaşmak, daha
yakından bakmak istediler (приблизиться, еще ближе увидеть хотели),
Yeşiltay'ı tutmak istediler (Ешилтая поймать: «удержать» хотели),
yaklaşamadılar, tutamadılar (но не смогли приблизиться, не смогли удержать).
Yeşiltay yel gibi uçtu gitti (Ешилтай как ветер пролетел), güzel kızın ahırına
girdi (в конюшню красавицы вошел).

Görenler, "Yeşil bir tay, çimen yeşili bir tay, görülmedik bir şey, ne tuhaf!"
dediler. Yaklaşmak, daha yakından bakmak istediler, Yeşiltay'ı tutmak
istediler, yaklaşamadılar, tutamadılar. Yeşiltay yel gibi uçtu gitti, güzel kızın
ahırına girdi.

Her şey dervişin dediği gibi oldu (все, как дервиш говорил, произошло). Koca
kent her şeyi unuttu (огромный город все позабыл), hep Yeşiltay'dan söz edildi
(только о Ешилтае и разговаривают). Herkes güzel kızın ahırına gitti (все в
конюшню красавицы пошли), Yeşiltay'a bakıp hayran kaldı (на Ешилтая
посмотрев, пришли в изумление: «в изумлении остались»). Herkes atlarını
yeşile boyadı (все своих лошадей в зеленый покрасили). Sonra bir at boyamadır
aldı yürüdü (затем раскрашивание лошадей во всю пошло). Yeşil atlar, sarı atlar,
mavi atlar, mor atlar, boyalı atlar çoğaldı da çoğaldı (зеленые лошади, желтые
лошади, синие лошади, фиолетовые лошади, раскрашенные лошади все
множились и множились).

Her şey dervişin dediği gibi oldu. Koca kent her şeyi unuttu, hep Yeşiltay'dan
söz edildi. Herkes güzel kızın ahırına gitti, Yeşiltay'a bakıp hayran kaldı.
Herkes atlarını yeşile boyadı. Sonra bir at boyamadır aldı yürüdü. Yeşil atlar,
sarı atlar, mavi atlar, mor atlar, boyalı atlar çoğaldı da çoğaldı.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 25

Güzel kız da merak içindeydi (красавица сгорала от любопытства: «у
любопытства внутри была»). Ama meraklı görünmek istemedi (но любопытной
выглядеть не хотела), meraklı görünmek istemediği için de (и из-за того, что
любопытной выглядеть не хотела) kolay kolay ahıra inmedi (просто так в
конюшню не входила). Uzun zaman bekledi (долгое время ждала), en sonunda
bir gün (в конце-концов, однажды), tek başına ahıra indi (совсем одна в
конюшню зашла). Yeşiltay'ın yanına geldi, okşamak istedi (к Ешилтаю подошла,
погладить хотела).

Güzel kız da merak içindeydi. Ama meraklı görünmek istemedi, meraklı

görünmek istemediği için de kolay kolay ahıra inmedi. Uzun zaman bekledi,
en sonunda bir gün, tek başına ahıra indi. Yeşiltay'ın yanına geldi, okşamak
istedi.

Yeşiltay birdenbire silkinerek (Ешилтай вдруг, встряхнувшись) mavi gözlü bir

delikanlı oluverdi (в голубоглазого юношу превратился). Mavi gözleri pırıl
pırıldı (голубые глаза его блестели), tertemiz giysiler içindeydi (в чистые
одежды был одет: «чистой одежды внутри был»), çok çekici görünüyordu
(очень привлекательно выглядел). Ama pek de öyle yakışıklı değildi (но все
равно, не настолько уж симпатичный). Güzel kız böylelerini çok görmüş
(красавица таких много видала), hepsine de sırtım dönmüştü (и ото всех
отворачивалась: «ко всем поворачивалась спиной»). Ama şimdi, durum
başkaydı (но теперь положение было другим). Delikanlı önce yeşil bir taydı
(юноша раньше зеленым жеребенком был), sonra birden insan oluvermişti
(потом вдруг в человека превратился). Güzel kız gözlerini Yeşiltay'ın gözlerine
dikti (красавица: «красавицы глаза» в глаза Ешилтая пристально взглянула).

Yeşiltay birdenbire silkinerek mavi gözlü bir delikanlı oluverdi. Mavi gözleri
pırıl pırıldı, tertemiz giysiler içindeydi, çok çekici görünüyordu. Ama pek de

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 26

öyle yakışıklı değildi. Güzel kız böylelerini çok görmüş, hepsine de sırtım
dönmüştü. Ama şimdi, durum başkaydı. Delikanlı önce yeşil bir taydı, sonra
birden insan oluvermişti. Güzel kız gözlerini Yeşiltay'ın gözlerine dikti.

Yeşiltay da gülümsedi (Ешилтай улыбнулся):

"Seni seviyorum," dedi (я тебя люблю, сказал).
Yeşiltay'ın bütün dilekleri gerçekleşti (все желания Ешилтая исполнились),
sevdiği kıza kavuştu (любимой девушки он добился). O kendini beğenmiş (ей он
понравился), o çok güzel kız bir daha ahırdan çıkmaz oldu (эта красавица
больше из конюшни не выходила), en güzel, en tatlı, en mutlu günlerini ahırda
geçirdi (самые лучшие, самые сладкие, самые счастливые дни свои в
конюшне провела). Yeşiltay'ı deli gibi seviyordu (Ешилтая как сумасшедшая
полюбила). "Öl," dese ölürdü, ne istese yapardı (умри, сказал бы ей, умерла бы,
все, что он захотел, сделала бы). Yapardı ya Yeşiltay hiçbir şey istemiyordu
(сделала бы, да Ешилтай ничего не хотел). Gerçekte tay değil, insan olduğunu
hiçkimseye söylememesini istiyordu yalnız (что он на самом деле не жеребенок,
а человек, никому не рассказывать хотел только).

Yeşiltay da gülümsedi:
"Seni seviyorum," dedi.
Yeşiltay'm bütün dilekleri gerçekleşti, sevdiği kıza kavuştu. O kendini
beğenmiş, o çok güzel kız bir daha ahırdan çıkmaz oldu, en güzel, en tatlı, en
mutlu günlerini ahırda geçirdi. Yeşiltay'ı deli gibi seviyordu. "Öl," dese
ölürdü, ne istese yapardı. Yapardı ya Yeşiltay hiçbir şey istemiyordu.
Gerçekte tay değil, insan olduğunu hiçkimseye söylememesini istiyordu yalnız.

Bu da kızın hiç hoşuna gitmiyordu (это красавице совсем не нравилось:

«приятности не шло»; hoşuna gitmek — нравиться), ama Yeşiltay'ı çok seviyor,
yitirmek istemiyordu (но Ешилтая она очень любила, терять его не хотела) hiç
kimseye söylemedi (никому не рассказывала). Hiç ahırdan çıkmayışına şaşanlara

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 27

(на тех, кто удивлялся тому, что она не выходит из конюшни: «совсем из
конюшни невыходу на удивляющихся»), Yeşiltay'a beslediği büyük sevgiyi
alaya alanlara (к Ешилтаю испытываемую ею большую любовь подымал на
смех; alaya alanmak — поднимать на смех) da kulak asmadı о (внимания не
обращала: «ухо не подвешивала»; kulak asmak — придавать значение). Onun
için yalnız Yeşiltay vardı (для ее только Ешилтай существовал), Yeşiltay'dan
başka her şey, herkes vız geliyordu (кроме Ешилтая на всех плевала; vız gelmek
— не придавать значения (vız — подражание жужжанию)). Ablaları,
ağabeyleri nişanlanmışlardı (ее старшие сестры и старшие братья были
обручены), yakında düğünleri yapılacaktı (скоро свадьбы будут проводиться).
Babası onu da evlendirmek istiyordu (отец и ее выдать замуж хотел). Ama güzel
kızın kararı karardı (но решение красавицы было принято).

Bu da kızın hiç hoşuna gitmiyordu, ama Yeşiltay'ı çok seviyor, yitirmek

istemiyordu, hiç kimseye söylemedi. Hiç ahırdan çıkmayışına şaşanlara,
Yeşiltay'a beslediği büyük sevgiyi alaya alanlara da kulak asmadı. Onun için
yalnız Yeşiltay vardı, Yeşiltay'dan başka her şey, herkes vız geliyordu.
Ablaları, ağabeyleri nişanlanmışlardı, yakında düğünleri yapılacaktı. Babası
onu da evlendirmek istiyordu. Ama güzel kızın kararı karardı.

"Ahırdaki Yeşiltay'la evleneceğim ben (за Ешилтая из конюшни выйду замуж я),
varsa da, yoksa da Yeşiltay," diyordu (что бы ни было, Ешилтай, сказала).
Babasının gözleri büyüyor (глаза ее отца на лоб полезли: «увеличились»),
annesi saçını başını yoluyordu (мать ее сокрушается: «рвет на себе волосы»).
Kardeşleri yas tutuyordu (братья ее в трауре: «траур соблюдают»; yas tutmak —
быть в трауре). Ahırdaki tayla evlenmenin onurlarıyla bağdaşmayacağını (с
жеребенком из конюшни свадьба их положению: «чести»; onur — честь, не
соответствует), ayrıca insanların atlarla evlenmesinin görülmüş şey olmadığını,
söylüyorlardı (кроме того, свадьба людей и лошадей — невиданная вещь,
говорили). Ama güzel kız dinlemiyordu (но красавица не слушала). "Varsa da,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 28

yoksa da Yeşiltay!" diyordu (что бы то ни было, Ешилтай, говорила). Güzel kız
kardeşlerinin en küçüğü ve en güzeliydi, en çok onu severlerdi (красавица из всех
братьев и сестер была самой младшей и самой красивой, больше всего ее
любили). Bu nedenle isteğine boyun eğdiler (по этой причине с ее желанием
смирились: «шею наклонили»; boyun eğmek — повиноваться, смириться).
Eğdiler ya gene de çok üzüldüler (смирились, но все равно очень расстроились).

"Ahırdaki Yeşiltay'la evleneceğim ben, varsa da, yoksa da Yeşiltay," diyordu.

Babasının gözleri büyüyor, annesi saçını başını yoluyordu. Kardeşleri yas
tutuyordu. Ahırdaki tayla evlenmenin onurlarıyla bağdaşmayacağını, ayrıca
insanların atlarla evlenmesinin görülmüş şey olmadığını söylüyorlardı. Ama
güzel kız dinlemiyordu. "Varsa da, yoksa da Yeşiltay!" diyordu. Güzel kız
kardeşlerinin en küçüğü ve en güzeliydi, en çok onu severlerdi. Bu nedenle
isteğine boyun eğdiler. Eğdiler ya gene de çok üzüldüler.

Ağabeylerinin, ablalarının düğünü başladı (старших братьев, старших сестер

свадьбы начались). Düğün bile geçiremedi kederlerini (свадьбы даже не смогли
развеять их горе), hepsi de büyük bir yas içindeydi (все в большом трауре).
Yalnız güzel kız sevinçliydi (только красавица радостная); sevincinden bir
yerlerde duramıyor (от радости на одном месте не может устоять),
durmamacasına gülüp oynuyordu (без остановки смеясь, плясала). Oyunlara
bakıyordu (за играми наблюдала).

Ağabeylerinin, ablalarının düğünü başladı. Düğün bile geçiremedi kederlerini,

hepsi de büyük bir yas içindeydi. Yalnız güzel kız sevinçliydi; sevincinden bir
yerlerde duramıyor, durmamacasına gülüp oynuyordu. Oyunlara bakıyordu.

Oyunların en güzeli cirit oyunuydu (из игр самая хорошая была игра в дротики;
cirit — копье, дротик). Evin önünde büyük bir alan vardı (перед домом большое
поле было), evin önündeki alanda (на поле перед домом) birbirinden yakışıklı,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 29

birbirinden güçlü (один другого краше, один другого сильней) genç adamlar
cirit oynuyor (молодые люди в дротики играли), bütün kızlar da pencerelere
yığılıp onlara bakıyorlardı (а все девушки, у окон скопившись, на них
смотрели). Güzel kız da onların arasındaydı (красавица тоже среди них была).
Ciritçiler cirit atıyor (игроки дротики кидают), atlar havalara sıçrıyor (лошади в
воздух подскакивают), tozu dumana katıyorlardı (поднимают клубы пыли:
«пыль в туман взбивают»).

Oyunların en güzeli cirit oyunuydu. Evin önünde büyük bir alan vardı, evin
önündeki alanda birbirinden yakışıklı, birbirinden güçlü genç adamlar cirit
oynuyor, bütün kızlar da pencerelere yığılıp onlara bakıyorlardı. Güzel kız da
onların arasındaydı. Ciritçiler cirit atıyor, atlar havalara sıçrıyor, tozu
dumana katıyorlardı.

Derken (в тот самый момент), al bir ata binmiş, allar giymiş bir yiğit belirdi
birden (гнедого коня оседлавший, в алое одетый парень; yiğit — храбрец,
парень, появился вдруг), atını alana sürdü (своего коня к полю направил).
Pencerelerdeki güzel kızların yüreği hopladı (у красавиц в окнах сердце
подпрыгнуло). Al atlıyı çok sevmişlerdi (алый всадник им очень понравился),
al atlının kendine güvendiği belliydi (то, что алый всадник в себе уверен, было
очевидно), ama ötedeki yiğitlerin yanında çok ufak kaldığı için (но, так как
рядом с другими парнями он маленьким выглядел) yenilecek diye
korkuyorlardı (того, что он проиграет: «будет побежден», боялись; yenmek —
побеждать; yenilmek — быть побежденным).

Derken, al bir ata binmiş, allar giymiş bir yiğit belirdi birden, atını alana
sürdü. Pencerelerdeki güzel kızların yüreği hopladı. Al atlıyı çok sevmişlerdi,
al atlının kendine güvendiği belliydi, ama ötedeki yiğitlerin yanında çok ufak
kaldığı için yenilecek diye korkuyorlardı.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 30

Ancak hiç de korktukları gibi olmadı (однако, того, чего они боялись, не
произошло). Al atlı adam bütün ciritçileri kaçırdı (алый всадник всех игроков
победил), kala kala (всего-навсего: «оставаясь, оставаясь»; kala kala — всего
лишь, и всего-навсего) güzel kızın ablalarından birinin nişanlısı kaldı (жених
одной из старших сестер красавицы: «красавицы старших сестер одной
жених остался»), uzun zaman çarpıştılar (долгое время они сражались); al atlı
adam en sonunda onu da atından düşürdü (алый всадник, в конце концов, его с
коня сбросил). Döndü, pencerelere baktı (повернулся, на окна посмотрел),
gözleri güzel kızın gözlerini aradı (глазами своими красавицы глаза искал).
Güzel kızın ablaları içlerini çektiler (старшие сестры красавицы тяжело
вздохнули). "Şu bizim küçük kardeşimizin ne kara bir yazgısı varmış (у нашей
младшей сестры какой черный рок), şöyle bir yiğitle evlenmiyor da ahırdaki
Yeşiltay'la evleniyor (не за такого парня выходит замуж, а за Ешилтая из
конюшни)," dediler.

Ancak hiç de korktukları gibi olmadı. Al atlı adam bütün ciritçileri kaçırdı,
kala kala güzel kızın ablalarından birinin nişanlısı kaldı, uzun zaman
çarpıştılar; al atlı adam en sonunda onu da atından düşürdü. Döndü,
pencerelere baktı, gözleri güzel kızın gözlerini aradı. Güzel kızın ablaları
içlerini çektiler. "Şu bizim küçük kardeşimizin ne kara bir yazgısı varmış,
şöyle bir yiğitle evlenmiyor da ahırdaki Yeşiltay'la evleniyor," dediler.

Güzel kız dudaklarını ısırdı (красавица закусила губу). Allar giymiş, al atlı yiğit
Yeşiltay'dı (алые одежды надевший, на гнедом коне парень был Ешилтай).
Ertesi gün, cirit gene başladı (на следующий день игра в дротики снова
началась). Güzel kızın büyük kardeşi oyuna girmedi (старший брат красавицы в
игру не вступил), giyindi, kuşandı, atını hazırladı (принарядился: «оделся,
подпоясался»; giyinip kuşanmak — принарядиться, коня подготовил), alanın
kıyısına geldi (на край поля пришел), al atlı yiğit gene gelir diye bekledi
(приезда парня на гнедом коне ждал), eniştesinin öcünü almak düşüncesindeydi

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 31

(за мужа сестры отомстить: «месть взять»; öç almak — мстить, думал: «в
мыслях был»).

Güzel kız dudaklarını ısırdı. Allar giymiş, al atlı yiğit Yeşiltay'dı.

Ertesi gün, cirit gene başladı. Güzel kızın büyük kardeşi oyuna girmedi,
giyindi, kuşandı, atını hazırladı, alanın kıyısına geldi, al atlı yiğit gene gelir
diye bekledi, eniştesinin öcünü almak düşüncesindeydi.

Çok geçmeden (в скором времени: «много не прошло»), masmavi bir ata binmiş
(синего коня оседлавший), maviler giyinmiş (в синее одетый), mavi gözlü bir
yiğit geldi, atını alana sürdü (голубоглазый парень появился, коня к полю
направил). Çok güzel kızın kardeşi atına atladı, üzerine yürüdü (брат красавицы
коня оседлал, навстречу тронулся). Ama mavi gözlü yiğit onu da düşürdü (но
голубоглазый парень и его скинул). Sonra eğilip güzel kızın büyük kardeşini
yerden kaldırdı (потом нагнулся, брата красавицы с земли поднял), sonra da
var hızıyla uzaklaştı (а потом со всей скоростью умчался). Bütün kızlar, bütün
yiğitler arkasından baktılar (все девушки, все парни в спину ему смотрели),
"iriyarı bir yiğit değil (не крупный паренек), pek öyle yakışıklı da değil (не
очень-то и симпатичный), ama ne kadar sevimli, ne kadar hünerli! (но какой
милый, какой умелый)" dediler: "Bu yiğit bir başka yiğit, kimselere benzemiyor!
(говорили: этот парень ни на какого другого парня, ни на кого не похож)".

Çok geçmeden, masmavi bir ata binmiş, maviler giyinmiş, mavi gözlü bir yiğit
geldi, atını alana sürdü. Çok güzel kızın kardeşi atına atladı, üzerine yürüdü.
Ama mavi gözlü yiğit onu da düşürdü. Sonra eğilip güzel kızın büyük
kardeşini yerden kaldırdı, sonra da var hızıyla uzaklaştı. Bütün kızlar, bütün
yiğitler arkasından baktılar, "iri yarı bir yiğit değil, pek öyle yakışıklı da değil,
ama ne kadar sevimli, ne kadar hünerli!" dediler: "Bu yiğit bir başka yiğit,
kimselere benzemiyor!"

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 32

Güzel kızın koltukları kabardı (красавица возгордилась: «подмышки надулись»;
kabarmak — вздуваться, важничать, гордиться), ablaları ağlıyorlardı,
gözlerini sildiler (старшие сестры плачут, глаза вытирают):
"Şu bizim küçük kardeşimizin ne kara bir yazgısı varmış (у нашей младшей
сестры какой черный рок), şöyle bir yiğitle evlenmiyor da ahırdaki Yeşiltay'la
evleniyor (не за такого парня выходит замуж, а за Ешилтая из конюшни)!"
dediler.
Güzel kız ağzını açtı, bir şeyler söylemek istedi (красавица рот открыла, что-то
сказать хотела), ama birden duruverdi (но вдруг передумала), sonra ordan var
hızıyla kaçtı (потом оттуда со всех ног убежала). Kaçmasa dayanamayacak, her
şeyi söyleyecekti (если бы не убежала, все бы рассказала). Maviler giyinmiş,
mavi atlı, mavi gözlü yiğit Yeşiltay'dı (в синей одежде, на синем коне,
голубоглазый парень был Ешилтай).

Güzel kızın koltukları kabardı, ablaları ağlıyorlardı, gözlerini sildiler:

"Şu bizim küçük kardeşimizin ne kara bir yazgısı varmış, şöyle bir yiğitle
evlenmiyor da ahırdaki Yeşiltay'la evleniyor!" dediler.
Güzel kız ağzım açtı, bir şeyler söylemek istedi, ama birden duruverdi, sonra
ordan var hızıyla kaçtı. Kaçmasa dayanamayacak, her şeyi söyleyecekti.
Maviler giyinmiş, mavi atlı, mavi gözlü yiğit Yeşiltay'dı.

Üçüncü gün, cirit gene başladı (на третий день игра в дротики снова началась).
Ülkenin en ünlü, en büyük yiğitleri dişlerini gıcırdatarak (со всей страны самые
знаменитые, самые большие парни, зубами скрипя) ufak tefek adamı beklediler
(маленького; ufak tefek — крохотный, маленький, человека ждали). Başlarında
güzel kızın ortanca kardeşi vardı (во главе их средний брат красавицы был),
ciritte herkesi yenerdi (в игре всех побеждал).
"Onu da yeneceğim!" dedi (его тоже смогу победить, сказал).

Üçüncü gün, cirit gene başladı. Ülkenin en ünlü, en büyük yiğitleri dişlerini

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 33

gıcırdatarak ufak tefek adamı beklediler. Başlarında güzel kızın ortanca
kardeşi vardı, ciritte herkesi yenerdi.
"Onu da yeneceğim!" dedi.

Derken (в тот самый момент), yeşiller giyinmiş, yeşil atlı bir yiğit geldi (в
зеленое одет, на зеленом коне парень появился). Çok sürmedi, koca alan
çabucak boşaldı (много времени не прошло, огромное поле быстро опустело).
Ama güzel kızın ortanca kardeşi uzun zaman dayandı (но средний брат
красавицы долгое время держался). Dayandı ya en sonunda o da düştü atından
(держался, но, в конце концов, и он упал с лошади). Yeşiller giyinmiş, yeşil atlı
yiğit, atından düşen yiğidi kaldırmak için eğildi (одетый в зеленое, на зеленом
коне парень, для того, чтобы поднять упавшего с коня, нагнулся). Ama yerde
yatanı düşünen yalnız kendisiydi (но о лежащем на земле думал только он
один), herkesin gözü kendisindeydi (остальные смотрели только на него
самого), hayranlıktan gözleri kamaşıyordu (от восхищения глаза их горели).
Güzel kızın ablaları hüngür hüngür ağlıyorlardı (старшие сестры красавицы
плакали навзрыд; hüngür hüngür — звуковое подражение плачу).

Derken, yeşiller giyinmiş, yeşil atlı bir yiğit geldi. Çok sürmedi, koca alan
çabucak boşaldı. Ama güzel kızın ortanca kardeşi uzun zaman dayandı.
Dayandı ya en sonunda o da düştü atından. Yeşiller giyinmiş, yeşil atlı yiğit,
atından düşen yiğidi kaldırmak için eğildi. Ama yerde yatanı düşünen yalnız
kendisiydi, herkesin gözü kendisindeydi, hayranlıktan gözleri kamaşıyordu.
Güzel kızın ablaları hüngür hüngür ağlıyorlardı.

"Şu bizim küçük bacımız şöyle kendine yaraşır (наша младшая сестра за
настолько ей подходящего), kendi gibi eşsiz bir yiğitle evlenmiyor (как и она
уникального парня замуж не выходит) da ahırdaki Yeşiltay'la evleniyor (а за
Ешилтая из конюшни выходит)," diyorlardı (говорили).
Yeşiller giyinmiş, yeşil atlı yiğit, Yeşiltay'dı (зеленое надевший, на зеленом

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 34

коне парень был Ешилтаем). Güzel kız dilini tutamadı (красавица не удержала
языка за зубами):
"O gördüğünüz yiğit Yeşiltay!" diye haykırdı (тот парень, которого вы видите —
Ешилтай, выкрикнула).
Ablaları sevinç çığlıkları kopararak (старшие сестры с радостными воплями)
güzel kızın boynuna sarıldılar (на шее у красавицы повисли: «вокруг шеи
красавицы обвились»), bu kez de sevinçten ağladılar (в этот раз от радости
заплакали). Ama Yeşiltay'ın yerinde bir top bulut kaldı (но на месте Ешилтая
круглое облако осталось), atı yeller gibi uzaklaştı (конь его как ветер умчался),
bir solukta silinip gitti (за одну секунду: «в одно дыхание», исчез).

"Şu bizim küçük bacımız şöyle kendine yaraşır, kendi gibi eşsiz bir yiğitle
evlenmiyor da ahırdaki Yeşiltay'la evleniyor," diyorlardı.
Yeşiller giyinmiş, yeşil atlı yiğit, Yeşiltay'dı. Güzel kız dilini tutamadı:
"O gördüğünüz yiğit Yeşiltay!" diye haykırdı.
Ablaları sevinç çığlıkları kopararak güzel kızın boynuna sarıldılar, bu kez de
sevinçten ağladılar. Ama Yeşiltay'ın yerinde bir top bulut kaldı, atı yeller gibi
uzaklaştı, bir solukta silinip gitti.

O zaman her şeyi anlayarak (тогда они все поняли) dizlerini dövdüler, ağladılar
(горько раскаялись: «по коленкам себя били, плакали»; dizini dövmek —
сожалеть, раскаиваться, кусать локти), güzel kız da kendini yerden yere
vurdu (красавица и сама места себе не находит; yerden yere vurmak —
убиваться, не находить себе места) ya iş işten geçmişti (но дело сделано) bir
kez, giden gitmişti (однажды ушедшее ушло безвозвратно). Geri gelmeyecekti,
önceden söylemişti (назад не вернется, раньше говорил). Ama güzel kızın içinde
acı dinmedi (но боль в душе красавицы не проходила). Yeşiltay'sız edemedi,
ağladı, inledi, sızlandı (без Ешилтая она не могла, плакала, стонала, мучилась),
gözlerine uyku girmedi (не спала: «в глаза ей сон не входил»). Öğütler,
avutmalar sonuç vermedi (увещевания, утешения ни к чему не привели). Babası

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 35

yanına geldi (отец к ней подошел):

O zaman her şeyi anlayarak dizlerini dövdüler, ağladılar, güzel kız da kendini
yerden yere vurdu ya iş işten geçmişti bir kez, giden gitmişti. Geri
gelmeyecekti, önceden söylemişti. Ama güzel kızın içinde acı dinmedi.
Yeşiltay'sız edemedi, ağladı, inledi, sızlandı, gözlerine uyku girmedi. Öğütler,
avutmalar sonuç vermedi. Babası yanına geldi:

"Yeryüzünde çok yiğitler var (на земле много парней есть), hangisini istersen
onunla evlendireyim seni, kızım," dedi (за кого захочешь, за того и выдам тебя,
дочка, сказал), "ne istiyorsan yapayım, malım mülküm hep senin olsun (все, что
хочешь, сделаю, товары мои, земельные владения, все пусть твоим будет),
yeter ki, sen üzülme (только бы ты не грустила; yeter — достаточно)."
Güzel kız hiçbirini istemedi bunların (красавица ничего не хотела из этого),
böyle şeyler acısını dindiremezdi (такие вещи ее боль не прогнали бы).
"Sen bana bir demir asa, bir de demir çarık yaptırt, babacığım (ты мне железный
посох, да железные чарыки сделать прикажи, папочка). Buralarda kalamam
artık, gitmeliyim (здесь я не могу оставаться больше, я должна уйти)! Yeşiltay'ı
bulmalıyım!" diye yanıtladı (я должна найти Ешилтая, ответила; bulmak —
находить; bulmalı — /он/ должен найти). "Yeşiltay" dedi, başka bir şey demedi
(Ешилтай — сказала, больше ничего не сказала).

"Yeryüzünde çok yiğitler var, hangisini istersen onunla evlendireyim seni,

kızım," dedi, "ne istiyorsan yapayım, malım mülküm hep senin olsun, yeter ki,
sen üzülme."
Güzel kız hiçbirini istemedi bunların, böyle şeyler acısını dindiremezdi.
"Sen bana bir demir asa, bir de demir çarık yaptırt, babacığım. Buralarda
kalamam artık, gitmeliyim! Yeşiltay'ı bulmalıyım!" diye yanıtladı. "Yeşiltay"
dedi, başka bir şey demedi.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 36

Güzel kızın güzel yüzü sarardıkça sararıyor (красивое лицо красавицы все
бледнело и бледнело), ince beli bütün bütün inceliyordu (тонкая талия все
худела). Dileği yerine getirildi (ее желание исполнили). Güzel kız demir çarığı
ayağına geçirdi, demir asasını eline aldı (красавица железные чарыки на ноги
надела, железный посох в руку взяла), tek başına yola çıktı (в одиночку на
дорогу вышла), ne dağlardan, ne tepelerden, ne düzlerden, ne ülkelerden geçti (и
горы, и холмы, и равнины, и страны прошла)! Günler, geceler boyunca yürüdü
(днями и ночами шла пешком). Altı ay bir güzden de fazla yürüdü («на шесть
месяцев больше одной осени» = очень долго шла); mevsimler değişti, bir yıl
bitti, başka bir yıl başladı (времена года сменились, год закончился, новый год
начался). Demir asa aşındı (железный посох стерся), demir çarık eskiyip delindi
(железные чарыки, став старыми, прохудились). Güzel kız yolundan dönmedi
(красавица с пути не свернула). Durmadan, yılmadan, Yeşiltay'ı aradı (не
останавливаясь, не страшась, Ешилтая искала).

Güzel kızın güzel yüzü sarardıkça sararıyor, ince beli bütün bütün
inceliyordu. Dileği yerine getirildi. Güzel kız demir çarığı ayağına geçirdi,
demir asasını eline aldı, tek başına yola çıktı, ne dağlardan, ne tepelerden, ne
düzlerden, ne ülkelerden geçti! Günler, geceler boyunca yürüdü. Altı ay bir
güzden de fazla yürüdü; mevsimler değişti, bir yıl bitti, başka bir yıl başladı.
Demir asa aşındı, demir çarık eskiyip delindi. Güzel kız yolundan dönmedi.
Durmadan, yılmadan, Yeşiltay'ı aradı.

Her gördüğünden Yeşiltay'ı sordu (у каждого встречного про Ешилтая

спрашивала), Yeşiltay'ı kimsecikler görmemişti (Ешилтая никто не видел).
Güzel kız Yeşiltay'ı bulamadı (красавица Ешилтая не могла найти). En sonunda,
ıssız bir ovada ulu bir ağacın altında (в конце концов, в пустынной низменности,
под огромным деревом), aksakallı bir yaşlı adama rastladı (белобородого
старика встретила).
"Neler gördün, neler görmedin, söyler misin bana, baba?" dedi (чего ты только не

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 37

повидал, не расскажешь мне, отец, сказала).

Her gördüğünden Yeşiltay'ı sordu, Yeşiltay'ı kimsecikler görmemişti. Güzel

kız Yeşiltay'ı bulamadı. En sonunda, ıssız bir ovada ulu bir ağacın altında,
aksakallı bir yaşlı adama rastladı.
"Neler gördün, neler görmedin, söyler misin bana, baba?" dedi.

"Ne göreyim, kızım? (да что мне видеть, дочка)" dedi yaşlı adam (сказал
старик). "Ipıssız bir yer burası, ne gelen görürsün, ne giden (совсем пустынное
место здесь, ни приходящих, ни уходящих не увидишь)! Ama ben gene de
gidemiyorum buradan, nasıl giderim (но я все равно не могу отсюда уйти, да
как уйти)? Her akşamüstü bir yeşil kuş gelir buraya (каждый день под вечер
зеленая птица прилетает сюда), şu gördüğün kayanın üzerine konar (вот на тот,
который ты видишь, камень садится), ötmeye başlar (петь начинает). Nerde bir
kuş varsa, uçar gelir, dünyanın bütün kuşları çevresinde toplanır (если где птица
есть, прилетает, со всего света птицы вокруг собираются), yer gök renk renk
kuşlarla dolar (небо разноцветными птицами наполняется). Yeşil kuş öter, onlar
sessiz sessiz dinler (зеленая птица поет, они безмолвно слушают). Onlarla
birlikte ben de dinlerim (вместе с ними и я слушаю).

"Ne göreyim, kızım?" dedi yaşlı adam. "Ipıssız bir yer burası, ne gelen
görürsün, ne giden! Ama ben gene de gidemiyorum buradan, nasıl giderim?
Her akşamüstü bir yeşil kuş gelir buraya, şu gördüğün kayanın üzerine konar,
ötmeye başlar. Nerde bir kuş varsa, uçar gelir, dünyanın bütün kuşları
çevresinde toplanır, yer gök renk renk kuşlarla dolar. Yeşil kuş öter, onlar
sessiz sessiz dinler. Onlarla birlikte ben de dinlerim.

Dinledikçe gözlerim yaşarır (слушая, мои глаза наполняются слезами), içime

iyilik dolar (в душе добро рождается), gençliğim gelir aklıma, sevgi gelir,
dostluk gelir (моя молодость приходит мне на ум, любовь, дружба), içimdeki

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 38

kötülükler silinir (из моей души плохое исчезает). Bunun için burdan ayrılamam,
akşamüstünü, yeşil kuşun ötmesini beklerim," dedi (поэтому отсюда отлучиться
не могу, вечерами зеленой птицы пения жду, сказал; ayrılmam — не
отлучаюсь, не отлучусь, ayrılamam — не могу отлучиться).

Dinledikçe gözlerim yaşarır, içime iyilik dolar, gençliğim gelir aklıma, sevgi
gelir, dostluk gelir, içimdeki kötülükler silinir. Bunun için burdan ayrılamam,
akşamüstünü, yeşil kuşun ötmesini beklerim," dedi.

Yeşiltay'ın yaslı sevgilisi (носящая траур возлюбленная Ешилтая) bu sözleri

duyunca (эти слова услышала: «услышав») gözlerinde bir umut parladı (и в
глазах ее надежда загорелась). Yaşlı adamın gösterdiği kayanın arkasına oturup
(за показанный стариком камень сев) demir çarıklarını çıkardı (железные
чарыки сняв), demir asasını yanına koyup beklemeye başladı (железный посох
рядом положив, ждать начала). Neden sonra güneş battı, ufuklar kızardı, bir yeşil
kuş geldi (немного спустя солнце село, горизонт окрасился красным, зеленая
птица прилетела), kayanın üstüne kondu, başladı ötmeye (на камень села, петь
начала). Güzel kız ürperdi (красавица задрожала), bu yeşil kuş bir zamanlar altın
bir kafeste sakladığı güzel kuş gibi ötüyordu (эта зеленая птица пела так, как
когда-то в золотой клетке сидящая красивая птица). Güzel kız bu öten kuşun
Yeşiltay olduğunu anladı (красавица поняла, что эта поющая птица была
Ешилтаем), başka şeyler de anladı (и другие вещи тоже поняла). Birden
yerinden sıçrayıp Yeşiltay'ı kanadından yakaladı (вдруг с земли вскочив,
Ешилтая за крылья схватила). Yeşiltay da kaçmaya çalışmadı, yalnız küçük,
mavi gözlerinde birer damla yaş parladı (Ешилтай вырваться и не пытался,
только в маленьких голубых глазах капелькой блеснула слеза; birer — по
одному).

Yeşiltay'ın yaslı sevgilisi bu sözleri duyunca gözlerinde bir umut parladı.

Yaşlı adamın gösterdiği kayanın arkasına oturup demir çarıklarını çıkardı,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 39

demir asasını yanına koyup beklemeye başladı. Neden sonra güneş battı,
ufuklar kızardı, bir yeşil kuş geldi, kayanın üstüne kondu, başladı ötmeye.
Güzel kız ürperdi, bu yeşil kuş bir zamanlar altın bir kafeste sakladığı güzel
kuş gibi ötüyordu. Güzel kız bu öten kuşun Yeşiltay olduğunu anladı, başka
şeyler de anladı. Birden yerinden sıçrayıp Yeşiltay'ı kanadından yakaladı.
Yeşiltay da kaçmaya çalışmadı, yalnız küçük, mavi gözlerinde birer damla yaş
parladı.

"İş işten geçti artık," diye inledi (что сделано, то сделано, простонал), "her şey
bitti (все кончено), bir daha geri dönemem (больше назад вернуться не смогу;
dönmem — не возвращаюсь, не вернусь; dönemem — не смогу вернуться); ama
seni unutmadım, unutmayacağım (но тебя я не забыл и не забуду)".
Dört bir yanlarına kuşlar toplandı (с четырех сторон птицы его окружили:
«собрались»). Güzel kız durmadan yalvardı (красавица без остановки умоляла),
yeşil kuşun minicik ayaklarına kapandı (зеленой птицы маленькие лапки
сжимала), kanatlarını, gözlerini öptü, ağladı (крылья, глаза целовала, плакала).
Yeşiltay da ağladı ya, "İş işten geçti, geri dönemem, beni unut" diye yineledi
(Ешилтай тоже плакал, но дело сделано, назад вернуться не могу, меня
забудь, повторял). Ama sevgilisi yılmadı (но его возлюбленная не слушала),
hep ağladı, hep yalvardı (все плакала, все умоляла). "Ben sensiz nasıl yaşarım,
Yeşiltay?" dedi (я без тебя как жить смогу, Ешилтай, говорила).

"İş işten geçti artık," diye inledi, "her şey bitti, bir daha geri dönemem; ama
seni unutmadım, unutmayacağım".
Dört bir yanlarına kuşlar toplandı. Güzel kız durmadan yalvardı, yeşil kuşun
minicik ayaklarına kapandı, kanatlarını, gözlerini öptü, ağladı. Yeşiltay da
ağladı ya, "İş işten geçti, geri dönemem, beni unut" diye yineledi. Ama
sevgilisi yılmadı, hep ağladı, hep yalvardı. "Ben sensiz nasıl yaşarım,
Yeşiltay?" dedi.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 40

Yeşiltay başını önüne eğdi (Ешилтай голову склонил: «вперед наклонил»),
uzun uzun düşündü (долго-долго думал), içini çekti (горько вздохнул).
"Ama çok acı çekersin, belki de canından olursun (но много боли испытаешь,
может быть, даже жизни лишишься). Seni seviyorum, iyi, rahat yaşamanı, çok
yaşamanı istiyorum (я тебя люблю, чтобы ты хорошо, спокойно и долго жила,
хочу), var git, seni unutmayacağım," diye yanıtladı (лучше уходи, тебя я не
забуду, ответил).
Güzel kız bunu duyunca, çok sevindi (красавица, услышав это, очень
обрадовалась), yeşil kuşun başını, kanatlarını okşadı (зеленую птицу по голове,
по крыльям погладила), onun için her şeye katlanacağını, her şeyi yapacağını,
hiçbir şeyden korkmadığını söyledi (что она ради него на все готова, все
сделает, ничего не боится, сказала). O zaman Yeşiltay her şeyi anlattı (тогда
Ешилтай все ей объяснил, рассказал).

Yeşiltay başını önüne eğdi, uzun uzun düşündü, içini çekti.

"Ama çok acı çekersin, belki de canından olursun. Seni seviyorum, iyi, rahat
yaşamanı, çok yaşamanı istiyorum, var git, seni unutmayacağım," diye
yanıtladı.
Güzel kız bunu duyunca, çok sevindi, yeşil kuşun başını, kanatlarını okşadı,
onun için her şeye katlanacağını, her şeyi yapacağını, hiçbir şeyden
korkmadığını söyledi. O zaman Yeşiltay her şeyi anlattı.

Artık devlerle yaşıyordu (отныне он с великанами жил), hem tay, hem insan
olduğu anlaşıldıktan sonra (после того как открылось, что он был и
жеребенком и человеком), başka türlü yapamazdı (по-другому он не мог),
bunun için söylemişti dilini tutmasını (поэтому и сказал язык за зубами
держать). Bundan böyle, kendisini bırakmazlardı (после этого его одного не
оставляют), devlerin elinden kaçmak da kolay değildi (из рук великанов
убежать не так-то легко). Aralarına da girilemezdi (к ним не войти), yerlerdi
adamı (съедят человека). Aralarına girip de yenilmemenin bir yolu vardı (к ним

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 41

зайти непобежденным есть путь) ya çok tehlikeli bir yoldu (но очень опасный
путь). Buralardan çok uzaklarda (отсюда очень далеко), doğuda, üç dört günlük
bir yerde (на востоке, в трех-четырех днях пути), kocaman bir ağaç vardı
(огромное дерево есть). Her sabah o ağacın altında bir büyük gürültü kopar
(каждое утро под этим деревом сильный грохот поднимается), dağ taş sarsılıp
titrer (гора, сотрясаясь, дрожит), çın çın çınlardı (звенит; çın çın — дзынь-
дзынь).

Artık devlerle yaşıyordu, hem tay, hem insan olduğu anlaşıldıktan sonra,
başka türlü yapamazdı, bunun için söylemişti dilini tutmasını. Bundan böyle,
kendisini bırakmazlardı, devlerin elinden kaçmak da kolay değildi. Aralarına
da girilemezdi, yerlerdi adamı. Aralarına girip de yenilmemenin bir yolu
vardı ya çok tehlikeli bir yoldu. Buralardan çok uzaklarda, doğuda, üç dört
günlük bir yerde, kocaman bir ağaç vardı. Her sabah o ağacın altında bir
büyük gürültü kopar, dağ taş sarsılıp titrer, çın çın çınlardı.

Sonra toprak yarılır (потом земля расступается), havalara koca koca kayalar
sıçrar (в воздух огромные камни: «скалы» взлетают), ağacın altında bir uçurum
açılırdı (под деревом пропасть открывается). Uçurumun derinliklerinde devlerin
otağı vardı (в глубине пропасти шатер великанов находится). Toprak
yarıldıktan sonra avlanmaya çıkarlardı (после того, как земля расступится, они
охотиться выходят). Yeşiltay da onlarla birlikte çıkardı (Ешилтай с ними вместе
вылезет), en küçükleri, en güzelleriydi (он из них самый маленький, самый
красивый), tanımak güç olmazdı (узнать трудно не будет). Ama yanına
yaklaşmak güçtü (но к нему приблизиться будет тяжело). Hem Yeşiltay'a
kavuşmak, hem de devlere yem olmamak için (чтобы и с Ешилтаем встретиться,
и великанами съеденной не быть), Yeşiltay'ın bir ayağı uçurumun çukurunda, bir
ayağı dışardayken (когда одна нога Ешилтая будет в пропасти, а другая
снаружи) boynuna atılıp sıkı sıkı sarılmalıydı (за его шею крепко-крепко
должна держаться), yoksa güzel kızı bir lokmada yiyiverirlerdi (иначе красавицу

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 42

сразу: «одним куском»; lokma — кусок, проглотят).

Sonra toprak yarılır, havalara koca koca kayalar sıçrar, ağacın altında bir
uçurum açılırdı. Uçurumun derinliklerinde devlerin otağı vardı. Toprak
yarıldıktan sonra avlanmaya çıkarlardı. Yeşiltay da onlarla birlikte çıkardı,
en küçükleri, en güzelleriydi, tanımak güç olmazdı. Ama yanına yaklaşmak
güçtü. Hem Yeşiltay'a kavuşmak, hem de devlere yem olmamak için,
Yeşiltay'm bir ayağı uçurumun çukurunda, bir ayağı dışardayken boynuna
atılıp sıkı sıkı sarılmalıydı, yoksa güzel kızı bir lokmada yiyiverirlerdi.

Bunları başarırsa, her gün birkaç dakika görüşebilirlerdi (если ей это удастся,
каждый день по нескольку минут видеться смогут). Öyle ya, Yeşiltay hep
devlerle birlikte dolaşırdı, yanlarından ancak akşamüstü ayrılabilirdi (так оно так,
но Ешилтай все с великанами вместе ходил, от них только под вечер мог
оторваться), o zaman da bir yeşil kuş olur (тогда и становился зеленой птицей),
akşamüstünü kuşlarla birlikte geçirirdi (вечера с птицами вместе проводил).
Daha çok anlatacakları vardı (еще много чего было рассказать), sürü sürü acılar,
kederler, güçlükler, tehlikeler vardı (целый ряд боли, горя, трудностей,
опасностей был), ama güzel kızı üzmek istemiyordu, anlatmadı (но красавицу
расстраивать не хотел, не рассказал).

Bunları başarırsa, her gün birkaç dakika görüşebilirlerdi. Öyle ya, Yeşiltay
hep devlerle birlikte dolaşırdı, yanlarından ancak akşamüstü ayrılabilirdi, o
zaman da bir yeşil kuş olur, akşamüstünü kuşlarla birlikte geçirirdi. Daha
çok anlatacakları vardı, sürü sürü acılar, kederler, güçlükler, tehlikeler vardı,
ama güzel kızı üzmek istemiyordu, anlatmadı.

Anlatsa da güzel kızı yolundan döndüremezdi (если бы и рассказал, красавицу с

пути бы свернуть не мог). Onun kararı karardı (ее решение было твердым),
bütün acıları, bütün güçlükleri, bütün tehlikeleri göze aldı (ко всей боли, ко всем

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 43

трудностям, ко всем опасностям была готова: «к глазу взяла»; göze almak —
решаться, быть готовым к чему-либо). İki günde üç dört günlük yolun sonuna
vardı (за два дня трех-четырех дневный путь прошла). Kocaman ağacın yanına
vardığı zaman her yer karanlıktı (до подножья огромного дерева, когда она
добралась, везде было темно) gece yarısıydı (полночь была). Ağaca tırmanıp sık
dalların arasına saklandı (на дерево вскарабкавшись, среди густых его ветвей
спряталась). Sabaha kadar uyumadan, gözünü bile kırpmadan bekledi (до утра не
заснув, глазом даже не моргнув, ждала). Sabah oldu, ama güneş doğmadı
(наступило утро, но солнце не взошло), gökyüzünde kara kara bulutlar vardı (на
небе темные тучи были).

Anlatsa da güzel kızı yolundan döndüremezdi. Onun kararı karardı, bütün

acıları, bütün güçlükleri, bütün tehlikeleri göze aldı. İki günde üç dört günlük
yolun sonuna vardı. Kocaman ağacın yanına vardığı zaman her yer karanlıktı,
gece yarısıydı. Ağaca tırmanıp sık dalların arasına saklandı. Sabaha kadar
uyumadan, gözünü bile kırpmadan bekledi. Sabah oldu, ama güneş doğmadı,
gökyüzünde kara kara bulutlar vardı.

Sonra ağaç birdenbire sallanmaya başladı (потом дерево вдруг качаться начало),
büyük bir gürültü koptu (страшный грохот раздался), dağ taş çınladı (камни
зазвенели), dört bir yanı yankıları kapladı (с четырех сторон эхо раздалось).
Sonra ağaç daha hızlı sallandı, toprak yarılıp (потом дерево еще сильнее
затряслось, земля расступилась) uçsuz bucaksız bir uçurum göründü
(бескрайняя пропасть показалась). Uçurumdan dağlar gibi iri devler çıktı (из
пропасти как горы огромные великаны вылезли), kara kara yüzleri, kırmızı
kırmızı dudakları, sarı sarı gözleri vardı (черные-черные лица, красные-красные
губы, желтые-желтые глаза были у них), korkunçlukları anlatılamazdı (ужасны
неописуемо: «ужасность их была неописуемой»). Ağacın çevresinde toplanıp
havayı koklamaya başladılar (вокруг дерева собравшись, воздух нюхать
начали). "Bugün işler yolunda (сегодня дела в порядке), ortalık adam eti

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 44

kokuyor (вокруг пахнет человеческим мясом)!" dediler (говорили).

Sonra ağaç birdenbire sallanmaya başladı, büyük bir gürültü koptu, dağ taş
çınladı, dört bir yanı yankıları kapladı. Sonra ağaç daha hızlı sallandı, toprak
yarılıp uçsuz bucaksız bir uçurum göründü. Uçurumdan dağlar gibi iri devler
çıktı, kara kara yüzleri, kırmızı kırmızı dudakları, sarı sarı gözleri vardı,
korkunçlukları anlatılamazdı. Ağacın çevresinde toplanıp havayı koklamaya
başladılar. "Bugün işler yolunda, ortalık adam eti kokuyor!" dediler.

Güzel kız, tüyleri ürpererek (красавица, дрожа всем телом: «волоски ее

дрожали»), sık dalların arasından devlere baktı (через густые ветви на
великанов смотрела). Sarı gözlerini ağaca dikmişlerdi (их желтые глаза на
дерево уставились). Bereket versin ki (слава Аллаху; bereket vermek — давать
благословение), hava kapalı (погода была пасмурной: «закрытой»), dallar da
çok sıktı, güzel kızı göremiyorlardı (ветви очень густыми, красавицу не смогли
разглядеть). "Yeşiltay gösterir şimdi, Yeşiltay'ın gözleri bizim gözlerimizden daha
iyi görür," diyorlar (Ешилтай покажет сейчас, у Ешилтая глаза, чем наши глаза,
намного лучше видят, говорили), Yeşiltay da isteklerini yerine getirecekmiş gibi
davranıyordu (Ешилтай же повел себя так, как будто то, что они хотят,
выполнял; istek — желание). Bir ayağı uçurumun çukurunda, bir ayağı
kıyısındaydı (одна нога в пропасти была, другая на ее краю), başını kaldırmış,
gözleri ağaçta (голову подняв, смотрел на дерево), güzel kızı bekliyordu
(красавицу ждал). Güzel kız da fazla bekletmedi, birden sık dalları araladı,
Yeşiltay'ın üzerine doğru atladı (красавица же долго ждать не заставила, вдруг
густые ветви раздвинула, прямо к Ешилтаю прыгнула).

Güzel kız, tüyleri ürpererek, sık dalların arasından devlere baktı. Sarı
gözlerini ağaca dikmişlerdi. Bereket versin ki, hava kapalı, dallar da çok sıktı,
güzel kızı göremiyorlardı. "Yeşiltay gösterir şimdi, Yeşiltay'ın gözleri bizim
gözlerimizden daha iyi görür," diyorlar, Yeşiltay da isteklerini yerine

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 45

getirecekmiş gibi davranıyordu. Bir ayağı uçurumun çukurunda, bir ayağı
kıyısındaydı, başını kaldırmış, gözleri ağaçta, güzel kızı bekliyordu. Güzel kız
da fazla bekletmedi, birden sık dalları araladı, Yeşiltay'ın üzerine doğru
atladı.

Koca devler neye uğradıklarını bilemediler (огромные великаны, что произошло,

не смогли понять; bilmediler — не поняли, bilemediler — не смогли понять),
hemen ileri atılıp kollarını uzattılar (сразу же, вперед бросившись, руки
протянули), güzel kızı yakalamalarına ramak kaldı (красавицу еще бы немного
и поймали бы: «чуточка осталась»). Ama bizim Yeşiltay da boş durmadı (но и
наш Ешилтай просто так: «пустым» не стоял), birdenbire havaya sıçradı (вдруг
прыгнул в воздух), güzel kızı yakalayıp göğsüne bastırdı (красавицу поймав, к
груди прижал), birlikte yere düştüler (вместе на землю упали).

Koca devler neye uğradıklarını bilemediler, hemen ileri atılıp kollarını

uzattılar, güzel kızı yakalamalarına ramak kaldı. Ama bizim Yeşiltay da boş
durmadı, birdenbire havaya sıçradı, güzel kızı yakalayıp göğsüne bastırdı,
birlikte yere düştüler.

Yere düştükleri zaman, Yeşiltay'ın bir ayağı uçurumun çukurunda, bir ayağı
kıyısındaydı (когда они упали на землю, одна нога Ешилтая была в пропасти,
другая на ее краю). Devler yaklaşamadılar (великаны не могли приблизиться),
acı acı göğüs geçirdiler (горько-горько вздыхали; göğüs geçirmek — вздыхать;
göğüs — грудь; geçirmek — заставлять пройти, проводить /geçmek —
проходить/).
"Doğrusu çok usta (правда, очень мастерски), çok çevik davrandın gene, Yeşiltay
(очень ловко повел себя ты снова, Ешилтай)," dediler (сказали), "senden başka
kimsecikler avımızı elimizden alamazdı (кроме тебя, никто нашу добычу из
наших рук взять не мог). Neyse, artık o da dostumuz oldu," diye homurdandılar
(ну ладно, отныне и она нашим другом стала, пробормотали).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 46

Yere düştükleri zaman, Yeşiltay'ın bir ayağı uçurumun çukurunda, bir ayağı
kıyısındaydı. Devler yaklaşamadılar, acı acı göğüs geçirdiler.
"Doğrusu çok usta, çok çevik davrandın gene, Yeşiltay," dediler, "senden
başka kimsecikler avımızı elimizden alamazdı. Neyse, artık o da dostumuz
oldu," diye homurdandılar.

Yeşiltay hiçbir şey söylemedi (Ешилтай ничего не сказал), tatlı tatlı

gülümsemekle yetindi (сладкой улыбкой ограничился). Sonra sevgilisinin
elinden tuttu (потом возлюбленную за руку взял), uçurumdan aşağıya doğru
koştular (вниз в пропасть побежали). Uçsuz bucaksız bir mağaraya vardılar (до
бескрайней пещеры добрались). Mağaranın her yanında postlar, insan, hayvan
kemikleri, kuru kafalar vardı (в пещере повсюду были шкуры, человеческие и
звериные кости, черепа). Orta yerde kocaman bir dev anası duruyordu (в центре
огромная мать великанов стояла). Eline büyük bir sopa almış (в руку большую
дубину взяла), dişlerini temizliyor, dişlerinin arasından kocaman et parçaları
çıkarıyordu (зубы чистила, меж зубов громадные куски мяса выковыривала).
Yeşiltay'la sevgilisi yanına gelince, gözlerini ayırdı (когда Ешилтай с
возлюбленной к ней подошли, глаза ее широко открылись).

Yeşiltay hiçbir şey söylemedi, tatlı tatlı gülümsemekle yetindi. Sonra

sevgilisinin elinden tuttu, uçurumdan aşağıya doğru koştular. Uçsuz bucaksız
bir mağaraya vardılar. Mağaranın her yanında postlar, insan, hayvan
kemikleri, kuru kafalar vardı. Orta yerde kocaman bir dev anası duruyordu.
Eline büyük bir sopa almış, dişlerini temizliyor, dişlerinin arasından kocaman
et parçaları çıkarıyordu. Yeşiltay'la sevgilisi yanına gelince, gözlerini ayırdı.

Yeşiltay dev anasının omzunu okşadı (Ешилтай мать великанов по плечу

погладил).
"Sana en sevgili dostumu getirdim, dev ana, şimdi o da bizden oldu (тебе самого

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 47

своего любимого друга привел, великанша, теперь и она одной из нас стала).
Bundan böyle burada kalacak (отныне здесь останется), sana arkadaşlık edecek
(с тобой подружится), gündüzleri yalnızlıktan canın sıkılmayacak artık (целыми
днями от одиночества душа твоя страдать не будет отныне)," dedi (сказал).
Sonra güzel kıza döndü (затем к красивой девушке повернулся), üzgün üzgün
baktı (потом на красавицу долго-долго посмотрел):
"Allahaısmarladık," deyip çıktı gitti, var hızıyla uzaklaştı («до свидания» сказав,
вышел и быстро: «со всей скоростью» удалился). Devleri bekletemezdi
(великанов не мог заставлять ждать).
Güzel kızla dev anası yalnız kaldılar (красавица с матерью великаншей наедине
остались).

Yeşiltay dev anasının omzunu okşadı.

"Sana en sevgili dostumu getirdim, dev ana, şimdi o da bizden oldu. Bundan
böyle burada kalacak, sana arkadaşlık edecek, gündüzleri yalnızlıktan canın
sıkılmayacak artık," dedi.
Sonra güzel kıza döndü, üzgün üzgün baktı:
"Allahaısmarladık," deyip çıktı gitti, var hızıyla uzaklaştı. Devleri
bekletemezdi.
Güzel kızla dev anası yalnız kaldılar.

Dev anası, güzel kızı yanına çağırıp (великанша красавицу к себе подозвав)
oturmasını söyledi (сесть попросила), gülümsedi (улыбнулась). Güzel kızın
korkusu azaldı (страх красавицы уменьшился), o da gülümsedi (она тоже
улыбнулась), bütün çirkinliğine karşın, dev anasından hoşlandı (несмотря на всю
безобразность, великанша ей понравилась). Çabucak dost oldular (очень
быстро подругами стали). Yeşiltay'ın sevgilisi başından geçenleri anlattı
(возлюбленная Ешилтая все, что ей пришлось испытать, рассказала). Kimi
zaman güldü, kimi zaman ağladı (то смеялась, то плакала; kimi zaman — иногда).
Dev anasının boynuna sarıldı (великаншу за шею обняла), yalvardı, kendisine

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 48

yardım etmesini söyledi (умоляла, чтобы та ей помогла). Ama dev anası suratını
astı o zaman (но великанша насупилась: «морду повесила»; surat asmak —
помрачнеть, насупиться), homurdanmaya başladı (ворчать начала), dişlerini
gösterdi (оскалилась: «зубы показала»). Güzel kızın anlattıkları hiç hoşuna
gitmemişti (рассказанное красавицей ей совсем не понравилось).

Dev anası, güzel kızı yanına çağırıp oturmasını söyledi, gülümsedi. Güzel
kızın korkusu azaldı, o da gülümsedi, bütün çirkinliğine karşın, dev
anasından hoşlandı. Çabucak dost oldular. Yeşiltay'ın sevgilisi başından
geçenleri anlattı. Kimi zaman güldü, kimi zaman ağladı. Dev anasının
boynuna sarıldı, yalvardı, kendisine yardım etmesini söyledi. Ama dev anası
suratını astı o zaman, homurdanmaya başladı, dişlerini gösterdi. Güzel kızın
anlattıkları hiç hoşuna gitmemişti.

Nasıl gitsindi (а как это могло /понравиться/)? Bütün devler Yeşiltay'ı çok
severdi, o da severdi (все великаны Ешилтая очень любили, и она любила).
Yeşiltay yufka yürekliydi (Ешилтай добросердечный: «с тонким сердцем»;
yufka — раскатанное тесто, тонкая лепешка), devlerden çok, insanlara yardım
ederdi (больше, чем великанам, людям помогал), çoğu insanları kurtarırdı
(многих людей спас), devlerin insan yemesine engel olmaya çalışırdı (поеданию
великанами людей препятствием быть старался), ama çok yiğit adamdı (но
очень храбрым человеком был), hiçbir şeyden çekinmez, korku nedir bilmezdi
(ни от чего не уклонялся, что такое страх, не знал), sonra büyük hünerleri vardı
(да и потом большие умения у него были), her kılığa, her biçime girerdi (любые
образы, любые формы принимал: «входил»), geceleri devleri eğlendirdiği bile
olurdu (по ночам великанов даже развлекал). Dev anası kızını vermek istemişti
ona (великанша свою дочь отдать хотела за него), vermişti de, şimdi
nişanlıydılar (отдала и теперь они обручены были), yakında evleneceklerdi
(скоро должны были пожениться). Güzel kızın anlattıklarını bu nedenle
beğenmemişti (рассказанное красавицей поэтому ей не понравилось).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 49

Beğenmediğini de saklamadı (и то, что не понравилось, она не скрывала).

Nasıl gitsindi? Bütün devler Yeşiltay'ı çok severdi, o da severdi. Yeşiltay

yufka yürekliydi, devlerden çok, insanlara yardım ederdi, çoğu insanları
kurtarırdı, devlerin insan yemesine engel olmaya çalışırdı, ama çok yiğit
adamdı, hiçbir şeyden çekinmez, korku nedir bilmezdi, sonra büyük hünerleri
vardı, her kılığa, her biçime girerdi, geceleri devleri eğlendirdiği bile olurdu.
Dev anası kızını vermek istemişti ona, vermişti de, şimdi nişanlıydılar,
yakında evleneceklerdi. Güzel kızın anlattıklarını bu nedenle beğenmemişti.
Beğenmediğini de saklamadı.

Bundan sonra, dev anası güzel kıza etmedik kötülük bırakmadı (с этих пор
великанша красавице зло причинять не переставала). Yaşamını fitil fitil
burnundan getirdi (всю жизнь она ей портила: «заставляла выходить боком»;
fitil fitil burnundan gelmek — из носа выйти). Su vermedi, ekmek vermedi (воды
не давала, хлеб не давала) dişlerinin arasından çıkardığı çiğ etleri attı önüne (из
зубов выковыренное сырое мясо бросала перед ней), bunları yemesini söyledi
(их есть приказывала), güzel kız da ister istemez yedi (красавице, хочешь не
хочешь, приходилось есть). Bu kadarla bitse gene iyi (этим если бы
закончилось, и то хорошо)! Yeşiltay'ın güzel kıza çok yakınlık gösterdiğini (то,
что Ешилтай к красавице много интереса проявлял), güzel kızı çok sevdiğini
(то, что он красавицу очень любил), güzel kızla gizli gizli konuştuğunu (то, что
он с красавицей тайком разговаривал) görünce (/великанша/ видела), büsbütün
azıttı işi (и это ее бесило). Her fırsatta (при любом случае; fırsat — удобный
случай, возможность) sırtına bir yumruk indirdi (на ее спину опускала кулак),
kovdu (прогоняла), gitmesini söyledi (уходить приказывала). Ama güzel kız
dayandı (но красавица терпела), karşı geldi (сопротивлялась: «против шла»),
dayanamayacağı bir tek şey varsa (если и было то, чего она не смогла бы
вытерпеть), o da Yeşiltay'dan ayrı düşmek, Yeşiltay'dan uzakta yaşamaktı (так
это отдельно от Ешилтая оказаться, от Ешилтая вдали жить), gitmedi (не

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 50

уходила).

Bundan sonra, dev anası güzel kıza etmedik kötülük bırakmadı. Yaşamını fitil
fitil burnundan getirdi. Su vermedi, ekmek vermedi, dişlerinin arasından
çıkardığı çiğ etleri attı önüne, bunları yemesini söyledi, güzel kız da ister
istemez yedi. Bu kadarla bitse gene iyi! Yeşiltay'ın güzel kıza çok yakınlık
gösterdiğini, güzel kızı çok sevdiğini, güzel kızla gizli gizli konuştuğunu
görünce, büsbütün azıttı işi. Her fırsatta sırtına bir yumruk indirdi, kovdu,
gitmesini söyledi. Ama güzel kız dayandı, karşı geldi, dayanamayacağı bir tek
şey varsa, o da Yeşiltay'dan ayrı düşmek, Yeşiltay'dan uzakta yaşamaktı,
gitmedi.

Gitmeyince dev anası çok kızdı (то, что она не ушла, великаншу разозлило),
onu öldürmek istedi (она ее (красавицу) убить захотела). Ne var ki, öldürmek
kolay değildi (как бы то ни было, убить не легкое дело), kurallar uyarınca
girmişti aralarına (правилам следуя, вошла в их круг), öldüremezdi (убить ее
она не могла). Öldüremezdi ya her şeyin bir yolu vardı (убить не могла, но у
каждой задачи есть решение: «у каждой вещи есть дорога») olmasa da
güçlerini kötüye kullanan güçlü kişiler bulurlar (а если и не было бы, то сильные
люди, которые свою силу во зло используют, его найдут), bulamayınca da
uydururlardı (а если найти не смогут, то выдумают). Dev anası da böyle bir yol
buldu (великанша такое вот решение нашла). Devlerin arasına karışmış bir insan
(среди великанов затесавшийся человек) bir devin yap dediğini yapmak
istemedi mi öldürülebilirdi (если то, что ему великан приказал, сделать не
захочет, может быть убит). Güzel kız dev anasının verdiği bir işi gerçekten
yapamadığı için yapmasa bile (если красавица великаншей данную работу даже
и выполнит), dev anası "İnat etti, sözümü dinlemedi, yapmak istemedi," diyecekti
(великанша скажет, проявила упрямство, слов моих не слушала, делать не
хотела).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 51

Gitmeyince dev anası çok kızdı, onu öldürmek istedi. Ne var ki, öldürmek
kolay değildi, kurallar uyarınca girmişti aralarına, öldüremezdi. Öldüremezdi
ya her şeyin bir yolu vardı, olmasa da güçlerini kötüye kullanan güçlü kişiler
bulurlar, bulamayınca da uydururlardı. Dev anası da böyle bir yol buldu.
Devlerin arasına karışmış bir insan bir devin yap dediğini yapmak istemedi
mi öldürülebilirdi. Güzel kız dev anasının verdiği bir işi gerçekten
yapamadığı için yapmasa bile, dev anası "İnat etti, sözümü dinlemedi,
yapmak istemedi," diyecekti.

Gene aç bıraktı güzel kızı, gene bir damlacık su vermedi (снова голодной
оставила красавицу, снова ни капельки воды не дала). Güzel kız ağladı, ağladı,
gözlerinde yaş kalmadı (красавица плакала, плакала, в глазах ее слез не
осталось). Derken, dev anası yanına yaklaştı (в этот момент великанша к ней
приблизилась). "Bakıyorum ağlamayı çok seviyorsun, ama bütün gözyaşlarını
yere döküyorsun (я вижу, плакать ты очень любишь, но все слезы свои на
землю проливаешь). Yere dökme, bana biraz gözyaşı gerek (не проливай, мне
немного слез нужно), gözyaşıyla büyü yapacağım (со слезами волшебное
снадобье буду делать). Al şunları doldur!" dedi (возьми вот их наполни,
сказала). Koca koca dört kazan getirip önüne koydu (огромные четыре котла
принесла и рядом поставила). "Güneş batıncaya kadar gözyaşıyla dolduracaksın
bunları (до захода солнца слезами наполнишь их), doldurmazsan kendini ölmüş
bil!" dedi, çıktı gitti (а не наполнишь, себя мертвой считай, сказала и ушла).

Gene aç bıraktı güzel kızı, gene bir damlacık su vermedi. Güzel kız ağladı,
ağladı, gözlerinde yaş kalmadı. Derken, dev anası yanına yaklaştı.
"Bakıyorum ağlamayı çok seviyorsun, ama bütün gözyaşlarını yere
döküyorsun. Yere dökme, bana biraz gözyaşı gerek, gözyaşıyla büyü
yapacağım. Al şunları doldur!" dedi. Koca koca dört kazan getirip önüne
koydu. "Güneş batıncaya kadar gözyaşıyla dolduracaksın bunları,
doldurmazsan kendini ölmüş bil!" dedi, çıktı gitti.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 52

Zavallı kız neye uğradığını bilemedi (бедная девушка, за что взяться, не знала).
Bir kazanın üzerine eğildi, hıçkırmaya başladı (над одним из котлов
наклонилась, рыдать начала). Kendini hiç zorlamadı (себя совсем не напрягала
/не удерживалась от слез/), nasıl olsa çok dertliydi (как бы то ни было, много
горевала), nasıl olsa hep ağlayıp duruyordu (как бы то ни было, все время
плакала). Ama dört koca kazanı nasıl doldururdu (но четыре огромных котла
как ей наполнить)? Gözyaşıyla kazan mı dolardı (слезами котел может ли
наполниться)? Ağladı, kazanın dibine birkaç damla gözyaşı düştü (поплакала, на
дно котла несколько слезинок: «капель слез», упало). Ancak (кроме того:
«только лишь») aylardan temmuzdu, hava çok sıcaktı (был июль, погода была
очень жаркой), damlacıklar hemen kurudu (капельки сразу высохли). Güzel
kızın hiç umudu kalmadı (у красавицы совсем надежды не осталось).

Zavallı kız neye uğradığını bilemedi. Bir kazanın üzerine eğildi, hıçkırmaya
başladı. Kendini hiç zorlamadı, nasıl olsa çok dertliydi, nasıl olsa hep ağlayıp
duruyordu. Ama dört koca kazanı nasıl doldururdu? Gözyaşıyla kazan mı
dolardı? Ağladı, kazanın dibine birkaç damla gözyaşı düştü. Ancak aylardan
temmuzdu, hava çok sıcaktı, damlacıklar hemen kurudu. Güzel kızın hiç
umudu kalmadı.

Gene de yerinden ayrılmadı (и, все-таки, с места не тронулась), ağladı, inledi,

hıçkırdı durdu (плакала, стонала, рыдать продолжала), kazanı doldurmak için
değil (не для того, чтобы котел наполнить), derdinden, kederinden ağlıyordu
artık (от горя, от страданий плакала теперь: «уже»), Yeşiltay'ı bir kez daha
görmeden öleceğini düşünüyordu (о том, что Ешилтая еще разок не увидит
перед смертью, думала). Ama birden bir ses duydu, başını kaldırdı (но вдруг
голос услышала, голову подняла), Yeşiltay'ı karşısında buldu (Ешилтая
напротив увидела).
"Dev anası uyumadan önce kuşlar pınarına gidip su içmiş (перед тем как заснуть,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 53

великанша пошла к птичьему источнику и воды попила) giderken de, dönerken
de homurdanıp duruyormuş (и идя туда, и возвращаясь, постоянно бормотала)
sana yapacağı kötülükleri anlatıyormuş (злые вещи, которые с тобой сделает,
рассказывала), kuşlar bunu duymuşlar, gelip söylediler (птицы это услышали,
прилетели и рассказали)," dedi Yeşiltay, gülümsedi (сказал Ешилтай и
улыбнулся). "Üzülme sen, bir yolunu buluruz," diye ekledi (не грусти, какой-
нибудь выход найдем, добавил).

Gene de yerinden ayrılmadı, ağladı, inledi, hıçkırdı durdu, kazanı doldurmak

için değil, derdinden, kederinden ağlıyordu artık, Yeşiltay'ı bir kez daha
görmeden öleceğini düşünüyordu. Ama birden bir ses duydu, başını kaldırdı,
Yeşiltay'ı karşısında buldu.
"Dev anası uyumadan önce kuşlar pınarına gidip su içmiş, giderken de,
dönerken de homurdanıp duruyormuş, sana yapacağı kötülükleri
anlatıyormuş, kuşlar bunu duymuşlar, gelip söylediler," dedi Yeşiltay,
gülümsedi. "Üzülme sen, bir yolunu buluruz," diye ekledi.

Eğildi, kızı kolundan tuttu (наклонился, девушку за руку взял), oturduğu yerden
kaldırdı (с места, на котором она сидела, поднял), yüzünü yüzüne çevirdi
(повернул к себе лицом):
"Gözlerimin içine bak!" dedi (посмотри в мои глаза, сказал).
Güzel kız da baktı (красавица и посмотрела) Yeşiltay'ın mavi gözleri çok güzeldi,
küçücüktü, ama denizler gibi derindi (голубые глаза Ешилтая очень красивыми
были, маленькие, но как море глубокие). Bu güzel gözler unutulamazdı (эти
красивые глаза не могли быть забыты). Nedense güzel kız, birdenbire
duygulanıverdi (отчего-то красавица вдруг расчувствовалась), gene hıçkırmaya
başladı (снова всхлипывать начала), kirpiklerinin ucunda bir damla gözyaşı
parladı (на ее ресницах слезинка блеснула; uç — острие, конец).
"Ağlama!" dedi Yeşiltay (не плачь, сказал Ешилтай).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 54

Eğildi, kızı kolundan tuttu, oturduğu yerden kaldırdı, yüzünü yüzüne çevirdi:
"Gözlerimin içine bak!" dedi.
Güzel kız da baktı. Yeşiltay'ın mavi gözleri çok güzeldi, küçücüktü, ama
denizler gibi derindi. Bu güzel gözler unutulamazdı. Nedense güzel kız,
birdenbire duygulanıverdi, gene hıçkırmaya başladı, kirpiklerinin ucunda bir
damla gözyaşı parladı.
"Ağlama!" dedi Yeşiltay.

Sonra eğildi (потом наклонился), güzel kızın kirpiklerindeki gözyaşı damlasını da

dudaklarının ucuyla alıp (с ресниц красавицы слезинку краем губ снял)
kazanların üzerine üfledi (и внутрь котлов дунул). Kazanlar birdenbire doluverdi
(котлы вдруг наполнились). Güzel kız şaşırıp kaldı (красавица в изумлении
застыла), parmağını bir kazana daldırdı (палец в котел опустила), sonra da
ağzına götürdü (потом ко рту поднесла), tuzluydu (соленая), kazandaki suyun
gözyaşı olduğu kuşku götürmezdi (то, что вода в котле была слезами, сомнения
не вызывало). Sevincinden ağlamaya başladı, yaşlı gözlerini Yeşiltay'dan yana
çevirdi (от радости плакать начала, мокрые глаза от Ешилтая в сторону
отвела):
"Nasıl, nasıl?" diye kekeledi. "Bunu nasıl yaptın, Yeşiltay (как, как, заикаясь,
сказала, как ты это сделал, Ешилтай)?"

Sonra eğildi, güzel kızın kirpiklerindeki gözyaşı damlasını da dudaklarının

ucuyla alıp kazanların üzerine üfledi. Kazanlar birdenbire doluverdi. Güzel
kız şaşırıp kaldı, parmağını bir kazana daldırdı, sonra da ağzına götürdü,
tuzluydu, kazandaki suyun gözyaşı olduğu kuşku götürmezdi. Sevincinden
ağlamaya başladı, yaşlı gözlerini Yeşiltay'dan yana çevirdi:
"Nasıl, nasıl?" diye kekeledi. "Bunu nasıl yaptın, Yeşiltay?"

Yeşiltay başını kaldırdı, uzaklara baktı (Ешилтай поднял голову, вдаль

посмотрел):

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 55

"Seni canım gibi seviyorum (тебя всей душой люблю). Derviş benim için canını
verdi (дервиш за меня свою душу отдал), kuşlar da çok severler beni (птицы
тоже очень любят меня)," diye yanıtladı, gülümsedi (ответил, улыбнулся),
"bunlar senin gözyaşların (это твои слезы), sen de beni seviyorsun (ты тоже меня
любишь). Daha fazlasını sorma, anlatılamaz (больше ничего не спрашивай, это
необъяснимо), ben bile anlatamam (даже я не могу объяснить). Hadi,
Allahaısmarladık, çok geciktim (ну ладно, до свидания, я очень опаздываю),
devleri bekletmek olmaz (великанов заставлять ждать нельзя)," diye ekledi
(добавил). Bir yeşil kuş olup göklere yükseldi (зеленой птицей став, в небеса
поднялся).

Yeşiltay başını kaldırdı, uzaklara baktı:

"Seni canım gibi seviyorum. Derviş benim için canını verdi, kuşlar da çok
severler beni," diye yanıtladı, gülümsedi, "bunlar senin gözyaşların, sen de
beni seviyorsun. Daha fazlasını sorma, anlatılamaz, ben bile anlatamam. Hadi,
Allahaısmarladık, çok geciktim, devleri bekletmek olmaz," diye ekledi. Bir
yeşil kuş olup göklere yükseldi.

Yeşiltay kuş olup uçar uçmaz (не успел Ешилтай, превратившись в птицу,
улететь) dev anası içeriye girdi (великанша внутрь зашла), korkunç bir biçimde
gülüyor (пугающе улыбается), otuz iki dişi birden görünüyordu (тридцать два
зуба сразу видны). Ama dört kazanın dördünün de dolu olduğunu görünce (но
увидев, что четыре котла к ее приходу наполнены были) aklı başından gitti
(была сбита с толку: «ум из головы ушел»; aklı başından gitmek —
растеряться, не знать, что делать). Ayağını yere vurdu (ногой о землю
топнула), yer gök inledi (небо содрогнулось). Kazanları bir tekmede devirdi
(котлы одним пинком опрокинула). Sonra gitti, bir köşeye oturdu (потом ушла,
в углу села), düşünmeye başladı (думать начала). Neden sonra başını kaldırdı
(через какое-то время голову подняла):
"Beni kötü bir dev sanma, küçük kız," dedi (меня плохой великаншей не считай,

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 56

малышка, сказала), "derdini bilmiyorum, anlamıyorum sanma (что твое горе я
не знаю, не понимаю, не думай). Anlıyorum, Yeşiltay'ı çok seviyorsun
(понимаю, Ешилтая ты очень любишь), sevmeseydin kazanları dolduramazdın
(не любила бы, котлы не наполнила бы). Ama ben de kızımı seviyorum, iyi bir
kocası olsun istiyorum (но я тоже свою дочь люблю, хороший муж чтоб у нее
был, хочу), onu Yeşiltay'a vermek istiyorum (ее за Ешилтая отдать хочу), insan
sevdi mi kötülük yapamaz (человек, когда любит, зла не делает), ama devler
yapar (а великаны делают). Ben de elimden geleni yapacağım (я все от меня
зависящее: «из моей руки идущее»; elinden gelen — все, что можно, сделаю),
elimden kurtulamayacaksın (от меня спастись не сможешь). Yazık, ama ne
yapalım, bu iş böyle (жаль, но что поделаешь, такое это дело)!" diye ekledi
(добавила).

Yeşiltay kuş olup uçar uçmaz, dev anası içeriye girdi, korkunç bir biçimde
gülüyor, otuz iki dişi birden görünüyordu. Ama dört kazanın dördünün de
dolu olduğunu görünce aklı başından gitti. Ayağını yere vurdu, yer gök inledi.
Kazanları bir tekmede devirdi. Sonra gitti, bir köşeye oturdu, düşünmeye
başladı. Neden sonra başını kaldırdı:
"Beni kötü bir dev sanma, küçük kız," dedi, "derdini bilmiyorum,
anlamıyorum sanma. Anlıyorum, Yeşiltay'ı çok seviyorsun, sevmeseydin
kazanları dolduramazdın. Ama ben de kızımı seviyorum, iyi bir kocası olsun
istiyorum, onu Yeşiltay'a vermek istiyorum, insan sevdi mi kötülük yapamaz,
ama devler yapar. Ben de elimden geleni yapacağım, elimden
kurtulamayacaksın. Yazık, ama ne yapalım, bu iş böyle!" diye ekledi.

Yemek ve su verdi ona (еды и воды дала ей). Birkaç gün böyle geçti (несколько
дней так прошло). Sonra gene dişlerini gösterdi (потом снова зубы показала):
"Sonbaharda kızımın düğünü var," dedi (осенью у моей дочери свадьба,
сказала), "çok güzel bir düğün olacak, göreceksin (очень красивая свадьба будет,
увидишь). Ama iş düğünle kalmayacak (но работа со свадьбой не остановится).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 57

Kızımla Yeşiltay çok rahat bir evde otursun istiyorum (хочу, чтобы моя дочь и
Ешилтай жили в уютном доме). Bunun için de kuş tüyü yataklar, kuş tüyü
minderler, kuş tüyü yastıklar yaptırtmak istiyorum (поэтому и хочу из птичьих
перьев перины, миндеры (подушка, тюфячок для сидения на полу), подушки
заказать). Kuş tüylerini sen bulacaksın (птичьи перья ты найдешь). Al şu beş
torbayı (возьми эти пять сумок), akşama kadar kuş tüyüyle doldur (до вечера их
птичьими перьями наполни). Doldurup getiremezsen, kendini ölmüş bil artık
(наполненные не принесешь, себя мертвой считай тогда)!"

Yemek ve su verdi ona. Birkaç gün böyle geçti. Sonra gene dişlerini gösterdi:
"Sonbaharda kızımın düğünü var," dedi, "çok güzel bir düğün olacak,
göreceksin. Ama iş düğünle kalmayacak. Kızımla Yeşiltay çok rahat bir evde
otursun istiyorum. Bunun için de kuş tüyü yataklar, kuş tüyü minderler, kuş
tüyü yastıklar yaptırtmak istiyorum. Kuş tüylerini sen bulacaksın. Al şu beş
torbayı, akşama kadar kuş tüyüyle doldur. Doldurup getiremezsen, kendini
ölmüş bil artık!"

Güzel kız akşamı beklemedi (красавица вечера не дожидалась), hemen ölmüş

bildi kendini (сразу знала, что будет мертва). Nasıl ölmüş bilmesindi (а как ей
не знать)? Bu iş başarılacak gibi değildi (это дело было невыполнимым).
Ölmeden önce Yeşiltay'ı da göremeyecek (перед смертью Ешилтая даже
увидеть не сможет), bir "Allahaısmarladık" bile diyemeyecekti (даже «прощай»
сказать не сможет). Gene de bütün bütün umudunu kesmedi (и все же надеяться
не перестала: «всю надежду не отрезала»). Torbaları yüklenip çıktı (сумки
нагрузив, вышла). Önünde sapsarı, uçsuz bucaksız bir ova vardı (перед ней
желтая, бескрайняя долина лежала). Sapsarı, uçsuz bucaksız ovada koşmaya
başladı (по желтой бескрайней равнине идти начала). Gözleri yerdeydi, ama hiç
kuş tüyü göremiyordu (глаза на землю смотрят, но никаких птичьих перьев
увидеть не могут). Ağlaya ağlaya koşuyordu yalnızca (плача, идет одиноко),
ikide bir düşüyor (время от времени падает), çıplak ayaklarına dikenler batıyordu

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 58

(в голые ноги колючки впиваются). Sapsarı, uçsuz bucaksız ovada ne kuş tüyü
ne bir şey (в желтой, бескрайней равнине не то что птичьих перьев, ничего
нет)!

Güzel kız akşamı beklemedi, hemen ölmüş bildi kendini. Nasıl ölmüş
bilmesindi? Bu iş başarılacak gibi değildi. Ölmeden önce Yeşiltay'ı da
göremeyecek, bir "Allahaısmarladık" bile diyemeyecekti. Gene de bütün
bütün umudunu kesmedi. Torbaları yüklenip çıktı. Önünde sapsarı, uçsuz
bucaksız bir ova vardı. Sapsarı, uçsuz bucaksız ovada koşmaya başladı.
Gözleri yerdeydi, ama hiç kuş tüyü göremiyordu. Ağlaya ağlaya koşuyordu
yalnızca, ikide bir düşüyor, çıplak ayaklarına dikenler batıyordu. Sapsarı,
uçsuz bucaksız ovada ne kuş tüyü ne bir şey!

En sonunda, güzel kızın gücü tükendi (в самом конце силы красавицы иссякли).
Gözleri karardı (в глазах ее потемнело). Uçsuz bucaksız ova inip inip kalkmaya
(бескрайняя равнина опустилась, начала подниматься), çevresinde dönmeye
başladı (начала вокруг нее вращаться). Güzel kız ayakta duramaz oldu
(красавица на ногах не устояла). Yüzükoyun yere yuvarlandı (ничком на землю
упала). Ama çok geçmeden (но немного погодя) bir el dokundu omzuna (чья-то
рука дотронулась до ее плеча); başını kaldırınca Yeşiltay'ı karşısında gördü
(голову подняв, Ешилтая увидела перед собой). Yeşiltay üstündeki tozları sildi
(Ешилтай с нее пыль отряхнул), ayaklarındaki dikenleri çıkardı (из ее ног
колючки вытащил), gözyaşlarını kuruladı (ее слезы высушил). Gülümsedi
(улыбнулся):
"Kuşlar benim dostlarımdır," dedi (птицы мои друзья, сказал).
Elini kaldırdı, çok uzaklarda bir bulut gösterdi (поднял руку, на далекую тучу
показал). Bulut yaklaştı, yaklaştı (туча приближалась, приближалась),
tepelerine geldi (до них: «до их холма» долетела), alçaldı (опустилась), bu bulut
gerçek bulut değildi (эта туча настоящей тучей не была), kuşlardan oluşmuştu
(из птиц состояла).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 59

En sonunda, güzel kızın gücü tükendi. Gözleri karardı. Uçsuz bucaksız ova
inip inip kalkmaya, çevresinde dönmeye başladı. Güzel kız ayakta duramaz
oldu. Yüzükoyun yere yuvarlandı. Ama çok geçmeden bir el dokundu omzuna;
başını kaldırınca Yeşiltay'ı karşısında gördü. Yeşiltay üstündeki tozları sildi,
ayaklarındaki dikenleri çıkardı, gözyaşlarını kuruladı. Gülümsedi:
"Kuşlar benim dostlarımdır," dedi.
Elini kaldırdı, çok uzaklarda bir bulut gösterdi. Bulut yaklaştı, yaklaştı,
tepelerine geldi, alçaldı, bu bulut gerçek bulut değildi, kuşlardan oluşmuştu.

Yeşiltay iki elinin ikisini de göğe doğru kaldırdı (Ешилтай обе руки к небу
поднял):
"Uçun kuşlar, uçun, tüylerinizi dökün de geçin (летите, птицы, летите, перья
свои сбрасывайте и пролетайте)!" diye bağırdı (крикнул).
Bütün kuşlar tüylerini döküp gittiler, biraz tüy kaldıysa, kanatlarında kaldı (все
птицы перья свои сбросили и улетели, если и осталось у них немного перьев,
только на крыльях), en güzel, en yumuşak tüylerini yere bıraktılar (самые
красивые, самые мягкие перья на земле оставили).
Yeşiltay'la güzel kız bu tüyleri torbalara doldurdular (Ешилтай и красавица
этими перьями сумки наполнили). Yazık ki, kocaman torbalardan biri tam
dolmadı (как жаль, но одна из огромных сумок полностью не наполнилась).
Güzel kız ağlamaya başladı (красавица плакать начала). Beş torbanın beşi de
dolmadıkça ölümden kurtulamayacaktı (если пятую сумку не наполнит, от
смерти не спасется). Ama bunda ağlayacak ne vardı (но что тут плакать)?
Yeşiltay bir yeşil kuş oluverdi hemen (Ешилтай в зеленую птицу превратился
сразу). Bütün tüylerini döktü, sonra gene insan oldu (все перья свои сбросил,
потом снова человеком стал). Gene kuş oldu, gene döktü tüylerini (снова
птицей стал, снова сбросил перья), gene insan oldu (снова стал человеком).
Derken, çuvalı doldurdu (к тому времени мешок и наполнился). Bu tüyler
gözleri kamaştırıyordu, hemen ayrılıveriyordu ötekilerden (его перья глаза

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 60

ослепляют, сразу отличаются от перьев других):

Yeşiltay iki elinin ikisini de göğe doğru kaldırdı:

"Uçun kuşlar, uçun, tüylerinizi dökün de geçin!" diye bağırdı.
Bütün kuşlar tüylerini döküp gittiler, biraz tüy kaldıysa, kanatlarında kaldı,
en güzel, en yumuşak tüylerini yere bıraktılar.
Yeşiltay'la güzel kız bu tüyleri torbalara doldurdular. Yazık ki, kocaman
torbalardan biri tam dolmadı. Güzel kız ağlamaya başladı. Beş torbanın beşi
de dolmadıkça ölümden kurtulamayacaktı. Ama bunda ağlayacak ne vardı?
Yeşiltay bir yeşil kuş oluverdi hemen. Bütün tüylerini döktü, sonra gene insan
oldu. Gene kuş oldu, gene döktü tüylerini, gene insan oldu. Derken, çuvalı
doldurdu. Bu tüyler gözleri kamaştırıyordu, hemen ayrılıveriyordu
ötekilerden:

Devin de gözleri kamaştı (глаза великанши тоже ослепил), işin içyüzünü

anlayarak (суть дела поняв) dişlerini gıcırdattı (зубами заскрипела):
"Bu iş Yeşiltay'ın işi, anladım (это Ешилтая работа, я поняла)." dedi. "Seni
Yeşiltay kurtardı (тебя Ешилтай спас). Olsun varsın, çok güzel tüyler toplamışsın
(ну и ладно, очень красивые перья ты собрала), kızım güle güle kullansın
(дочка моя на здоровье пусть пользуется; güle güle kullanmak — на здоровье
пользоваться). Ama sen elimden kurtulamayacaksın (но ты от рук моих не
сможешь спастись)! Yarın sabah gün doğarken yola çıkacaksın (завтра утром на
рассвете в дорогу отправишься), küçük bacıma gideceksin (к моей младшей
сестре пойдешь). Evi karşı dağın ardındadır (ее дом позади горы, которая
напротив). "Ablanın kızının düğünü var, düğün kutusunu istedi" diyeceksin (у
дочери твоей старшей сестры свадьба, свадебную шкатулку хочет, скажешь).
Gün batmadan bana getireceksin düğün kutusunu (до исхода дня принесешь мне
свадебную шкатулку). Bakalım, gelebilecek misin (посмотрим, сможешь ли
вернуться)? Gelemezsen öldün demektir, geç kalırsan da ben öldüreceğim (если
не вернешься, значит, умерла, а опоздаешь, тогда я тебя убью)!" dedi.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 61

Devin de gözleri kamaştı, işin içyüzünü anlayarak dişlerini gıcırdattı:
"Bu iş Yeşiltay'ın işi, anladım." dedi. "Seni Yeşiltay kurtardı. Olsun varsın,
çok güzel tüyler toplamışsın, kızım güle güle kullansın. Ama sen elimden
kurtulamayacaksın! Yarın sabah gün doğarken yola çıkacaksın, küçük
bacıma gideceksin. Evi karşı dağın ardındadır. "Ablanın kızının düğünü var,
düğün kutusunu istedi" diyeceksin. Gün batmadan bana getireceksin düğün
kutusunu. Bakalım, gelebilecek misin? Gelemezsen öldün demektir, geç
kalırsan da ben öldüreceğim!" dedi.

Güzel kız demir çarıklarını ayaklarına geçirip yola çıktı (красавица, железные
чарыки на ноги надев, в путь отправилась). Uzun yollar yürümeye (к
хождению по долгим дорогам), yorgunluğa, acılara, açlığa (к усталости, боли,
голоду) çoktan alışmıştı (давно привыкла). Bir günde yapabilirdi bu işi,
korkmuyordu (за один день сможет сделать это дело, не боялась). Ama yarı
yolda (но на полпути) Yeşiltay belirdi (Ешилтай появился). Bu kez
gülümsemiyordu (в этот раз не улыбался), çok korktuğu, çok üzüldüğü belliydi
(то, что он был очень напуган и расстроен, было ясно).
"Dev anası sana bütün işlerin en çetinini vermiş (великанша из всех дел самое
трудное задала)," dedi (сказал), "bundan kurtulmak çok güç (спастись будет
очень тяжело). Ama gene de kurtulmaya çalışmalı (но все равно ты спастись
постараться должна; çalışmak — стараться; çalışmalı — должен
постараться)! Dikkat et, şaşırma, dediklerimi de unutma (будь внимательной,
не ошибайся, сказанное мной не забудь).

Güzel kız demir çarıklarını ayaklarına geçirip yola çıktı. Uzun yollar
yürümeye, yorgunluğa, acılara, açlığa çoktan alışmıştı. Bir günde yapabilirdi
bu işi, korkmuyordu. Ama yarı yolda Yeşiltay belirdi. Bu kez
gülümsemiyordu, çok korktuğu, çok üzüldüğü belliydi.
"Dev anası sana bütün işlerin en çetinini vermiş," dedi, "bundan kurtulmak

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 62

çok güç. Ama gene de kurtulmaya çalışmalı! Dikkat et, şaşırma, dediklerimi
de unutma.

Dağın arkasında bir saray vardır (за горой дворец есть), içi korkunç şeylerle
doludur (внутри ужасными вещами полон), en azgın, en yırtıcı hayvanlar
(самые свирепые, самые кровожадные звери), en azılı devler ordadır (самые
жестокие великаны там). Kapının bir yanında bir at (с одной стороны двери
конь), bir yanında bir it durur (с другой стороны пес стоит). Atın önünde et
vardır (перед конем мясо лежит), itin önünde ot vardır (перед псом трава
лежит). İkisi de sıkı sıkı bağlıdır (оба крепко привязаны). At et yemez (конь
мясо не ест), it ot yemez (пес траву не ест), bunun için karınları açtır (поэтому
они голодные: «животы их открыты»). Eti ite, otu ata verir (мясо — собаке,
траву — коню дашь), sonra her ikisini de çözersen (потом обоих развяжешь)
her şey kolaylaşır (все станет проще), onlar sana yardım ederler (они тебе
помогут), o korkunç şeylerin hiçbiri görünmez gözüne (из тех страшных вещей
ни одна не попадется тебе на глаза). Kutuyu kolayca alabilirsin (шкатулку
легко сможешь взять). Ama sakın, açma o kutuyu (но берегись, не открывай
эту шкатулку)! Açarsan, bütün emeklerin boşa gider (откроешь, все твои труды
впустую пойдут)."

Dağın arkasında bir saray vardır, içi korkunç şeylerle doludur, en azgın, en
yırtıcı hayvanlar, en azılı devler ordadır. Kapının bir yanında bir at, bir
yanında bir it durur. Atın önünde et vardır, itin önünde ot vardır. İkisi de sıkı
sıkı bağlıdır. At et yemez, it ot yemez, bunun için karınları açtır. Eti ite, otu
ata verir, sonra her ikisini de çözersen her şey kolaylaşır, onlar sana yardım
ederler, o korkunç şeylerin hiçbiri görünmez gözüne. Kutuyu kolayca
alabilirsin. Ama sakın, açma o kutuyu! Açarsan, bütün emeklerin boşa
gider."

Yeşiltay'ın bütün dediklerini yaptı güzel kız (все Ешилтаем сказанное сделала

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 63

красавица). Sarayın kapısına vardı (до дворцовой двери добралась), otu atın, eti
itin önüne attı (траву перед конем, мясо перед собакой бросила), ikisini de
çözdü (обоих развязала). Yeşiltay'ın da söylediği gibi (как Ешилтай и сказал),
her şey kolaylaştı o zaman (все упростилось тогда), güzel kız düğün kutusunu
aldı (красавица свадебную шкатулку взяла). Ama yolda içini merak sardı (но по
дороге любопытство ее одолело). Çok güzel bir kutuydu bu kutu (очень
красивой шкатулка была), ufacık bir şeydi (маленькая штучка), ama ağır mı
ağırdı (но очень-очень тяжелая), "içinde ne var?" diyordu güzel kız (внутри у
нее что, говорила красавица), "ne var acaba?" diyor (что же в ней есть,
интересно, говорила), başka bir şey demiyordu (больше ничего не говорила).
En sonunda dayanamadı (в конце концов, не смогла выдержать), Yeşiltay'ın
sözlerini unutarak (слова Ешилтая забыв) usulca kaldırdı kutunun kapağını
(осторожно подняла шкатулки крышку).

Yeşiltay'ın bütün dediklerini yaptı güzel kız. Sarayın kapısına vardı, otu atın,
eti itin önüne attı, ikisini de çözdü. Yeşiltay'ın da söylediği gibi, her şey
kolaylaştı o zaman, güzel kız düğün kutusunu aldı. Ama yolda içini merak
sardı. Çok güzel bir kutuydu bu kutu, ufacık bir şeydi, ama ağır mı ağırdı,
"içinde ne var?" diyordu güzel kız, "ne var acaba?" diyor, başka bir şey
demiyordu. En sonunda dayanamadı, Yeşiltay'ın sözlerini unutarak usulca
kaldırdı kutunun kapağını.

Bir de ne görsün (и что же она увидела)? Yığın yığın, yumak yumak, ufak ufak
adamcıklar sıçramasın mı kutudan (кучи, комки, крошки маленьких человечков
как выпрыгнут из шкатулки)? Ya! Hepsi bir yana dağıldı (да, все в разные
стороны: «/каждый/ в одну сторону» высыпались, рассыпались). Güzel kız
donakaldı (красавица как вкопанная остановилась: «оцепенела, остолбенела»;
donmak — замерзать; donakalmak — застыть от изумления /kalmak —
оставаться; здесь выражает удивление, изумление/). Yeşiltay'ın sözlerini
anımsadı (слова Ешилтая вспомнила). Yeşiltay'ın sözünü dinlememişti (слов

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 64

Ешилтая ослушалась). Nerdeyse bayılacaktı (чуть сознание не потеряла). Ama
kendini topladı (но себя в руки взяла: «собрала»), ufacık adamları birer birer
toplayıp (маленьких человечков по одному собирая) kutuya doldurmaya çalıştı
(в шкатулку засунуть старалась). Ama nerde (но куда там)? Ufacık adamlar
kaçıyor (маленькие человечки убегают), otların altına saklanıyorlardı (под
травой прячутся). Yakaladıkları da geri çıkıyordu kutudan (пойманные снова
вылезают из шкатулки), ötekilerin arasına karışıyorlardı (с остальными
смешиваются). Kaçmasalar (если бы и не убегали), saklanmasalar bile (если бы
не прятались даже) ne çıkardı (что бы получилось)? Pek çoktular (довольно
много их было), akşama kadar toplayamazdı (до вечера их не сможет собрать).
Elleri böğründe kaldı (руки ее опустились: «на боках остались»).

Bir de ne görsün? Yığın yığın, yumak yumak, ufak ufak adamcıklar

sıçramasın mı kutudan? Ya! Hepsi bir yana dağıldı. Güzel kız donakaldı.
Yeşiltay'ın sözlerini anımsadı. Yeşiltay'ın sözünü dinlememişti. Nerdeyse
bayılacaktı. Ama kendini topladı, ufacık adamları birer birer toplayıp kutuya
doldurmaya çalıştı. Ama nerde? Ufacık adamlar kaçıyor, otların altına
saklanıyorlardı. Yakaladıkları da geri çıkıyordu kutudan, ötekilerin arasına
karışıyorlardı. Kaçmasalar, saklanmasalar bile ne çıkardı? Pek çoktular,
akşama kadar toplayamazdı. Elleri böğründe kaldı.

Ağlamaya başladı (плакать начала). Uzun zaman ağladı (долго плакала). Sonra
birdenbire bir kanat sesi duydu (потом вдруг звук крыльев услышала), başını
kaldırdı (подняла голову), yeşil bir kuş gördü (зеленую птицу увидела). Gelen
Yeşiltay'ın mavi gözlerinde (у прилетевшего Ешилтая в голубых глазах) çok
büyük bir üzüntü vardı (очень большая печаль была).
"Kalk, kaçalım (вставай, побежим), kurtulmaya çalışalım (спастись
попытаемся). Belki de kurtuluruz (может быть, и спасемся)," dedi (сказал).
Güzel kız gözlerini silip kalktı (краавица, глаза вытерев, вскочила), başladılar
kaçmaya (начали бежать). Var hızlarıyla koştular (со всей скоростью бежали).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 65

Gün battı (день закончился), ovalar, dağlar karardı (равнины, горы почернели),
yıldızlar parladı (звезды сияли). Bir ağacın dibinde uykuya daldılar (под одним
деревом в сон погрузились; dip — дно; корень; основание). Sabah oldu, gene
kaçmaya başladılar (утро наступило, снова бежать начали). Ama Yeşiltay
kaygılı görünüyordu (но Ешилтай озабоченным выглядел). Bir ara durup
arkasına baktı (в какой-то момент остановился, назад посмотрел; ara —
промежуток). Bir kasırga geliyordu arkalarından (ураган летел за ними), hızla
ilerliyordu (быстро продвигался). Yeşiltay içini çekti (Ешилтай вздохнул):
"Geliyor," diye söylendi (идет, сказал), "bu, odur, dev anasıdır, başka bir şey
olamaz (это она, великанша, больше некому)!"

Ağlamaya başladı. Uzun zaman ağladı. Sonra birdenbire bir kanat sesi duydu,
başını kaldırdı, yeşil bir kuş gördü. Gelen Yeşiltay'ın mavi gözlerinde çok
büyük bir üzüntü vardı.
"Kalk, kaçalım, kurtulmaya çalışalım. Belki de kurtuluruz," dedi.
Güzel kız gözlerini silip kalktı, başladılar kaçmaya. Var hızlarıyla koştular.
Gün battı, ovalar, dağlar karardı, yıldızlar parladı. Bir ağacın dibinde uykuya
daldılar. Sabah oldu, gene kaçmaya başladılar. Ama Yeşiltay kaygılı
görünüyordu. Bir ara durup arkasına baktı. Bir kasırga geliyordu
arkalarından, hızla ilerliyordu. Yeşiltay içini çekti: "Geliyor," diye söylendi,
"bu, odur, dev anasıdır, başka bir şey olamaz!"

Bir çırpıda (сразу, в один момент; çırpı — отрезанные ветки; разметка) bir
kocamış kadın kılığına girdi (дряхлой старухи образ принял: «в образ вошел»).
Güzel kızı da bir eğri sopa yapıp eline aldı (красавицу, в кривую палку
превратив, в руку взял), kamburunu çıkardı (сгорбился: «горб вытащил»),
sopasına dayana dayana (на палку опираясь) yürümeye başladı (идти начал).
Kasırga çabucak yetişti (ураган быстро приблизился), gelir gelmez (тут же)
kocaman bir dev oluverdi (огромная великанша появилась).
"Kocakarı! Kocakarı! Buralarda, mavi gözlü bir delikanlıyla bir güzel kız

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 66

görmedin mi (старуха, старуха, ты тут голубоглазого юношу и красивую
девушку не видела)?" dedi (сказала).
Kocakarı (старуха):
"Evet, gördüm (да, видела)," diye yanıtladı (ответила), parmağıyla sağ yandaki
dağları gösterdi (пальцем на горы с правой стороны указала). "İkisi de
koşuyordu, şu dağlara doğru gittiler (оба бегут, в сторону этих гор побежали)."
Dev anası çok acele ediyordu (великанша очень спешила), kocakarıyı yemeyi
aklından bile geçirmedi (старуху съесть ей даже в голову не пришло: «через ее
ум даже не прошло»). Sağ yandaki dağlara gitti (к горам с правой стороны
полетела), bir solukta gözden siliniverdi (за мгновение: «в одно дыхание», с
глаз скрылась: «стерлась»). Silinince, Yeşiltay da, güzel kız da gene eski
görünüşlerini aldılar (как она исчезла, Ешилтай и красавица снова прежний
вид приняли), gene başladılar koşmaya (снова начали бежать).

Bir çırpıda bir kocamış kadın kılığına girdi. Güzel kızı da bir eğri sopa yapıp
eline aldı, kamburunu çıkardı, sopasına dayana dayana yürümeye başladı.
Kasırga çabucak yetişti, gelir gelmez kocaman bir dev oluverdi.
"Kocakarı! Kocakarı! Buralarda, mavi gözlü bir delikanlıyla bir güzel kız
görmedin mi?" dedi.
Kocakarı:
"Evet, gördüm," diye yanıtladı, parmağıyla sağ yandaki dağları gösterdi.
"İkisi de koşuyordu, şu dağlara doğru gittiler."
Dev anası çok acele ediyordu, kocakarıyı yemeyi aklından bile geçirmedi. Sağ
yandaki dağlara gitti, bir solukta gözden siliniverdi. Silinince, Yeşiltay da,
güzel kız da gene eski görünüşlerini aldılar, gene başladılar koşmaya.

Güçlerinin yettiğince (изо всех сил: «сил насколько хватало») koşuyorlardı

(бежали). Ama böyle koşmaya can mı dayanırdı (но столько бежать, возможно
ли: «душа вытерпит ли»)? Üstelik karınları açtı (к тому же проголодались). Bir
elma ağacının altında mola verdiler (под яблоней привал устроили). Karınlarını

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 67

elmalarla doyurdular (наелись яблоками: «животы яблоками наполнили»).
Ancak yorgunluktan gözleri yumuluyordu (только от усталости глаза
закрывались). Biri bir yana uzandı (рядом друг с другом легли: «растянулись»),
biri bir yana. Uyudular (заснули). Ama çok geçmeden gök gürledi (но скоро небо
загремело), sıçrayarak uyanıp (вскочив, проснулись) ayağa kalktılar (на ноги
встали). Yeşiltay göğe baktı (Ешилтай на небо посмотрел). Gök masmavi (небо
синее-синее), pırıl pırıldı (светлое-светлое). Yalnız uzaklardan (только вдалеке),
çok uzaklardan (очень далеко), bir top kara bulut geliyordu (круглая темная туча
приближалась), var hızıyla ağaca doğru iniyordu (с большой скоростью к
дереву спускалась). "Tamam," dedi Yeşiltay (ладно, сказал Ешилтай), "bizi
tanıdı, elinden kurtulmak çok zor (нас увидела: «узнала», от нее спастись очень
трудно). Ama gene de her şeyi deneyeceğiz (но все равно все испробуем),
kurtulmaya çalışacağız (спастись попробуем), birbirimizi gerçekten seviyorsak
kurtulacağız (если друг друга по-настоящему любим, спасемся)."

Güçlerinin yettiğince koşuyorlardı. Ama böyle koşmaya can mı dayanırdı?

Üstelik karınları açtı. Bir elma ağacının altında mola verdiler. Karınlarını
elmalarla doyurdular. Ancak yorgunluktan gözleri yumuluyordu. Biri bir
yana uzandı, biri bir yana. Uyudular. Ama çok geçmeden gök gürledi,
sıçrayarak uyanıp ayağa kalktılar. Yeşiltay göğe baktı. Gök masmavi, pırıl
pırıldı. Yalnız uzaklardan, çok uzaklardan, bir top kara bulut geliyordu, var
hızıyla ağaca doğru iniyordu. "Tamam," dedi Yeşiltay, "bizi tanıdı, elinden
kurtulmak çok zor. Ama gene de her şeyi deneyeceğiz, kurtulmaya çalışacağız,
birbirimizi gerçekten seviyorsak kurtulacağız."

Güzel kızı kucaklayıp (красавицу обняв) göğsüne bastırdı (к груди прижал).

Birdenbire görünmez oldular (вдруг они стали невидимы), yalnız elma ağacının
yanında (только рядом с яблоней: «яблоневым деревом») bir başka elma ağacı
belirdi (другая яблоня появилась). Dalları (ее ветви), gövdesi (ствол), yaprakları
(листья), her yanı yeşil yeşildi (со всех сторон зеленые-презеленые), en yüksek

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 68

dalında bir kırmızı elma vardı (на самой высокой ветке красное яблоко висело).
Derviş Yeşiltay'a neler öğretmişti (дервиш Ешилтая чему только не научил)!
Yeşiltay ne kadar da hünerliydi (Ешилтай каким умелым стал)! Yeşiltay bir yeşil
elma ağacı oluvermiş (Ешилтай в зеленую яблоню превратился), sevgilisini de
bir elmaya dönüştürmüştü (возлюбленную свою в яблоко превратил), elma
ağacının en güzel dalındaki kırmızı elma (на самой красивой ветке яблони
висевшее красное яблоко) Yeşiltay'ın sevgilisiydi (было возлюбленной
Ешилтая). Ama kara bulut çoktan gelip (но черная туча давно уже прилетев)
dev anasının biçimine girmişti (великанши форму приняла), işin içyüzünü
anlamakta gecikmedi (суть дела понять успела: «не опоздала»). Öcünü almanın
sırasıydı (отомстить: «месть взять» был ее черед)! Azgın bir yel oldu
(разъяренным ветром стала), esti (дунула), inim inim inletti her yanı (жалобно
стонать заставила все вокруг). Dağları, taşları sarstı (горы, камни затряслись),
Yeşiltay'la güzel kızın az önce altında yattıkları ağaç (дерево, под которым
недавно лежали Ешилтай и красавица), çatırdaya çatırdaya devrildi (с хрустом
рухнуло).

Güzel kızı kucaklayıp göğsüne bastırdı. Birdenbire görünmez oldular, yalnız

elma ağacının yanında bir başka elma ağacı belirdi. Dalları, gövdesi,
yaprakları, her yanı yeşil yeşildi, en yüksek dalında bir kırmızı elma vardı.
Derviş Yeşiltay'a neler öğretmişti! Yeşiltay ne kadar da hünerliydi! Yeşiltay
bir yeşil elma ağacı oluvermiş, sevgilisini de bir elmaya dönüştürmüştü, elma
ağacının en güzel dalındaki kırmızı elma Yeşiltay'ın sevgilisiydi. Ama kara
bulut çoktan gelip dev anasının biçimine girmişti, işin içyüzünü anlamakta
gecikmedi. Öcünü almanın sırasıydı! Azgın bir yel oldu, esti, inim inim inletti
her yanı. Dağları, taşları sarstı, Yeşiltay'la güzel kızın az önce altında
yattıkları ağaç, çatırdaya çatırdaya devrildi.

Yeşiltay yerlere kadar eğildi (Ешилтай до земли согнулся), bütün yaprakları

döküldü (вся листва его осыпалсь), ama kıpkırmızı elma, daldan düşmedi (но

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 69

красное яблоко с ветки не упало). Dev anası küplere bindi (великанша пришла
в бешенство: «на чашки залезла»; küplere binmek — прийти в ярость, сильно
рассердиться), yağmur oldu (дождем стала), yağdı (стал идти (дождь)), dolu
oldu (градом стала), çarptı (стал бить (град)), yeşil ağaç inim inim inledi
(зеленое дерево жалобно застонало), ama elma dalında kaldı (но яблоко на
ветке осталось), düşmedi, yaralanmadı (не упало, не повредилось). Görünüşe
bakılırsa (судя по виду), her zaman da kalacak gibiydi (словно навсегда там
останется). Dev anası umudunu kesti (великанша потеряла надежду). "Belki de
onlar değildir (может быть, это и не они), başka bir şeydir (что-то другое),
bizdendir (из наших), onlar bana böyle karşı koyamazlardı (они бы против меня
не выстояли бы)," diye söylendi (сказала). Gene bir top kara bulut olup uzaklaştı
(снова черной тучей став, улетела).

Yeşiltay yerlere kadar eğildi, bütün yaprakları döküldü, ama kıpkırmızı elma,
daldan düşmedi. Dev anası küplere bindi, yağmur oldu, yağdı, dolu oldu,
çarptı, yeşil ağaç inim inim inledi, ama elma dalında kaldı, düşmedi,
yaralanmadı. Görünüşe bakılırsa, her zaman da kalacak gibiydi. Dev anası
umudunu kesti. "Belki de onlar değildir, başka bir şeydir, bizdendir, onlar
bana böyle karşı koyamazlardı," diye söylendi. Gene bir top kara bulut olup
uzaklaştı.

Yeşiltay'la sevgilisi (Ешилтай и его возлюбленная) gene bütün hızlarıyla

koşmaya başladılar (снова изо всех сил бежать начали). Gece, gündüz demediler
(ночь ли, день ли, не придавали значения), açlığa, susuzluğa, yorgunluğa
aldırmadılar (на голод, жажду, усталость не обращали внимания) durmadan
koştular (без остановки бежали). Güzel kızın demir asası kırıldı (красавицы
железный посох сломался), demir çarığı da parçalandı (железные чарыки
развалились), giyilecek gibi değildi, attılar (носить их было нельзя, выкинули).
Ayakları taşlara, keseklere çarptı (ее ноги о камни, о комья земли царапались),
kanadı (кровили), sızım sızını sızladı (неимоверно болели), ama en sonunda

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 70

nasır bağladı (но, в конце концов, мозолями покрылись; bağlamak —
связывать; затянуться /о ране/). Güzel kız hiç acı duymaz oldu (красавица
совсем перестала боль чувствовать). Hiç acı duymaz olunca (совсем боль
чувствовать перестав) daha da hızlı koştu (еще быстрее стала бежать) ya bir
sabah güneş doğarken (но однажды утром, на рассвете), kara bulut gene gelip
tepelerine dikildi (черная туча снова прилетела, над их головами повисла;
dikmek — ставить, устанавливать; dikilmek — стоять очень близко,
торчать). "Yandık (пропали: «сгорели»)," dedi güzel kız (сказала красавица),
"artık bundan kurtulamayız (теперь отсюда не сможем спастись)". Yeşiltay gene
gülümsedi (Ешилтай снова улыбнулся). "Üzülme, belki de kurtuluruz (не грусти,
может, и спасемся), belki daha bizi görmemiştir (может, еще нас не увидела).
Devlerin gözleri çok iyi görmez (глаза великанов не очень хорошо видят)," diye
yanıtladı (ответил).

Yeşiltay'la sevgilisi gene bütün hızlarıyla koşmaya başladılar. Gece, gündüz

demediler, açlığa, susuzluğa, yorgunluğa aldırmadılar, durmadan koştular.
Güzel kızın demir asası kırıldı, demir çarığı da parçalandı, giyilecek gibi
değildi, attılar. Ayakları taşlara, keseklere çarptı, kanadı, sızım sızını sızladı,
ama en sonunda nasır bağladı. Güzel kız hiç acı duymaz oldu. Hiç acı duymaz
olunca daha da hızlı koştu ya bir sabah güneş doğarken, kara bulut gene gelip
tepelerine dikildi. "Yandık," dedi güzel kız, "artık bundan kurtulamayız".
Yeşiltay gene gülümsedi. "Üzülme, belki de kurtuluruz, belki daha bizi
görmemiştir. Devlerin gözleri çok iyi görmez," diye yanıtladı.

Sonra gene güzel kızın beline sarıldı (затем снова красавицу за талию обнял),
göğsüne bastırdı (к груди прижал). Kendisi bir pınar oldu (сам источником стал),
sevgilisi de bir bakır tas (возлюбленная его — медной чашей). Yeşiltay şimdi
çok güzel bir pınardı (Ешилтай в этот раз очень красивым источником стал),
dibinde (в глубине его) aklı karalı (светлые и темные), sarılı kırmızılı (желтые и
красные), pırıl pırıl (блестящие) çakıl taşları vardı (мелкие камешки; çakıl —

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 71

галька, лежали), suyu dupduruydu (воду задерживали). Bakır tas da (медная же
чаша) "Beni al da şu pınardan bir tas su iç (меня возьми, из этого источника
чашу воды выпей)," der gibiydi (говорила словно). Dev anası, aşağıya iner
inmez (великанша, как только приземлилась: «вниз опустилась как только»)
bakır tası eline aldı (медную чашу в руки взяла). Çok yorgundu, çok susamıştı
(очень устала, очень пить хотела: «жаждала»). Bakır tası duru suya daldırdı
(медную чашу в чистую воду опустила), ağzına götürdü, içti (ко рту поднесла,
выпила). Bir daha içecekti ya kısmet olmadı (еще раз выпить ей было не
судьба). Bakır tas elinden düştü (медная чаша из ее руки выпала), kendisi de
kocaman bir çınar gibi devriliverdi (сама же, как огромная чинара (вид дерева),
рухнула).

Sonra gene güzel kızın beline sarıldı, göğsüne bastırdı. Kendisi bir pınar oldu,
sevgilisi de bir bakır tas. Yeşiltay şimdi çok güzel bir pınardı, dibinde aklı
karalı, sarılı kırmızılı, pırıl pırıl çakıl taşları vardı, suyu dupduruydu. Bakır
tas da "Beni al da şu pınardan bir tas su iç," der gibiydi. Dev anası, aşağıya
iner inmez bakır tası eline aldı. Çok yorgundu, çok susamıştı. Bakır tası duru
suya daldırdı, ağzına götürdü, içti. Bir daha içecekti ya kısmet olmadı. Bakır
tas elinden düştü, kendisi de kocaman bir çınar gibi devriliverdi.

"Yaktın beni, Yeşiltay! Yaktın beni, Yeşiltay (сгубил: «сжег» меня Ешилтай,
сгубил меня Ешилтай)! Alacağın olsun, ben sana gösteririm (вот попадись мне,
я тебе покажу)!" diye inledi (простонала). Arkasını getiremeden derin bir uykuya
daldı (будучи не в силах договорить; arkasını getirememek — быть не в силах
докончить какое-то дело, в глубокий сон погрузилась).
İçtiği su sihirliydi (выпитая ею вода была отравленной). Yeşiltay'dan bir
parçaydı o su (частью Ешилтая эта вода была). Dev anası, bunun etkisiyle
(великанша под этим воздействием) kırk gün, kırk gece uyanamayacaktı (сорок
дней сорок ночей не должна была проснуться). Ama uyandıktan sonra (но
после пробуждения) Yeşiltay'ın kokusunu alacaktı (Ешилтая почует: «запах

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 72

возьмет»). İşin en kötüsü (самое плохое в том), Yeşiltay'ın gücü ona da geçmiş
olacaktı (сила Ешилтая ей должна была перейти), kolayca bozuverecekti
Yeşiltay'ın oyunlarını (легко расстроить сможет хитрости Ешилтая), yakında
öcünü alacaktı (скоро отомстит). Belki kırk günlük, belki kırk bir günlük ömürleri
kalmıştı (может, сорок дней, может, сорок один день жить им осталось). Belki
de kurtulacaklardı (может быть, и смогут спастись), ama kurtulmaları çok zor
görünüyordu (но путь к спасению очень тяжелым выглядел). Yeşiltay üzgündü
bu yüzden (Ешилтай очень печалился по этому поводу). Neden başka bir şey
yapmamıştı (почему он ничего другого не сделал)?

"Yaktın beni, Yeşiltay! Yaktın beni, Yeşiltay! Alacağın olsun, ben sana
gösteririm!" diye inledi. Arkasını getiremeden derin bir uykuya daldı.
İçtiği su sihirliydi. Yeşiltay'dan bir parçaydı o su. Dev anası, bunun etkisiyle
kırk gün, kırk gece uyanamayacaktı. Ama uyandıktan sonra Yeşiltay'ın
kokusunu alacaktı. İşin en kötüsü, Yeşiltay'ın gücü ona da geçmiş olacaktı,
kolayca bozuverecekti Yeşiltay'ın oyunlarını, yakında öcünü alacaktı. Belki
kırk günlük, belki kırk bir günlük ömürleri kalmıştı. Belki de kurtulacaklardı,
ama kurtulmaları çok zor görünüyordu. Yeşiltay üzgündü bu yüzden. Neden
başka bir şey yapmamıştı?

Örneğin gene bir yeşil ağaç olmak (например, снова зеленым деревом стать),
güzel kızı da bir kırmızı elma yapmak vardı (красавицу же красным яблоком
сделать можно было). İkinci kez elma ve ağaç olduktan sonra (во второй раз
яблоком и деревом став), bir daha eski durumlarına dönemezlerdi (снова в
прежний облик вернуться не смогли бы), ama hep böyle kalabilirlerdi (но
навсегда так смогли бы остаться). Yıllar, yüzyıllar geçer (годы, столетья
прошли бы), onlara bir şeycik olmazdı (а с ними бы ничего не случилось). Yeşil
ağaç kış yaz yeşil kalır (зеленое дерево зимой и летом зеленым стояло бы), güz
gelince yaprakları sararmazdı (осенью его листья не пожелтели бы). Kırmızı
elma da hiç düşmezdi (красное яблоко никогда бы не падало).

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 73

Örneğin gene bir yeşil ağaç olmak, güzel kızı da bir kırmızı elma yapmak
vardı. İkinci kez elma ve ağaç olduktan sonra, bir daha eski durumlarına
dönemezlerdi, ama hep böyle kalabilirlerdi. Yıllar, yüzyıllar geçer, onlara bir
şeycik olmazdı. Yeşil ağaç kış yaz yeşil kalır, güz gelince yaprakları
sararmazdı. Kırmızı elma da hiç düşmezdi.

Gelip geçen iyi insanlar (проходящие добрые люди): "Bu yemyeşil ağaç
Yeşıltay'dır (это зеленое дерево — Ешилтай), bu elma da sevgilisi (а это яблоко
— его возлюбленная)!" derlerdi (говорили бы), çocuklar onları görmeye gelirler
(дети на них посмотреть приходили бы), gölgesinde güzel oyunlar oynarlardı (в
его (дерева) тени в славные игры играли бы). Bu da çok güzel bir şeydi (это
было бы очень хорошо). Başka şeyler de yapabilirdi (и другие вещи смог бы
сделать), türlü türlü oyunlarla (многими разными хитростями) aldatabilirdi dev
anasını (мог обмануть великаншу). Ama birden pınar olmak gelmişti aklına (но
вдруг источником стать пришло ему на ум), başka bir şey düşünememişti
(ничего больше не смог придумать). Gene de kurtulmaya çalışmalı, her şeyi
denemeliydi (и все-таки спастись должен попытаться, все должен
испробовать).

Gelip geçen iyi insanlar: "Bu yemyeşil ağaç Yeşıltay'dır, bu elma da

sevgilisi!" derlerdi, çocuklar onları görmeye gelirler, gölgesinde güzel oyunlar
oynarlardı. Bu da çok güzel bir şeydi. Başka şeyler de yapabilirdi, türlü türlü
oyunlarla aldatabilirdi dev anasını. Ama birden pınar olmak gelmişti aklına,
başka bir şey düşünememişti. Gene de kurtulmaya çalışmalı, her şeyi
denemeliydi.

Her şeyi denediler (все испробовали), yağmur demediler (на дождь внимания не
обращали), kar demediler (на снег внимания не обращали), tepe demediler (на
холмы внимания не обращали), dağ demediler (на горы внимания не

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 74

обращали), günler geceler boyunca gittiler (днями и ночами шли). Gittiler ya
zaman daha çabuk ilerledi (в пути время быстрее идет). Kırk gün dediğin nedir ki
(срок в сорок дней долгий ли)? Çabucak bitiverdi (в один миг закончился). İşin
en kötüsü (самое плохое в том), korkunç bir fırtına başladı o gün (страшная буря
поднялась в тот день). Şimşekler çaktı (молнии сверкали), yıldırımlar düştü
(молнии ударяли), gökler gürledi (небеса грохотали), bardaktan boşanırcasına
bir yağmur yağdı (как из ведра: «из стакана выливающийся» дождь лил), bıçak
gibi bir yel esti (резкий: «как нож» ветер дул). Bir türlü dinmek bilmedi (никак
не прекращалось). Ağaçların en yüksek dalları bile yerlere değdi (самые высокие
ветки деревьев до земли наклонялись). Yeşiltay da, güzel kız da fırtınalı bir
denizde yüzer gibiydi (Ешилтай и красавица, словно в ураганном море плыли).

Her şeyi denediler, yağmur demediler, kar demediler, tepe demediler, dağ
demediler, günler geceler boyunca gittiler. Gittiler ya zaman daha çabuk
ilerledi. Kırk gün dediğin nedir ki? Çabucak bitiverdi. İşin en kötüsü,
korkunç bir fırtına başladı o gün. Şimşekler çaktı, yıldırımlar düştü, gökler
gürledi, bardaktan boşanırcasına bir yağmur yağdı, bıçak gibi bir yel esti. Bir
türlü dinmek bilmedi. Ağaçların en yüksek dalları bile yerlere değdi. Yeşiltay
da, güzel kız da fırtınalı bir denizde yüzer gibiydi.

Yılmıyorlar, durmuyorlar (не пугаются, не останавливаются), sığınacak bir yer

aramıyorlardı (место для убежища не ищут), yağmura, yele, sellere göğüs
geriyor (дождю, ветру, потокам наперекор идут; gögüş — грудь; germek —
натягивать, развертывать), ağaçlardan, kayalardan tutuna tutuna (за деревья,
за камни цепляясь) ilerlemeye çalışıyor (продвигаться стараются), güç de olsa
ilerlemekten geri durmuyorlardı (пока есть силы, двигаться не прекращают).
Ama neye yarardı ki (но чему это помогло)? Kara bulut daha hızlı ilerliyordu
(черная туча все быстрее приближается). Yeşiltay'ın korktukları gerçek olmuştu
(страхи Ешилтая осуществились: «правдой стали»). Kara bulutlar arasında
(среди черных туч) kapkara bir bulut yaklaştıkça yaklaşıyordu (самая черная

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 75

туча все приближалась), indi inecekti (вот-вот опустится).

Yılmıyorlar, durmuyorlar, sığınacak bir yer aramıyorlardı, yağmura, yele,

sellere göğüs geriyor, ağaçlardan, kayalardan tutuna tutuna ilerlemeye
çalışıyor, güç de olsa ilerlemekten geri durmuyorlardı. Ama neye yarardı ki?
Kara bulut daha hızlı ilerliyordu. Yeşiltay'ın korktukları gerçek olmuştu.
Kara bulutlar arasında kapkara bir bulut yaklaştıkça yaklaşıyordu, indi
inecekti.

Bu sırada masmavi bir ırmak göründü karşıda (в этот момент голубая река
показалась напротив). Masmavi ırmağın ötesinde (на другой стороне голубой
реки) yeşil bir ülke vardı (зеленая страна была), ışıl ısıldı (сверкала), orada
fırtına yoktu (там бури не было), orada her şey dinginlik içindeydi (там все
дышало безмятежностью). Kuşlar uçuyordu (птицы летали). Bir küçük çoban
kuzularını gezdiriyordu (маленький пастух козочек пас). Ötede, bir küçük kent
görünüyordu (на другой стороне маленький городок виднелся). Bacalarından
döne döne dumanlar yükselmekteydi (из труб дымок поднимался). Orada her şey
öylesine güzel (там все было таким красивым), öylesine hoştu ki (таким милым),
kara bulut bütün kinini unuttu (что черная туча всю свою злобу позабыла).
Yeşiltay'la güzel kızın üzerine inecek yerde (вместо того, чтобы опуститься на
Ешилтая и красавицу), var hızıyla karşı kıyıya geçti (со всей скоростью на
другой берег перелетела). Ama karşı kıyı gerçekler ülkesiydi (но на другой
стороне была реальная /не сказочная/ страна). Kara bulut, birdenbire eriyiverdi
(черная туча вдруг растаяла), iki damla yağmur olup yere düştü (двумя каплями
дождя на землю упала).

Bu sırada masmavi bir ırmak göründü karşıda. Masmavi ırmağın ötesinde

yeşil bir ülke vardı, ışıl ısıldı, orada fırtına yoktu, orada her şey dinginlik
içindeydi. Kuşlar uçuyordu. Bir küçük çoban kuzularını gezdiriyordu. Ötede,
bir küçük kent görünüyordu. Bacalarından döne döne dumanlar

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 76

yükselmekteydi. Orada her şey öylesine güzel, öylesine hoştu ki, kara bulut
bütün kinini unuttu. Yeşiltay'la güzel kızın üzerine inecek yerde, var hızıyla
karşı kıyıya geçti. Ama karşı kıyı gerçekler ülkesiydi. Kara bulut, birdenbire
eriyiverdi, iki damla yağmur olup yere düştü.

Karşı kıyı gerçekler ülkesiydi (на противоположном берегу была реальная

страна). Yeşiltay, masallar ülkesinin sonuna gelmişti (Ешилтай до конца страны
сказок дошел). Masallar ülkesinin ötesinden bir ses geldi kulağına (с
противоположной стране сказок стороны ему послышался голос): "Gel artık,
gel artık!" diye fısıldadı (иди теперь, иди теперь, прошептал). "Gel, Yeşiltay, gel,
bize dön (иди, Ешилтай, иди, к нам возвращайся)!" dedi (сказал).. Demese de
dönecekti Yeşiltay (даже если и не сказал бы, Ешилтай вернулся бы). "Evet,"
dedi içinden (да, сказал он про себя), "evet geliyorum (да, иду)!" Güzel kıza
uzaktaki kenti gösterdi (красавице далекий город показал).

Karşı kıyı gerçekler ülkesiydi. Yeşiltay, masallar ülkesinin sonuna gelmişti.

Masallar ülkesinin ötesinden bir ses geldi kulağına: "Gel artık, gel artık!"
diye fısıldadı. "Gel, Yeşiltay, gel, bize dön!" dedi. Demese de dönecekti
Yeşiltay. "Evet," dedi içinden, "evet geliyorum!" Güzel kıza uzaktaki kenti
gösterdi.

"Şu gördüğün kent benim kentimdir (тот город, который ты видишь, мой город),
doğduğum kent (город, в котором я родился)! Bir zamanlar bu kentten kaçmak
isterdim (когда-то я из этого города убежать хотел), beni sıkardı (меня он
тяготил). Ama sonra yavaş yavaş her şeyi anladım (но потом, со временем:
«медленно-медленно» я все понял), yıllar var ki, küçük kentimin özlemini
çekerim (годы прошли, по маленькому городку скучаю)." Gülümsedi,
bacalardan döne döne çıkan dumanları gösterdi (улыбнулся, из труб
поднимающийся дымок показал): "Orada yaşamak çok güzel bir masal (там
жизнь очень красивая сказка)," diye söylendi (сказал), "güzel olduğu kadar da

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 77

kısadır (насколько красивая, настолько и короткая), çabucak bitiverir
(мгновенно закончится). Bunun için, yaşamaya dört elle sarılırsın (поэтому за
жизнь нужно крепко держаться: «четырьмя руками обнять»). Buradaki
hünerler orada görülmez (здешние чудеса там невидимы). Dev anası tuzla buz
oldu (великанша исчезла), burada kalmakta bir tehlike yok (здесь оставаться нет
никакой опасности). Ama ben gene de kentime döneceğim (но я все равно в
свой город вернусь) Seni seviyorum, senin de gelmeni isterim (я тебя люблю, и
хочу, чтобы ты тоже пошла со мной)!"

"Şu gördüğün kent benim kentimdir, doğduğum kent! Bir zamanlar bu

kentten kaçmak isterdim, beni sıkardı. Ama sonra yavaş yavaş her şeyi
anladım, yıllar var ki, küçük kentimin özlemini çekerim." Gülümsedi,
bacalardan döne döne çıkan dumanları gösterdi: "Orada yaşamak çok güzel
bir masal," diye söylendi, "güzel olduğu kadar da kısadır, çabucak bitiverir.
Bunun için, yaşamaya dört elle sarılırsın. Buradaki hünerler orada görülmez.
Dev anası tuzla buz oldu, burada kalmakta bir tehlike yok. Ama ben gene de
kentime döneceğim. Seni seviyorum, senin de gelmeni isterim!"

Sonra ırmağa attı kendini (потом в речку прыгнул: «кинул себя»), güzel kız da
arkasından geldi (красавица за ним прыгнула). Yüzerek karşı kıyıya vardılar
(вплавь до противоположного берега добрались). Üstleri başları ıpıslaktı (с
головы до ног мокрые), karınları açtı (голодные), çok yorulmuşlardı (очень
уставшие), yürüyecek gibi değildiler (еле-еле могли идти). Gene de birbirlerine
gülümsediler (и все равно друг другу улыбались). Yalnız güzel kız sarardı
(только красавица побледнела; sararmak — становиться желтым; бледнеть).
Nasıl sararmasındı (как ей не побледнеть)? Sevgilisi birdenbire değişmişti (ее
любимый вдруг изменился). Yeşiltay da işin farkındaydı (Ешилтай тоже это
заметил). Çok düşünmüştü (очень много думал), çok işler yapmıştı (много дел
сделал), çok acı çekmişti (много боли испытал). Bu kıyıya geçer geçmez (как
только он перешел на этот берег) çektiği acıların (испытанная им боль),

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 78

yaşadığı iyi kötü yılların (прожитые и хорошие, и плохие годы) izleri yüzüne,
bedenine işlenivermişti (отпечатки на его лице и теле оставили). Yüzü kırışıklar
içindeydi (лицо его все в морщинах), yeşil elma ağacının aldığı yaralar,
Yeşiltay'ın ellerinde, ayaklarında belirmişti (зеленой яблоней полученные раны,
на руках и ногах Ешилтая появились). Başında da tek saç kalmamıştı (на голове
ни одного волоса не осталось; tek — единственный). Ama o, bunlara aldırmadı
(но он этому не придал значения). Sevgilisinin sarardığını, üzüldüğünü, belki de
pişman olduğunu görmezlikten geldi (то, что его возлюбленная побледнела,
погрустнела и, может быть, сожалела о содеянном, словно не видел; pişman
— сожалеющий).

Sonra ırmağa attı kendini, güzel kız da arkasından geldi. Yüzerek karşı kıyıya
vardılar. Üstleri başları ıpıslaktı, karınları açtı, çok yorulmuşlardı, yürüyecek
gibi değildiler. Gene de birbirlerine gülümsediler. Yalnız güzel kız sarardı.
Nasıl sararmasındı? Sevgilisi birdenbire değişmişti. Yeşiltay da işin
farkındaydı. Çok düşünmüştü, çok işler yapmıştı, çok acı çekmişti. Bu kıyıya
geçer geçmez çektiği acıların, yaşadığı iyi kötü yılların izleri yüzüne, bedenine
işlenivermişti. Yüzü kırışıklar içindeydi, yeşil elma ağacının aldığı yaralar,
Yeşiltay'ın ellerinde, ayaklarında belirmişti. Başında da tek saç kalmamıştı.
Ama o, bunlara aldırmadı. Sevgilisinin sarardığını, üzüldüğünü, belki de
pişman olduğunu görmezlikten geldi.

"Az sonra kente varacağız (скоро до города доберемся). Orada küçük bir evimiz
olacak (там у нас появится маленький дом), sonra çocuklarımız olacak (потом
дети появятся), evimizin bacasından duman eksik olmayacak (из трубы нашего
дома дым не перестанет подниматься: «недоставать не будет»; eksik —
недостаток, нехватка), ben ölürsem ocağımı çocuklarım yakacaklar (если умру,
очаг мои дети будут разжигать), ama yaşadıkça çalışacağım (но пока живу,
буду работать), senin için, çocuklarımız için elimden geleni yapacağım (для тебя,
для детей все от меня зависящее: «из моих рук приходящее» сделаю)!" dedi

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 79

(сказал).
Yeşiltay sözünün eriydi (Ешилтай был человек слова; er — мужчина), yapardı
(так и сделает). Yüzü kırışıklarla dolsa da (хоть и лицо его все в моршинах),
başında saç kalmasa da (хоть и на голове не осталось волос), eski hünerlerini
gösteremese de (хоть прежние чудеса и не может показывать) ne çıkardı (что с
того)? Yüreği hiç değişmemişti (сердце его не изменилось), Yeşiltay gene bizim
bildiğimiz Yeşiltay'dı (Ешилтай был все равно тот Ешилтай, которого мы
знаем).

"Az sonra kente varacağız. Orada küçük bir evimiz olacak, sonra
çocuklarımız olacak, evimizin bacasından duman eksik olmayacak, ben
ölürsem ocağımı çocuklarım yakacaklar, ama yaşadıkça çalışacağım, senin
için, çocuklarımız için elimden geleni yapacağım!" dedi.
Yeşiltay sözünün eriydi, yapardı. Yüzü kırışıklarla dolsa da, başında saç
kalmasa da, eski hünerlerini gösteremese de ne çıkardı? Yüreği hiç
değişmemişti, Yeşiltay gene bizim bildiğimiz Yeşiltay'dı.

Tembel Ahmet (Ленивый Ахмед)

Dünyamızdan çok tembeller geldi geçti (на свете много лентяев было:
«приходили, прошли»), tembellikleri dillere destan oldu (их лень притчей во
языцех стала), ama hiçbiri Tembel Ahmet'e benzemedi (но никто на Ленивого
Ахмеда не был похож), hiçbiri Tembel Ahmet kadar tembel değildi (никто
таким ленивым, как Ленивый Ахмед, не был). Tembel Ahmet tembellerin en
tembeliydi (Ленивый Ахмед из лентяев самый ленивый был), tembellikte
kimsecikler su dökemezdi onun eline (в лени никто ему в подметки не годился:
«воду не мог полить на его руку»; eline su dökemez — быть недостойным
кого-л., не годиться в подметки кому-л). Çalışmak, ufak tefek bir iş yapmak

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 80

şöyle dursun, yerinden bile kalkmazdı bizimki (работать, маленькую вещь
сделать не мог, с места даже не вставал наш /герой/). Şuradan şuraya adım
atmazdı (туда-сюда шагу не делал).

Dünyamızdan çok tembeller geldi geçti, tembellikleri dillere destan oldu, ama
hiçbiri Tembel Ahmet'e benzemedi, hiçbiri Tembel Ahmet kadar tembel
değildi. Tembel Ahmet tembellerin en tembeliydi, tembellikte kimsecikler su
dökemezdi onun eline. Çalışmak, ufak tefek bir iş yapmak şöyle dursun,
yerinden bile kalkmazdı bizimki. Şuradan şuraya adım atmazdı.

Anasının biricik oğluydu, babası da, kardeşleri de ölmüşlerdi (у матери он был

единственный сын, отец и братья его умерли). Anacığı onu da yitirmek
korkusuyla bir dediğini iki etmez (мамочка его из страха потерять его, ему не
перечила: «на сказанное им одно второе не говорила»), her isteğini yerine
getirirdi (все, что он хотел, исполняла; yer — место; getirmek — доставлять),
sıcaktan soğuğa vurdurtmazdı elini (не заставляла его никакими домашними
делами заниматься: «из горячего в холодное не давала совать руку»). Tembel
Ahmet de ocağın başında yan gelip yatar (Ленивый Ахмед же к очагу боком
повернувшись, лежал), hep öyle pinekler dururdu (и все вот так дремал;
pineklemek — дремать). Canı bir şey istedi mi (если ему чего-нибудь хотелось),
bahçeye çıkmak, ya da evdeki odaların en küçüğüne gitmek istedi mi (в сад выйти
или в самую маленькую из комнат в доме (туалет) пойти хотел, если), bir sağa
bir sola sallanmaya başlardı (из стороны в сторону: «направо налево»
покачиваться начинал).

Anasının biricik oğluydu, babası da, kardeşleri de ölmüşlerdi. Anacığı onu da

yitirmek korkusuyla bir dediğini iki etmez, her isteğini yerine getirirdi,
sıcaktan soğuğa vurdurtmazdı elini. Tembel Ahmet de ocağın başında yan
gelip yatar, hep öyle pinekler dururdu. Canı bir şey istedi mi, bahçeye çıkmak,
ya da evdeki odaların en küçüğüne gitmek istedi mi, bir sağa bir sola

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 81

sallanmaya başlardı.

Anası da Tembel Ahmet'in sallanmaya başladığını görür görmez koşup gelir (мать,
что Ленивый Ахмед качаться начал, заметив, подбегала к нему) "Ne var,
yavrum?" diye sorardı (что случилось, сынок, спрашивала). Tembel Ahmet öyle
tembel, öyle tembeldi ki (Ленивый Ахмед такой ленивый, такой ленивый был,
что), istediği şeyi bile söylemez (чего ему хочется, даже не мог сказать), usul
usul sallanmakla yetinirdi (тихо-тихо покачиваться продолжает). Anacığı neler
isteyebileceğini düşünür (мать о его возможных пожеланиях думает), aklına
gelenleri birer birer saymaya başlardı (на ум приходящее по очереди
произносить начинает). "Su mu istiyorsun? Karnın mı acıktı (воды, что ли,
хочешь? проголодался, что ли: «живот твой открыт»)? Bahçeye mi çıkarayım
seni (в сад, что ли, вынести тебя)? Canın gül koklamak mı istedi (тебе: «душе
твоей» розочку понюхать захотелось)? Şey mi edeceksin (что-нибудь сделать
хочешь)?"

Anası da Tembel Ahmet'in sallanmaya başladığını görür görmez koşup gelir,

"Ne var, yavrum?" diye sorardı. Tembel Ahmet öyle tembel, öyle tembeldi ki,
istediği şeyi bile söylemez, usul usul sallanmakla yetinirdi. Anacığı neler
isteyebileceğini düşünür, aklına gelenleri birer birer saymaya başlardı. "Su
mu istiyorsun? Karnın mı acıktı? Bahçeye mi çıkarayım seni? Canın gül
koklamak mı istedi? Şey mi edeceksin?"

Kadıncağız, aklına ne gelirse (бедной женщине на ум что придет), hepsini

sıralardı art arda (все по очереди высказывает; art — спина; art arda — одно за
другим; sıra — ряд; sıralamak — ставить в ряд). Tembel Ahmet'in istediği şeyi
söyledi mi (если то, что Ленивый Ахмед хочет, назовет) Tembel Ahmet
sallanmayı keserdi (Ленивый Ахмед качаться прекращал). "Evet!" derdi üşene
üşene (да, говорил нехотя). Anacığı da yemek istiyorsa yemek getirir (мать, если
он есть хотел, еду приносила), ağzına verip yedirtir (из ложечки: «к его рту

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 82

приблизив» кормила), gezmek istiyorsa sırtına alıp gezdirirdi (если гулять хотел,
на спину взвалив, на прогулку тащила). Bu iş böyle sürer giderdi (так это дело
продолжалось). O sıralarda o olağanüstü olay çıkmasa (если бы, между тем,
необычное происшествие не случилось), daha da sürecekti (так бы и
продолжалось).

Kadıncağız, aklına ne gelirse, hepsini sıralardı art arda. Tembel Ahmet'in

istediği şeyi söyledi mi Tembel Ahmet sallanmayı keserdi. "Evet!" derdi üşene
üşene. Anacığı da yemek istiyorsa yemek getirir, ağzına verip yedirtir, gezmek
istiyorsa sırtına alıp gezdirirdi. Bu iş böyle sürer giderdi. O sıralarda o
olağanüstü olay çıkmasa, daha da sürecekti.

Tembel Ahmet'in oturduğu kentin (в городе, где жил Ленивый Ахмед)

padişahının üç kızı vardı (у падишаха три дочери было). Bir de oğlu vardı ya
kendisini ne zamandır kimsecikler görmezdi (сын тоже был, но его с давних пор
никто не видел), kimi çok uzak bir ülkeye gittiğini (кто-то говорил, что он в
далекую страну уехал), kimi de çoktandır delirdiğini (кто-то, что он давно
сошел с ума), delirdiği için herkesten gizlendiğini (из-за того, что он сошел с
ума, ото всех его скрывали; herkes — каждый) ortaya çıkarılmadığını söylerdi
(не показывался, говорили; orta — середина; ortaya çıkmak — показывать).
Her neyse (было — не было), padişahın üç kızının üçü de evlenecek çağa geldi
(трем дочерям падишаха замуж выходить пора пришла), hattâ büyük kızın
evlenme çağının geçtiği bile söylenebilirdi (даже, кроме того, старшая дочь
засиделась в девках: «замужества срок пропустила» можно было сказать).

Tembel Ahmet'in oturduğu kentin padişahının üç kızı vardı. Bir de oğlu vardı
ya kendisini ne zamandır kimsecikler görmezdi, kimi çok uzak bir ülkeye
gittiğini, kimi de çoktandır delirdiğini, delirdiği için herkesten gizlendiğini,
ortaya çıkarılmadığını söylerdi. Her neyse, padişahın üç kızının üçü de
evlenecek çağa geldi, hattâ büyük kızın evlenme çağının geçtiği bile

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 83

söylenebilirdi.

Ne var ki (однако), koskoca bir padişah kızı olduğu ve sarayda oturduğu için (из-
за того, что великого падишаха дочерью она была и во дворце жила), "evde
kalmış bir kız" olduğunu (что она была старой девой: «дома оставшаяся
девушка») söylemek zordu (сказать было трудно). Hâlâ evlenmeyişinin nedeni
babasının bu işi hiç düşünmemiş olmasıydı (причиной тому, что она еще не
вышла замуж, должно было быть то, что отец об этом совсем не думал). Ama
en sonunda bir gün düşündü (но, в конце концов, однажды задумался), üç
kızının üçünü birden evlendirmeye karar verdi (всех трех дочерей сразу замуж
выдать решил). Nedense tuhaf şeyleri severdi (только необычные вещи он
любил). Bunun için, kızlarına "Nasıl kocalar istiyorsunuz?" dedi (поэтому у
дочерей, каких мужей вы хотите, спросил).

Ne var ki, koskoca bir padişah kızı olduğu ve sarayda oturduğu için, "evde
kalmış bir kız" olduğunu söylemek zordu. Hâlâ evlenmeyişinin nedeni
babasının bu işi hiç düşünmemiş olmasıydı. Ama en sonunda bir gün düşündü,
üç kızının üçünü birden evlendirmeye karar verdi. Nedense tuhaf şeyleri
severdi. Bunun için, kızlarına "Nasıl kocalar istiyorsunuz?" dedi.

Büyük kız iyice olmuş (старшая дочь перезрелый), hafiften de içi geçmiş bir
karpuz getirdi (слегка внутри подпорченный арбуз принесла). Ortanca kız
olgun (средняя дочь спелый), hem de kocaman bir karpuz seçti (и огромный
арбуз выбрала). Padişahın küçük kızı tuhaflıktan hoşlanmaz (младшая дочь
падишаха странности не любила), kısacık, dümdüz yollar dururken (короткими
и прямыми путями она шла) dolambaçlı yollardan gitmeyi hiç mi hiç sevmezdi
(извилистыми путями ходить ну совсем не любила), biraz da sinirliydi (к тому
же у нее был крутой нрав: «была раздраженной, чувствительной»; sinir —
нервы). Bu nedenle babasına kızdı (поэтому на отца разозлилась), daha hiç
olmamış (еще совсем не зрелый), çekirdekleri bile bitmemiş (без косточек даже)

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 84

bir karpuz verdi eline (арбуз отдала ему в руки).

Büyük kız iyice olmuş, hafiften de içi geçmiş bir karpuz getirdi. Ortanca kız
olgun, hem de kocaman bir karpuz seçti. Padişahın küçük kızı tuhaflıktan
hoşlanmaz, kısacık, dümdüz yollar dururken dolambaçlı yollardan gitmeyi
hiç mi hiç sevmezdi, biraz da sinirliydi. Bu nedenle babasına kızdı, daha hiç
olmamış, çekirdekleri bile bitmemiş bir karpuz verdi eline.

Padişah büyük kızının karpuzunu gördükten sonra (падишах старшей дочери

арбуз увидев), onu birinci vezirinin oğluyla evlendirmeye karar verdi (ее за сына
первого визира выдать решил). Birinci vezirin oğlu akıllı uslu ve olgun bir
adamdı (сын первого визира умный, благородный и зрелый человек) pek
olgundu (очень зрелый), hem bilgili ve çalışkandı (и образованный, и
работящий), hem de kendinden büyüklerin her isteğini yerine getirmeye çalışırdı
(кроме того, все желания старших исполнять старался). Ortanca kızını ikinci
vezirin oğluna verdi (среднюю дочь за сына второго визира отдал). İkinci
vezirin oğlu yirmi beş, yirmi altı yaşlarındaydı (сыну второго визира было
двадцать пять-двадцать шесть лет), olgunluğunun eşiğine geliyordu (в период
зрелости входил), o da çalışkan bir adamdı, babasının sözünden çıkmazdı (он
тоже был трудолюбивым человеком, словам отца не перечил; çıkmak —
выходить). Üstelik yapılı ve güçlüydü, tuttuğunu koparırdı (кроме того, он был
хорошо сложен и силен, своего не упускал: «то, что поймал, не отпускал»;
üstelik — вдобавок).

Padişah büyük kızının karpuzunu gördükten sonra, onu birinci vezirinin

oğluyla evlendirmeye karar verdi. Birinci vezirin oğlu akıllı uslu ve olgun bir
adamdı, pek olgundu, hem bilgili ve çalışkandı, hem de kendinden büyüklerin
her isteğini yerine getirmeye çalışırdı. Ortanca kızını ikinci vezirin oğluna
verdi. İkinci vezirin oğlu yirmi beş, yirmi altı yaşlarındaydı, olgunluğunun
eşiğine geliyordu, o da çalışkan bir adamdı, babasının sözünden çıkmazdı.

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 85

Üstelik yapılı ve güçlüydü, tuttuğunu koparırdı.

Padişah küçük kızının getirdiği karpuzu kesince (когда падишах младшей

дочерью принесенный арбуз разрезал) gözlerine inanamadı (он не мог
поверить своим глазам). Karpuz hamdı, çekirdekleri bile yoktu (арбуз был
незрелым, у него семечек даже не было). Bunda bir yanlışlık da olamazdı (и
здесь ошибки быть не могло). Küçük kızı hem en güzel, hem en akıllı kızıydı
(младшая дочь и самая красивая, и самая умная была), hiç yanlışlık yapmazdı
(никогда не ошибалась). Öyleyse ham bir karpuz seçmesinin içinde (а значит, в
том, что она незрелый арбуз выбрала) bir bit yeniği vardı (было что-то не то;
bit yeneği — скрытый изъян, червоточина). Düpedüz alay etmek derlerdi bunun
adına (точнее, такое называли насмешкой). Padişah küplere bindi (падишах
пришел в ярость: «на чашки залез»; küplere binmek — сильно рассердиться).
Serde padişahlık vardı (он же был падишахом: «на голове чалма падишаха
была»; serde… var — (шутл.) он у нас ведь…, имеются еще и…), içinden kızını
öldürtmek bile geçti (даже подумывал дочь свою казнить). Ama bunu yapmadı,
kendini tuttu (но этого не сделал, себя сдержал). Kendini tuttu ya kızından öç
almaktan geri durmadı (сдержался, но дочери отомстить: «месть взять» не
расхотел; geri — назад, обратно).

Padişah küçük kızının getirdiği karpuzu kesince gözlerine inanamadı. Karpuz

hamdı, çekirdekleri bile yoktu. Bunda bir yanlışlık da olamazdı. Küçük kızı
hem en güzel, hem en akıllı kızıydı, hiç yanlışlık yapmazdı. Öyleyse ham bir
karpuz seçmesinin içinde bir bit yeniği vardı. Düpedüz alay etmek derlerdi
bunun adına. Padişah küplere bindi. Serde padişahlık vardı, içinden kızını
öldürtmek bile geçti. Ama bunu yapmadı, kendini tuttu. Kendini tuttu ya
kızından öç almaktan geri durmadı.

Seçtiği karpuz gibi bir adamla (за такого же, как выбранный ею арбуз, человека)
evlendirecekti onu (выдаст замуж ее). Ülkesinin dört bir yanında tellallar bağırttı

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 86

(на четыре стороны своей страны заставил глашатаев кричать; bağırmak —
кричать; bağırtmak — заставить кричать, приказать кричать), ülkenin en
tembel, en mızmız, en uyuşuk, en aptal, en ham, en işe yaramaz adamına kızını
vermek istediğini bildirtti (что за самого ленивого, самого капризного, самого
вялого, самого глупого, самого незрелого, самого беспомощного человека
свою дочь отдать хочет, заставил сообщить; yaramak — годиться).
Tembellerden, mızmızlardan aptallardan çok, açıkgözleri sevindirdi bu karar
(больше чем все ленивые, капризные и глупые, этому решению обрадовались
хитрецы). Açıkgözler, böyle güzel bir fırsatı kaçırmak istemediler (хитрецы
такую хорошую возможность упустить не хотели). Türlü türlü kılıklara girdiler
(переоделись: «различные облики приняли»), padişahın önüne geldiler (перед
падишахом предстали), etmedik budalalık bırakmadılar (не осталось глупостей,
которых бы они не сделали), tembelliklerini, mızmızlıklarını göstermeye
çalıştılar (свою лень и капризы демонстрировать стараются).

Seçtiği karpuz gibi bir adamla evlendirecekti onu. Ülkesinin dört bir yanında
tellallar bağırttı, ülkenin en tembel, en mızmız, en uyuşuk, en aptal, en ham,
en işe yaramaz adamına kızını vermek istediğini bildirtti. Tembellerden,
mızmızlardan aptallardan çok, açıkgözleri sevindirdi bu karar. Açıkgözler,
böyle güzel bir fırsatı kaçırmak istemediler. Türlü türlü kılıklara girdiler,
padişahın önüne geldiler, etmedik budalalık bırakmadılar, tembelliklerini,
mızmızlıklarını göstermeye çalıştılar.

Birçokları bunu başardı da (многим это удалось). Su katılmamış aptallar gibi (как
последние дураки: «неразбавленные»; katılmak — добавляться,
примешиваться), çalışma nedir bilmeyen tembeller gibi (что такое работа не
знающие лентяи) görünenler oldu (выглядели), ama bunların hiçbiri (но из них
никто), sarayın kapısından çıkar çıkmaz (за двери дворца выйдя) eski durumuna
dönmekte gecikmedi (в прежнее обличие вернуться не замедлил). Hiçbiri bir
padişahın kendinden daha akıllı olabileceğini, arkasından bakacağını düşünmemişti

Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 87

(никто не подумал, что падишах их умнее был и за ними подглядывал). Bu